Αντικείμενό του βιβλίου αυτού από πλευράς δικονομικού δικαίου είναι το Τρίτο Βιβλίο του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας που αναφέρεται στα ένδικα μέσα κατά της δικαστικής αποφάσεως και τις ανακοπές ως ένδικα βοηθήματα κατά δικαστικών ή εξώδικων πράξεων. Η ύλη αυτή διδάσκεται στο μάθημα της ΠολΔ ΙΙ της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Καταβλήθηκε σημαντική προσπάθεια για να προσαρμοστεί η δύσκολη αυτή ύλη στις φοιτητικές ανάγκες, έτσι ώστε αφενός αυτή να κατανοηθεί ευχερέστερα και αφετέρου να αποτελέσει έναυσμα για τους φοιτητές των Νομικών Σχολών να ασχοληθούν, εφόσον το επιθυμούν, με το μάθημα του αστικού δικονομικού δικαίου, που είναι θεμελιώδες για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, με οιαδήποτε ιδιότητα (δικαστές, δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, δικαστικοί επιμελητές κ.α.). Αυτό όμως δεν σημαίνει επ’ ουδενί ότι δεν λήφθηκαν υπόψη οι ανάγκες της πράξης, έτσι ώστε το παρόν πόνημα να είναι ιδιαίτερα σημαντικό και χρήσιμο βοήθημα και για το δικηγορικό και δικαστικό κόσμο.
προλογοσ ...................................................................................... VII
Πίνακας Συντομογραφιών.................................................... XVII
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΕΝΔΙΚΑ ΜΕΣΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
ΕΝΝΟΙΑ - ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ - ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΔΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ
Ι. ... Έννοια, σκοπός, συνταγματική προστασία και διακρίσεις των ενδίκων μέσων 4
ΙΙ. .. Γενικές αρχές των ενδίκων μέσων................................................. 8
ΙΙΙ. Η άσκηση των ενδίκων μέσων ..................................................... 13
IV. Η συζήτηση των ενδίκων μέσων .................................................. 16
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΑΝΑΚΟΠΗ ΕΡΗΜΟΔΙΚΙΑΣ
Ι. ... Έννοια της ανακοπής ερημοδικίας και η διαχρονική της εξέλιξη... 20
ΙΙ. .. Προϋποθέσεις ασκήσεως αιτιολογημένης ανακοπής ερημοδικίας... 21
Α. Οι προσβαλλόμενες με ανακοπή ερημοδικίας αποφάσεις......... 22
Β. Οι λόγοι ανακοπής ερημοδικίας και το περιεχόμενο του δικογράφου 23
Γ. Νομιμοποίηση και έννομο συμφέρον για την άσκηση ανακοπής ερημοδικίας 25
Δ. Η προθεσμία ασκήσεως της ανακοπής ερημοδικίας και οι συνέπειές της 27
Ε. Η προκαταβολή του παραβόλου .............................................. 29
ΙΙΙ.. Η συζήτηση και η εκδίκαση της ανακοπής ερημοδικίας ............... 30
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Η ΕΦΕΣΗ
Ι. ... Έννοια.......................................................................................... 38
ΙΙ. .. Οι προϋποθέσεις του παραδεκτού της εφέσεως............................. 38
Α. Οι προσβαλλόμενες με έφεση αποφάσεις................................. 38
Β. Είδη εκκαλούμενων αποφάσεων.............................................. 40
1. Οι οριστικές αποφάσεις........................................................ 40
2. Οι μη οριστικές αποφάσεις................................................... 43
Γ. Το ανεπίτρεπτο της δεύτερης εφέσεως...................................... 45
Δ. Η ενεργητική νομιμοποίηση..................................................... 47
1. Γενικός κανόνας.................................................................. 47
2. Ειδικότερες περιπτώσεις νομιμοποιούμενων διαδίκων.......... 47
Ε. Η παθητική νομιμοποίηση....................................................... 53
ΣΤ. Το έννομο συμφέρον.............................................................. 58
1. Ο ηττηθείς διάδικος.............................................................. 58
2. Ο νικήσας διάδικος.............................................................. 60
3. Ειδικότερα: Επί παρεμβάσεως και προσεπικλήσεως............. 63
Ζ. Η προθεσμία της εφέσεως......................................................... 63
1. Η γνήσια προθεσμία............................................................. 63
