Μια θεατρική ιστορία ιλαροτραγωδίας
ΠΡOΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤH ΗΛIΑ ΓΚΡΗ
Ο ελληνισµός, κοσµοθεωρία και εµπειρία της σάρκας και του νου συµπορεύτηκε στον καλπασµό του χρόνου, γαλουχήθηκε, διδάχτηκε και στερεώθηκε µε οδηγό ακατάλυτους µύθους. Και δεν είναι µόνον οι µύθοι του Οµήρου και οι άθλοι του Μεγαλέξανδρου που στάθηκαν τροφός της φαντασίας του διαχρονικού Έλληνα. Είναι και οι περιπέτειες της ανθρώπινης ύπαρξης µυθολογηµένες από τους ποιητές του τραγικού, που ’ναι συνώνυµο του Υψηλού. Περιπέτειες αξεπέραστου λόγου, που παραστάθηκαν επί σκηνής κατέχοντας στην παγκόσµια δραµατουργία τα πρωτεία.
Όσο θέατρο κι αν έχεις δει µε ηθοποιούς µεγέθους που στολίζουν το πάνθεο των µεγάλων παρελθούσας εποχής, έως ευάριθµες νεότερες ευδιάκριτες αξίες˙ όσο θέατρο κι αν είδες, τούτο από µόνο του συνιστά µιαν ανεκτίµητη εµπειρία, που συν τω χρόνω κατασταλάζει στο προσωπικό αισθητήριο και µετέχει µιας ολόκληρης πνευµατικής παρακαταθήκης.
Με όλα τούτα, να που στο ανά χείρας έργο κάτι ουσιώδες µαρτυρείται! Όχι τόσο ευφάνταστο, σαν παραµύθι που κρύβει ιστορία, όσο χειροπιαστό, όπως το γνήσιο σπαρταριστό βίωµα που φέρει αίµα και σπαραγµό!
Ο Κώστας Μαρδάς έµπειρος, µεθοδικός αναγνώστης και καταξιωµένος ιστοριοδίφης µε αξιόλογο φορτίο ιστορικής παιδείας, ιστοριοδίφης που συνοµιλεί µε την ποίηση, εδώ αναπαριστά αλλιώς την ελληνική ιστορία των τελευταίων διακοσίων χρόνων. Και το κάνει µε κείνο το µεράκι και τον ζήλο του γραφιά που τον παιδεύει ο καηµός, για το Ελληνικόν και τη µοίρα του. Είναι αυτός ο καηµός, που διεγείρει κι απελευθερώνει από µέσα του το καίριο και παιγνιώδες, το σατιρικό και πικρό ευφυολήγηµα˙ µείγµα που σπάζει κόκαλα!
Δίνει σε τούτο το θεατρικό εγχείρηµα, την εντύπωση ενός συγγραφέα που ενορχηστρώνει τα αλλεπάλληλα συµβάντα δυο αιώνων και τα κάνει συµβατά και σύµµετρα µε µια χώρα άπειρης οµορφιάς που συνέχουν κραυγαλέες αντιφάσεις. Καθρεφτίζει την Ελλάδα της κακοδαιµονίας και φαυλότητας, που δείχνει να µη διδάσκεται από πάθη και παθήµατα˙ σαν υπάκουη των ισχυρών θεραπαινίδα διαρκούς λαθολογίας. Και ο µίτος της θεατρικής του αφήγησης ξετυλίγεται από εκείνο το περιβόητο πρώτο δάνειο µες στη φωτιά της Επανάστασης (το 1824) και το δεύτερο (το 1825)˙ τα ξεκοκάλισε η φατρία των Μαυροκορδατο-κωλέτηδων και των Κουντουριώτιδων διαφθείροντας αγωνιστές, που ευεπίφοροι µυούνταν στο λουφέ! Και ο µίτος φτάνει µέχρι και τις απαρχές του 21ου αιώνα µε τη χώρα γονατισµένη στο τέλµα της χρεοκοπίας, κι ενώ τα ηνία κρατούν µέτρια πολιτικά αναστήµατα.
