Τι έχει απογίνει το κοινό καλό;
Ζούμε σε επικίνδυνους καιρούς για τη δημοκρατία, σε μια εποχή όπου αυξάνεται η απόσταση ανάμεσα σε κερδισμένους και χαμένους. Είμαστε μάρτυρες μιας λαϊκιστικής εξέγερσης ενάντια στα παραδοσιακά κόμματα και τις ελίτ, που δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα αίτια αυτής της δυσαρέσκειας η οποία προκαλεί πολιτική αναταραχή σε ολόκληρο τον κόσμο. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, όπως και ο θρίαμβος του Brexit στη Βρετανία, ήταν μια οργισμένη αντίδραση ενάντια στην επί δεκαετίες αύξηση των ανισοτήτων και σε μια εκδοχή της παγκοσμιοποίησης η οποία ωφελεί εκείνους που βρίσκονται στην κορυφή, αφήνοντας στους καθημερινούς πολίτες ένα αίσθημα ανημπόριας και ματαίωσης. Ήταν επίσης μια μομφή ενάντια στην τεχνοκρατική αντίληψη της πολιτικής, που αδιαφορεί για την πικρία όσων αισθάνονται ότι έχουν χάσει το τρένο της οικονομίας και του πολιτισμού. Σε ανάλογο αδιέξοδο έχουν περιέλθει και οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες.
Σύμφωνα με τον Mάικλ Σαντέλ, αν θέλουν τα παραδοσιακά κόμματα να ξανακερδίσουν τους πολίτες, θα πρέπει να ξανασκεφτούν την αποστολή και τον σκοπό τους. Και για να το πετύχουν, θα πρέπει να διδαχθούν από τη λαϊκιστική διαμαρτυρία που τα εκτόπισε – όχι αντιγράφοντας την ξενοφοβία και τον έντονο εθνικισμό που τη χαρακτηρίζουν, αλλά λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις θεμιτές αιτιάσεις που βρίσκονται πίσω από αυτά τα διόλου ευχάριστα συναισθήματα. Θα πρέπει επίσης να ξανασκεφτούν κάτι πιο λεπτό, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό: τη στάση μας απέναντι στην επιτυχία και την αποτυχία, που συνοδεύει τις τελευταίες δεκαετίες την αύξηση των ανισοτήτων. Η λαϊκιστική διαμαρτυρία δεν είναι μόνο μια εκδήλωση δυσφορίας για τους μετανάστες, την εξωτερική ανάθεση οικονομικών δραστηριοτήτων από τις επιχειρήσεις σε άλλες χώρες και τη μισθολογική στασιμότητα. Στρέφεται, δικαιολογημένα, και εναντίον της τυραννίας της αξίας.
Ο Σαντέλ επισημαίνει την αλαζονεία που γεννά η αξιοκρατία στους κερδισμένους και τη σκληρότητα που υφίστανται εκείνοι που μένουν πίσω. Προτείνει επίσης έναν εναλλακτικό τρόπο προσέγγισης της επιτυχίας – έναν τρόπο που αναδεικνύει τον ρόλο της τύχης στις ανθρώπινες υποθέσεις, ενθαρρύνει μια ηθική της σεμνότητας και της αλληλεγγύης, και είναι πιο ανοιχτός σε μια πολιτική που υπηρετεί την έννοια του κοινού καλού.
***
O MichaelJ. Sandelγεννήθηκε το 1953. Απόφοιτος του Πανεπιστημίου Brandeis, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, είναι καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Έχει διατελέσει επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια της Σορβόννης και της Οξφόρδης και είναι τακτικός συνεργάτης των NewYorkTimesκαι του NewRepublic.
Από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ έχουν κυκλοφορήσει επίσης τα βιβλία του M.J. Sandel: Ο φιλελευθερισμός και τα όρια της δικαιοσύνης Δικαιοσύνη: Τι είναι το σωστό; Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα.
***
Έχουμε πολύ ανάγκη αυτό που [ο Sandel] κάνει τόσο καλά: μας βοηθάει να αναμετρηθούμε με τα απρόσμενα και άβολα ερωτήματα που μας θέτει η ιστορία ... Είναι καιρός και οι δύο πλευρές να καθήσουν κάτω και να συζητήσουν πολύ σοβαρά. Και η Τυραννία της αξίας είναι απαραίτητο ανάγνωσμα για όλους.
—ArlieHochschild, NewYorkTimesBookReview
Ο Sandel είναι ο πιο σημαντικός και επιδραστικός φιλόσοφος εν ζωή ... Το νέο του βιβλίου αποτελεί μια εις βάθος κριτική στον ατομικισμό, υποστηρίζοντας τη θέση ότι πρέπει να μετακινηθούμε από τον εαυτό στην κοινότητα, από τη νοοτροπία «το θέλω τώρα» στο «κοινό καλό».