2. Η καταχρηστική προθεσμία.................................................. 67
3. Αναστολή και διακοπή της προθεσμίας................................ 68
4. Ανασταλτικό αποτέλεσμα της προθεσμίας εφέσεως.............. 69
5.. Πάροδος της προθεσμίας εφέσεως και επαναφορά των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση........................................................................................... 70
ΙΙΙ. Το περιεχόμενο του δικογράφου της εφέσεως............................... 70
Α. Τα στοιχεία του δικογράφου.................................................... 70
Β. Ειδικότερα, οι λόγοι εφέσεως .................................................. 72
1. Γενικά ................................................................................. 72
2. Οι κατ’ ιδίαν λόγοι εφέσεως ................................................ 74
Γ. Οι πρόσθετοι λόγοι εφέσεως ................................................... 76
1. Δικαιολογητικός λόγος - Νομική φύση ................................ 76
2. Η άσκηση των πρόσθετων λόγων εφέσεως ......................... 77
3. Αντικείμενο των πρόσθετων λόγων εφέσεως ...................... 79
ΙV. Οι συνέπειες ασκήσεως της εφέσεως............................................. 81
Α. Το ανασταλτικό αποτέλεσμα της ασκήσεως εφέσεως............... 81
Β. Το μεταβιβαστικό αποτέλεσμα................................................. 81
1. Ο κανόνας............................................................................ 81
2. Η εξαίρεση........................................................................... 85
3. Οι σύνθετες δίκες................................................................. 85
4. Το μεταβιβαστικό αποτέλεσμα μετά την εξαφάνιση της αποφάσεως 86
Γ. Το επικοινωτικό αποτέλεσμα (αντέφεση).................................. 87
1. Έννοια - Νομική φύση - Συνέπειες ασκήσεως της αντεφέσεως 87
2. Οι προϋποθέσεις του παραδεκτού της αντεφέσεως............... 88
α. Παραδεκτή άσκηση εφέσεως........................................... 88
β. Νομιμοποίηση και έννομο συμφέρον............................... 88
γ. Νομότυπη και εμπρόθεσμη άσκηση αντεφέσεως.............. 90
δ. Προσβαλλόμενα με την αντέφεση κεφάλαια.................... 91
3. Συζήτηση και απόφαση επί της αντεφέσεως........................ 94
V. . Η δίκη ενώπιον του δευτεροβαθμίου δικαστηρίου......................... 95
A. Οι εφαρμοστέες διατάξεις........................................................ 95
Β. Η κατάθεση των προτάσεων.................................................... 96
Γ. Συζήτηση, απόδειξη, επαναφορά ισχυρισμών και προσκομιδή αποδείξεων 97
Δ. Παραίτηση από αγωγή, έφεση κ.λπ.......................................... 99
Ε. Συμμετοχή τρίτων στη δίκη...................................................... 100
ΣΤ. Ερημοδικία στην κατ’ έφεση δίκη......................................... 101
1. Ερημοδικία του εκκαλούντος............................................... 101
2. Ερημοδικία του εφεσιβλήτου................................................ 103
Ζ. Οι εξουσίες των διαδίκων στην κατ’ έφεση δίκη....................... 103
1. Απαγόρευση νέων αιτήσεων και ανταγωγής........................ 103
2. Απαράδεκτο μεταβολής της αγωγής.................................... 105
3. Νέοι πραγματικοί ισχυρισμοί............................................... 106
α. Ο κανόνας...................................................................... 106
β. Οι εξαιρέσεις.................................................................. 108
i. . Ισχυρισμοί προς υπεράσπιση κατά της εφέσεως......... 108
ii. Ισχυρισμοί από τους παρεμβαίνοντες για πρώτη φορά στο εφετείο 109
iii. Οψιγενείς ισχυρισμοί................................................. 109
iv. Λοιποί ισχυρισμοί...................................................... 110
γ. Τρόπος και χρόνος προβολής των νέων ισχυρισμών - Η νομική μεταχείρισή τους ....................................................................................... 111
4. Επίκληση νέων αποδεικτικών μέσων.................................... 112