Για να γράψεις θέατρο και να µη φας τα µούτρα σου, νοµίζω, πως χρειάζεται πρωτίστως γερή παιδεία κι ακλόνητη θεατρική σκευή! Και µια ενόρµηση πάθους, που µε πείσµα κι εσωτερική φλόγα διαµορφώνει το ύφος. Αυτό είναι που θα καθορίσει και τον σφυγµό της σκηνικής αναπαράστασης ξετυλίγοντας την εν προόδω σύγκρουση.αναγκαίο στοιχείο για την εκδραµάτιση τού µύθου σου. Άλλωστε κάπως έτσι δεν γίνεται και στο ποίηµα;
Σε αυτή, λοιπόν, τη γραφή, γνωστική και δηκτική, καυστική και γελαστική, απολογητική και αυστηρή, ο Κώστας Μαρδάς µάλλον εξ ενστίκτου καταφέρνει αυτό το κάτι, που µένει στον αποδέκτη του σαν ανάµνηση µιας εξακολουθητικής επενέργειας: ότι αυτός δηλ. µετείχε σ’ ένα έργο θεατρικής ιστορίας ή ιστορικού θεάτρου. Διόλου µικρό πράγµα, αν συνυπολογίσει κανείς ότι η ιστορία εύκολα γράφεται, (κι ευκολότερα πλαστογραφείται), αλλά πολύ δύσκολα µετουσιώνεται σε καλλιτεχνικό γεγονός.
Η µακρόχρονη θητεία του στην ιστοριογραφία απέφερε επτά εν συνόλω βιβλία. Θα ξεχώριζα τα: Αλέξανδρος Παναγούλης - Πρόβες θανάτου, Η Ελλάδα στα δίκτυα των Βάσεων, Πίσω απ’ τον ήλιο - Οράµατα και εφιάλτες και τέλος Προ-Ίµια πολέµου. Ένας αµητός που του προσέδωσε τα φόντα, όχι µόνο να δηµοσιολογεί µε ευκρινή επάρκεια επί κρίσιµων γεωστρατηγικών θεµάτων, (που τα κάνει δραµατικά επίκαιρα η επιθετική βουλιµία της γείτονος), αλλά τον όπλισε κιόλας για να γράψει ιστορικά ποιήµατα (καβαφογενούς ειρωνείας).Και εσχάτως το εν λόγω θεατρικό.
Παρακολουθώντας επί µακρόν τον πεισµατώδη αγώνα του, έχω την ιδέα πως έφτασε από συνεσταλµένο παιδαρέλι, συχνά µε ύφος φιλοπαίγµον, να συγκαταλέγεται βάσιµα και δίκαια πλέον ανάµεσα σε άξιους του καιρού µας ιστοριογράφους.
Εντούτοις στο παρόν έργο ο Κώστας Μαρδάς επιτυγχάνει µια µετατόπιση του ιστορικού µέσα στην ιστορία, που τη βρίσκω αξιέπαινη! Aπό την αυτοδίδακτη ιστοριογραφία ξεκινώντας και ασκούµενος µε τα ποιητικά του γυµνάσµατα, στήνει ένα θεατρικό έργο µε ελκυστικό αυθορµητισµό και παλλόµενη έµπνευση, στοιχεία του λαϊκού!!! Φυσικό επόµενο άλλωστε.
Είναι που νήπιο ακόµα γεύτηκε τον τάραχο µες στο µεγάλο ρεύµα της µετανάστευσης! Σκληρή εποχή που έσπρωχνε στη φυγή τους ά-µοιρους µιας χώρας λεηλατηµένης από την Κατοχή και τον Εµφύλιο. Κι όταν απ’ τον Καναδά, δεκάχρονος, επέστρεψε στη γενέτειρα Χίο, µε την προτροπή του µετανάστη πατέρα να µάθουν τα παιδιά του (και να µορφωθούν) ελληνικά, έδωσε τον καλόν αγώνα παλεύοντας ν’ αποσπασθεί από την προδιαγεγραµµένη φορά των πραγµάτων. Και να κατορθώσει ζηλευτούς αναβαθµούς µόρφωσης, που ’φερε και αναγνώριση της κοινωνικής του πραγµάτωσης. Με (πρώτο) βασικό του όχηµα τη δηµοσιογραφία, που την διακόνησε συνετά και άξια, επί τριάντα πέντε χρόνια!
