ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 

2 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ 3 

2.1 Εισαγωγή 3 

2.1.1 Το μέγεθος του εισοδήματος 3 

2.1.2 Η μακροχρόνια επίδραση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης στο μέγεθος του εισοδήματος 5 

2.1.3 Επιπρόσθετα κριτήρια προσδιορισμού του επιπέδου ανάπτυξης 6 

2.1.4 Ταξινόμηση χωρών κατά επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης 6 

2.1.5 Οι δυνατότητες αύξησης του εισοδήματος σε χαμηλό και υψηλό επίπεδο ανάπτυξης 7 

2.2 Οφέλη και κόστος της οικονομικής ανάπτυξης 8 

2.2.1 Τα οφέλη από την ανάπτυξη 8 

2.2.2 Το κόστος ευκαιρίας της ανάπτυξης 8 

2.2.3 Οι εισοδηματικές ανισότητες 10 

2.2.4 Αλλαγή θεσμών και υποβάθμιση του περιβάλλοντος 12 

2.3 Προσδιοριστικοί παράγοντες της ανάπτυξης 13 

2.3.1 Ανάπτυξη χωρίς τεχνολογική πρόοδο 15 

2.3.2 Ανάπτυξη με τεχνολογική πρόοδο 17 

2.3.3 Προσδιοριστικοί παράγοντες της παραγωγικότητας 17 

2.3.4 Θεσμοί και μέτρα πολιτικής για την επιτάχυνση της συσσώρευσης κεφαλαίου 20 

2.3.5 Η ορθολογική αξιοποίηση της εργασίας 21 

2.3.6 Οι φυσικοί πόροι 26 

2.3.7 Το θεσμικό πλαίσιο 26 

2.3.8 Διεθνείς οικονομικές συναλλαγές και μεταφορά τεχνολογίας 27 

2.3.9 Συμπεράσματα για τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ανάπτυξης 29 

2.4 Πρότυπα οικονομικής ανάπτυξης 29 

2.4.1 Μη ισόρροπη ανάπτυξη με βάση το συγκριτικό πλεονέκτημα 31 

2.4.2 Η επιλογή μεταξύ γεωργικής και βιομηχανικής ανάπτυξης 31 

2.4.3 Τα πλεονεκτήματα και το κόστος της βιομηχανικής ανάπτυξης 32 

2.5 Επιθυμητός ρυθμός και όρια της οικονομικής ανάπτυξης 34 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 

39 ΑΣΚΗΣΕΙΣ 39 

3 ΑΕΙΦΟΡΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 41 

3.1 Εισαγωγή 41 

3.2 Το οικονομικό σύστημα και το περιβάλλον 41 

3.3 Συνδέοντας την οικονομική σφαίρα και τη βιόσφαιρα 43 

3.4 Όρια οικοσυστήματος 46 

3.5 Η μεγέθυνση της οικονομικής δραστηριότητας 49 

3.5.1 Αύξηση του πληθυσμού 50 

3.5.2 Η περιβαλλοντική επίδραση του βιοτικού επιπέδου 52 

3.6 Από τη μεγέθυνση στην αειφόρο ανάπτυξη 54 

3.6.1 Στοιχεία της ανθρώπινης ανάπτυξης 54 

3.6.2 Σκοποί και μέσα 57 

3.6.3 Ορίζοντας την αειφόρο (βιώσιμη) ανάπτυξη 58 

3.6.4 Πολιτικές για τη βιώσιμη ανάπτυξη 60 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 62

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 62 

4 ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΛΟΥΤΟΥ 65 

4.1 Περιορισμοί του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος/ακαθάριστου εθνικού προϊόντος 65 

4.1.1 Το ΑΕΠ ως μέτρο της ανθρώπινης ευημερίας65 

4.1.2 Χρηματικές ροές που μειώνουν την ευημερία στο ΑΕΠ 68 

4.1.3 ΑΕΠ και απαξίωση του φυσικού κεφαλαίου 68 

4.2 Εναλλακτικές των ΑΕΠ και ΚΕΠ (GDP και NDP) 71 

4.2.1 Προσαρμογή του ΑΕΠ στη μείωση των φυσικών πόρων 71 

4.2.2 «Πράσινο εθνικό προϊόν»: ο Δείκτης Bιώσιμης Oικονομικής Eυημερίας (ISEW) 71 

4.3 Ένα νέο πρότυπο περιβαλλοντικής-οικονομικής λογιστικής 75 

4.4 Προκλήσεις για την περιβαλλοντική λογιστική 79 

4.4.1 Εκτίμηση της αειφορίας 79 

4.4.2 Υποκαταστασιμότητα 81 

4.4.3 Μη αναστρεψιμότητα 81 

4.4.4 .ιαγενεακή δικαιοσύνη και αλληλεγγύη 82

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 82

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 82 

5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 87 

5.1 Τα δύο υποδείγματα οικονομίας και οικολογίας 87 

5.1.1 Οικοσυστήματα και οικονομικά συστήματα 87 

5.1.2 Οικονομικές τιμές και περιβαλλοντικές τιμές 88 

5.2 Οικονομική ανάλυση του περιβάλλοντος 89 

5.2.1 Εισαγωγή 89 

5.2.2 Εξωτερικότητες και «κοινωνικό βέλτιστο» 89 

5.2.3 Η περίπτωση μιας αρνητικής εξωτερικότητας 90 

5.2.4 Οικονομικές πολιτικές ελέγχου των εξωτερικοτήτων: ένας φόρος ρύπανσης 91 

5.2.5 Μια διαφορετική προσέγγιση οικονομικής πολιτικής – εμπορικές άδειες ρύπανσης 93 

