Το εικοσιτετράωρο της καθημερινότητάς μας; Μια κόλαση περισπασμού. Περνάμε ώρες ολόκληρες μπροστά σε οθόνες, με συνεχείς ειδοποιήσεις, ατέλειωτα μηνύματα, αιτήματα, πληροφορίες, ανεξακρίβωτες ειδήσεις, φωτογραφίες, βίντεο. Οι συσκευές που κρατάμε μάς καλούν, μας καταδιώκουν, μας κατέχουν. Έχουμε άραγε μετατραπεί σε χρυσόψαρα, στερούμενοι κάθε δυνατότητα να ζήσουμε διαφορετικά, ανίκανοι να σκεφτούμε ή να ελπίσουμε, δεσμώτες της απόλυτης διαφάνειας, βυθισμένοι στον ωκεανό του Ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, υποκείμενοι στον έλεγχο των αλγόριθμων; Η εξέλιξη αυτή δεν είχε προβλεφθεί ακριβώς. Ωστόσο, με αταλάντευτη αποφασιστικότητα, οι νέες αυτοκρατορίες οικοδόμησαν ένα μοντέλο ψηφιακής εθελοδουλείας, χωρίς μέτρα προφύλαξης και χωρίς στρατηγικές πρόληψης. Στον πυρήνα τούτης της εξέλιξης δεν βρίσκεται κάποιος τεχνολογικός ντετερμινισμός αλλά ένα πρόγραμμα που σηματοδοτεί τη μετάβαση σε μια νέα μορφή καπιταλισμού. Αυτή είναι η οικονομία της προσοχής, η οικονομία των εννέα δευτερολέπτων, η οποία επιχειρεί να αυξήσει την παραγωγικότητα του χρόνου ώστε να εξαγάγει από αυτόν ακόμη περισσότερη αξία. Ο χρόνος, λοιπόν, παρατείνεται διά της συμπίεσής του, έχει γίνει ένα ατέρμονο τώρα. Η επιτάχυνση έχει αντικαταστήσει τη συνήθεια με την προσοχή και την ικανοποίηση με τον εθισμό. Ήρθε ο καιρός να στοχαστούμε έξω από τη γυάλα μας.

Η οικονομία της προσοχής καταλύει, λίγο-λίγο, όλα τα σημεία αναφοράς μας: τη σχέση μας με τα μέσα ενημέρωσης, με τον δημόσιο χώρο, με τη γνώση, με την αλήθεια, με την πληροφορία. Δεν υπάρχει τίποτα που να της ξεφεύγει... Η απορρύθμιση της πληροφόρησης, οι «ψευδείς ειδήσεις», η υστερία της δημόσιας συζήτησης και η γενικευμένη καχυποψία δεν συνιστούν προϊόντα ενός τεχνολογικού ντετερμινισμού ούτε απορρέουν από την απώλεια των πολιτισμικών σημείων αναφοράς των ανθρώπινων κοινοτήτων. Η κατάρρευση της πληροφόρησης είναι η κύρια συνέπεια του οικονομικού καθεστώτος που επιλέχθηκε από τους μεγιστάνες του Ίντερνετ. Η οικονομία της προσοχής σφυρηλατεί την κοινωνία της πληροφοριακής και δημοκρατικής ατονίας. Σβήνει τα φιλοσοφικά φώτα προς όφελος των ψηφιακών σημάτων. Πρόκειται όμως για μια οικονομική τάξη, και όπως κάθε τάξη επιδέχεται αντιπαράθεση και βελτίωση. Δεν είναι ταυτόσημη ούτε με την ψηφιακή κοινωνία ούτε με την ανάπτυξη της οικονομίας των δεδομένων. Ήγγικεν η ώρα του αγώνα, όχι για την απόρριψη του ψηφιακού πολιτισμού αλλά για τον μετασχηματισμό του και για την επανεύρεση του ανθρωπιστικού ιδεώδους που εμψύχωνε τους πρώτους ουτοπιστές της ψηφιακής εκκόλαψης.

Μ. Π.