Γι’ αυτό κι έµεινε ένα λαϊκό στοιχείο, που δρα εισέτι µε την κρυµµένη τρυφερότητα και την ανυπόµονη ανιδιοτέλεια του άδολου ανθρώπου. Γιατί έµαθε και δείχνει πια ότι ξέρει πως, κι αν ακόµη βαδίσεις στ’ αναγνωρίσιµα διαζώµατα της φήµης, οφείλεις γήινα κι απλά να πορευτείς σεµνά και µετρηµένα.
Με µια τέτοια κληρονοµιά να φωλεύει µέσα του σαν ανεκτίµητος πλούτος, ο Κώστας Μαρδάς σε τούτο το θεατρικό κάνει ώστε να περισσεύει το δακρυόεν γελάν - παρακαταθήκη του Οµήρου που το λέµε χαρµολύπη. Μια γλυκόπικρη γεύση ζωής µε όλες τις αισθήσεις σ’ επαγρύπνηση για µιαν Ελλάδα (όπως τη σκιαγραφεί) επαναστατική µεγαλοϊδεατική προσφυγοπούλα κι αντάρτισσα πατρίδα αµερικανόδουλη. Κι εσχάτως πεσµένη µε τις αιµάσσουσες πληγές της. Και µε το χέρι σε ικεσία στα καντούνια της Ευρώπης.
Αυτά κάνει θέατρο ο Μαρδάς! Και το παλεύει µε τους δύο βασικούς του ήρωες να διακοσµούνται µε το προσόν της γνώσης (που ’ναι στοιχειώδης αρετή). Και τη διαρκή έγνοια τους, που αναµοχλεύει το τι και πώς και το γιατί της ιστορίας. Αναπαριστά τη σφύζουσα από συµβάντα ζωή δύο αιώνων, όχι σαν ιστορία, αλλά ως δράµα που απηχεί την τραγωδία ως ένα συνεχές της Ελληνικής φυλής µες στη διαχρονία!
Και παρελαύνουν στο σπιρτόζικο λακριντί τους πρόσωπα αξιοτίµητα, αλλά και υπερτιµηµένα. Η αιχµηρή, ανελέητη σάτιρα κεντάει στο στόµα των ηρώων του. Πρωτεργάτες της Ανεξαρτησίας, µα και της αλληλοδιάδοχης διαφθοράς δίνουν το παρόν: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και Μαυροκορδάτος (ο κακός δαίµων της Επανάστασης), Όθωνας και Αµαλία, Χαρίλαος Τρικούπης και Θεόδωρος Δηλιγιάννης κι Ελευθέριος Βενιζέλος και άλλοι αλλοτινών εποχών. (Και κάποιοι µετέπειτα πρωταγωνιστές της κακιάς ώρας!)
Έτσι που όλα φτιάχνουν το σύγχρονο παραµύθι µας, να µοιάζει σαν να ’ναι το απόσταγµα από το µεγάλο παραµύθι του κόσµου! Που µε αδιάψευστη πειθώ λέει ότι κυβερνηθήκαµε επί διακόσια έτη στα ψέµατα ζώντας µε δανεικά και µ’ εξόφθαλµα ψεύδη.
Κι έτσι που ο µύθος του νεοελληνισµού, φαίνεται να είναι από τ’ ανήκουστα, αν δε σκύψεις να δεις κάτω απ’ το δέρµα του ασπαίρουσα την ιστορία µας, µε το τι και πώς και γιατί να φωτίζουν και να εξηγούν και το αβέβαιο σήµερα όλων µας!!!
Ηλίας Γκρής