—PaulCollier, TimesLiterarySupplement
Ο Michael Sandel εδώ και δεκαετίες μελετά εξονυχιστικά τα βασικά αξιώματα του δυτικού φιλελευθερισμού, συμπερι- λαμβανομένων των αντιλήψεων περί δικαιοσύνης, περί αγοράς, τώρα και περί αξιοκρατίας. Στην Τυραννία της αξίας, ο Sandel εξετάζει πώς η έννοια της αξιοκρατίας ... μετατράπηκε σε ένα πολύ αμερικανικό ταμπού. Όπως υποστηρίζει, με την πάροδο του χρόνου η αξιοκρατία τροφοδότησε «ένα τοξικό μείγμα αλαζονείας και μνησικακίας».
—EvanOsnos, TheNewYorker
Ο Sandel δεν μας δείχνει μόνο πώς δεν εκπληρώθηκε η φιλελεύθερη υπόσχεση της ισότητας των ευκαιριών, αλλά και πώς η ίδια η αντίληψη της ζωής ως μιας αδιάκοπης ανταγωνιστικής κούρσας δυσφημεί άδικα τους χαμένους, παράγει μια κυ- νική και αλαζονική ελίτ, διαφθείρει τους θεσμούς της ανώτατης εκπαίδευσης και βάζει την τεχνοκρατία στη θέση της δη- μοκρατίας. Χωρίς να το συνειδητοποιεί, είναι αυτή που προκαλεί τη λαϊκιστική αντίδραση.
—ElizabethAnderson, TheNation
Ο Michael Sandel αντιλαμβάνεται την πολιτική ως ένα θεμελιωδώς ηθικό ζήτημα, και βασικός στόχος όλων των γραπτών του, από την αρχή της καριέρας του στις αρχές της δεκαετίας του 1980, υπήρξε το να «ανανεωθεί ηθικά ο δημόσιος διάλο- γός μας» ... Το νέο του βιβλίο με τίτλο Η τυραννία της αξίας ... ιχνηλατεί την ιστορία της ιδέας αυτής, και των καταχρήσεών της, από τις θεολογικές διενέξεις μέχρι τις πρόσφατες προεκλογικές εκστρατείες. Όπως υποστηρίζει, εάν θέλουμε να δια- μορφώσουμε μια λειτουργικη δημοκρατία, είναι ανάγκη να αποξηλώσουμε την έννοια της αξιοκρατίας και να προσανατο- λίσουμε την πολιτική μας σε μια νέα αντίληψη του κοινού καλού.
—WinMcCormack, TheNewRepublic
Σε μια κοινωνία της αγοράς, το χρήμα και η προσωπική αξία συγχέονται. Ακόμη και μια δίκαιη αξιοκρατία θα επιβεβαίωνε υπόρρητα ότι οι πλούσιοι είναι πλούσιοι επειδή το αξίζουν, και ότι οι φτωχοί δεν μπορούν να κατηγορήσουν για τα δεινά τους κανέναν άλλο πέρα από τον εαυτό τους. Όπως ισχυρίζεται ο Michael Sandel στην Τυραννία της αξίας, ό,τι και αν πει κανείς για το πώς αυτή η πεποίθηση διαβρώνει τη δημοκρατία θα είναι λίγο. Διαχωρίζοντας τους ανθρώπους σε κερδισμένους και χαμένους, σε έξυπνους και χαζούς, ο μύθος της αξιοκρατίας γεννά αλαζονεία στη μια πλευρά, ταπείνωση και πικρία στην άλλη.
—JacksonLears, TheNewYorkReviewofBooks
Κάθε πολιτικός ηγέτης που το εννοεί όταν λέει ότι θέλει να «ξαναχτίσει καλύτερα το μέλλον» θα πρέπει να διαβάσει την Τυραννία της αξίας του Michael Sandel, επειδή το βιβλίο αυτό δίνει το περίγραμμα για ένα καλύτερο μέλλον.
—Sean Smith, The Independent (Λονδίνο)
Ο Sandel διατυπώνει με μεγάλη επιδεξιότητα αυτό που όλοι βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι είναι αλήθεια κι όμως, ως κοινωνία, με βάση αυτό λειτουργούμε ... Κάθε πολιτικός που φιλοδοξεί να κάνει κοινωνικές μεταρρυθμίσεις καλό θα ήταν να κρατάει στο προσκεφάλι του ένα αντίτυπο της Τυραννίας της αξίας.
—JoeHumphreys, IrishTimes
Ο Sandel πέτυχε κάτι πραγματικά αξιοσημείωτο ... Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια σημαντική και καίρια συμβολή στον δημόσιο διάλογο, εμβαθύνοντας ουσιωδώς την υφιστάμενη κριτική στην αξιοκρατία.
—KateAndrias, AmericanJournalofLawandEquality
Με προσεγμένα επιχειρήματα, σαφή και καίρια ... ο Sandel ξεδιπλώνει ένα πρόγραμμα προκειμένου να αποκαταστήσουμε την αξιοπρέπεια για όλους.
—SimonKuper, NewStatesman