Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της Τουρκοκρατίας στη Δυτική Κρήτη, κυρίως τον 19ο αιώνα αντιγράφει κρητικούς αναγεννησιακούς ναούς και αναπτύσσει τη μικρογλυπτική με τον λιθανάγλυφο και ξυλόγλυπτο διάκοσμο. Σε δεύτερη, αισθητά μικρότερη κλίμακα, ακολουθεί ο νεοκλασικισμός στους καθεδρικούς ναούς των πόλεων και στα καθολικά των μοναστηριών, με περιορισμένα παραδείγματα στις κοινότητες και τους οικισμούς. Για τους χριστιανούς της Κρήτης η θρησκευτική παράδοση και οι εκκλησίες υπήρξαν τα σύμβολα, κάτω από τα οποία επιβίωσε ο εθνισμός τους στους αιώνες της δουλείας. Γι’ αυτό και η προσκόλλησή τους σε αυτά ήταν ενστικτώδης και ζωηρή και είχε ως αποτέλεσμα την έξαρση της ναοδομίας από το 1830 και μετά, όταν οι Κρητικοί συνέχισαν να παραμένουν αλύτρωτοι και έξω από το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος. Η έξαρση της ναοδομίας που παρατηρείται γεφυρώνει το απώτερο παρελθόν των μέσων του 17ου αιώνα με τον 19ο με μια σημαντική διαφορά. Τώρα η δημιουργία είναι φαινόμενο ομαδικό σύμφωνα με την παράδοση, «Κοινότης ξοδεύει» ή «Διά συνδρομής των εν τη κώμη οικούντων». Η τυπολογία ακολουθεί το Βυζάντιο και η μορφολογία την Ενετοκρατία. Οι μεταβολές από την αρχική μορφή πραγματοποιούνται με τη σύμφωνη γνώμη του δημιουργού-εμπειρικού αρχιτεχνίτη ή «αρχιτέκτονα» και είναι προϊόν ενσυνείδητης προσπάθειας για κάτι δικό του, διασκευάζοντας το πατροπαράδοτο έργο, το οποίο και χρησιμοποιεί ως πρότυπο.