5.2.6 Οικονομική πολιτική για τις θετικές εξωτερικότητες 94 

5.3 Ανάλυση κόστους-οφέλους 95 

5.3.1 Διαφορετικά είδη αξιών 96 

5.4 .ημόσια αγαθά και πόροι κοινής ιδιοκτησίας 99 

5.5 Ένα τυπικό μεθοδολογικό εργαλείο: το Δίλημμα του Φυλακισμένου 103 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 106

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 107 

6 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ 109 

6.1 Εισαγωγή 109 

6.2 Οι επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής 112 

6.3 Πολιτικές για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής 114 

6.3.1 Φόροι άνθρακα 117 

6.3.2 Εμπορικές άδειες 119 

6.3.3 Πολιτικές για την ενεργειακή δικαιοσύνη και δημοκρατία. Οι Eνεργειακές Kοινότητες 122 

6.3.4 Η μετάβαση στα βιώσιμα ενεργειακά συστήματα 122 

6.4 Ανάλυση κόστους-οφέλους της Κλιματικής Αλλαγής 124 

6.5 Εξισορροπώντας κόστη και οφέλη 131 

6.6 Οικονομικό βέλτιστο έναντι της σταθεροποίησης κλίματος 133 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 134 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 134 

7 Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 137 

7.1 Αειφορική διαχείριση φυσικών πόρων 137 

7.2 Η βιώσιμη αλιεία138 

7.2.1 Γενικά 138 

7.2.2 Ορίζοντας τη βιώσιμη αλιεία 143 

7.2.3 Η αλιεία ως παράδειγμα τραγικής διαχείρισης κοινού πόρου 143 

7.2.4 Πολιτικές για αειφορική διαχείριση της αλιείας 145 

7.2.5 Βιώσιμη διαχείριση της αλιείας 147 

7.2.6 Ατομικές Μεταβιβάσιμες Ποσοστώσεις 149 

7.2.7 Θέματα ζήτησης: μεταβάλλοντας τα πρότυπα κατανάλωσης 151 

7.2.8 Πολιτικές για την υποστήριξη της οικολογικής ικανότητας 152 

7.3 Βιομηχανική Oικολογία 154 

7.4 Οικονομικές και οικολογικές απόψεις της γεωργίας 164 

7.5 Κριτική των μοντέλων κυκλικής οικονομίας 165

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 168

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 169 

8 ΤΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ 171 

8.1 Το Οικολογικό Αποτύπωμα 171 

8.2 Φέρουσα Ικανότητα και Οικολογικό Αποτύπωμα 174 

8.3 Μεθοδολογία εφαρμογής 175 

8.4 Κριτική στην προσέγγιση του Oικολογικού Αποτυπώματος 176 

8.5 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής 177 

8.5.1 Σκοπός της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής 178 

8.5.2 Στάδια Ανάλυσης Κύκλου Ζωής 178

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 181

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 181 

9 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 185 

9.1 Η ανάγκη για οικονομική αποτίμηση των οικοσυστημάτων 185 

9.2 Μέτρα χρηματικής αποτίμησης των οικοσυστημάτων 186 

9.3 Μέθοδοι χρηματικής αποτίμησης 186 

9.4 Μέθοδος τιμών αγοράς 187 

9.4.1 Παράδειγμα εφαρμογής της μεθόδου τιμών αγοράς 187 

9.4.2 Εφαρμόζοντας τη μέθοδο τιμών αγοράς 190 

9.5 Μέθοδος κόστους ταξιδιού191 

9.5.1 Παράδειγμα εφαρμογής της προσέγγισης κόστους ταξιδιού ανά ζώνες 192 

9.5.2 Εφαρμόζοντας τη μέθοδο κόστους ταξιδιού 194

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 197

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 198 

10 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 201 

10.1 Γενικά για τα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης και ελέγχου 201 

10.2 Η οικογένεια των προτύπων ISO 9000 203 

10.2.1 Γενικά 203 

10.2.2 Αποτελεσματικότητα 204 

10.2.3 Πλεονεκτήματα 205 

10.2.4 Κριτική στο σύστημα ISO 9001 206 

10.3 H οικογένεια προτύπων ISO 14000 206 

10.3.1 Γενικά 206 

10.3.2 Κριτήρια 207 

10.3.3 Οφέλη 208 

10.3.4 Αξιολόγηση συμμόρφωσης 209 

10.3.5 Χρήση του ISO 14001 σε εφοδιαστικές αλυσίδες 209 

10.4 Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου EMAS 211 

10.4.1 Εισαγωγή 211 

10.4.2 Οφέλη από την εφαρμογή του ΕMAS 212 

10.4.3 Κόστος εφαρμογής του EMAS 213 

10.4.4 Ανάπτυξη του ΕΜAS στην Ελλάδα και την Ευρώπη 214 

10.4.5 Στάδια καταχώρησης στο EMAS 215 

10.4.6 Αναλυτικά βήματα για την καταχώρηση στο EMAS 218 

10.5 Σύγκριση EMAS και ISO 14001 231 

10.6 Σύστημα διαχείρισης ενέργειας ISO 50001 233 

10.7 Συστήματα πιστοποίησης πράσινων κτιρίων 237 

10.7.1 Γενικά 237 

10.7.2 Πιστοποίηση του Γερμανικού Συμβουλίου Βιώσιμων Κατασκευών (DGNB) 238 

10.7.3 H μέθοδος περιβαλλοντικής αξιολόγησης του BRE (BREEAM) 239 

10.7.4 To περιβαλλοντικό σύστημα LEED 240

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 246