5. Εξέταση του διαδίκου στο εφετείο........................................ 115
6. Η άσκηση εφέσεως από τον ερημοδικασθέντα διάδικο......... 115
H. Η απόφαση επί της εφέσεως..................................................... 117
1. Η εξέταση του παραδεκτού της εφέσεως.............................. 117
2. Η εξέταση του παραδεκτού και βασίμου των λόγων εφέσεως. 118
3. Η αντικατάσταση των αιτιολογιών............................................ 120
4. Η εκδίκαση της υποθέσεως μετά την εξαφάνιση της εκκαλουμένης αποφάσεως 122
5. Η απαγόρευση χειροτερεύσεως της θέσεως του εκκαλούντος.... 124
6. Το επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως υπέρ των ομοδίκων του εκκαλούντος 126
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Η ΑΝΑΨΗΛΑΦΗΣΗ
Ι. ... Έννοια.......................................................................................... 129
ΙΙ. .. Οι προϋποθέσεις του παραδεκτού της αναψηλαφήσεως................. 130
Α. Οι προσβαλλόμενες αποφάσεις................................................ 130
Β. Το ανεπίτρεπτο της δεύτερης αναψηλαφήσεως......................... 132
Γ. Ενεργητική νομιμοποίηση........................................................ 132
Δ. Παθητική νομιμοποίηση........................................................... 133
Ε. Το έννομο συμφέρον................................................................ 133
ΣΤ. Η προθεσμία αναψηλαφήσεως................................................ 133
1. Η γνήσια προθεσμία............................................................. 133
2. Η καταχρηστική προθεσμία.................................................. 135
ΙΙΙ. Το περιεχόμενο του δικογράφου της αναψηλαφήσεως.................. 137
Α. Τα στοιχεία του δικογράφου.................................................... 137
Β. Οι λόγοι αναψηλαφήσεως......................................................... 137
1. Η νομική φύση και διάκριση των λόγων αναψηλαφήσεως.... 138
2. Το περιεχόμενο των λόγων αναψηλαφήσεως........................ 139
α. Δικονομικοί λόγοι........................................................... 139
i. .. Έκδοση αντιφατικών αποφάσεων (άρθρο 544 αρ. 1 ΚΠολΔ) 139
ii. . Μη νόμιμη εκπροσώπηση του διαδίκου στη δίκη (άρθρο 544 αρ. 2 ΚΠολΔ) ................................................................................. 142
iii. Εκπροσώπηση διαδίκων στη δίκη με αντίθετα συμφέροντα (άρθρο 544 αρ. 3 ΚΠολΔ) ................................................................................. 142
iv. Έλλειψη δικαστικής πληρεξουσιότητας (άρθρο 544 αρ. 4 ΚΠολΔ) 143
v. . Πλαστότητα της αποφάσεως (άρθρο 544 αρ. 4 ΚΠολΔ) 143
vi.. Κλήτευση αντιδίκου ως άγνωστης διαμονής (άρθρο 544 αρ. 5 ΚΠολΔ) 144
β. Ουσιαστικοί λόγοι........................................................... 144
i. .. Ψευδείς καταθέσεις μαρτύρων, διαδίκων κ.λπ. πλαστά έγγραφα (άρθρο 544 αρ. 6 ΚΠολΔ)................................................................................. 144
ii. . Ανεύρεση νέων κρίσιμων εγγράφων (άρθρο 544 αρ. 7 ΚΠολΔ) 150
iii. Ανατροπή επιστηρικτικής αποφάσεως (άρθρο 544 αρ. 8 ΚΠολΔ) 156
iv. Δωροληψία ή εκ προθέσεως παράβαση καθήκοντος του δικαστή (άρθρο 544 αρ. 10 ΚΠολΔ).................................................................. 157
3. Οι πρόσθετοι λόγοι αναψηλαφήσεως................................... 158
ΙV. Oι συνέπειες της προθεσμίας και της ασκήσεως της αναψηλαφήσεως 158
V. Η διαδικασία εκδικάσεως της αναψηλαφήσεως........................ 159
VI. Απόφαση επί της αναψηλαφήσεως και της ουσίας της διαφοράς 160
VII. Η αίτηση επαναφοράς στην προηγούμενη κατάσταση........... 161
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
H ΑΝΑΙΡΕΣΗ
Ι. ... Έννοια, σκοπός και άσκηση της αναιρέσεως................................. 166
II.... Προϋποθέσεις του παραδεκτού της αναιρέσεως............................ 169
Α. Οι προσβαλλόμενες με αναίρεση αποφάσεις............................ 170
Β. Το ανεπίτρεπτο της δεύτερης αναιρέσεως................................. 176
Γ. Η ενεργητική νομιμοποίηση..................................................... 177
........... Ειδικώς: Η αναίρεση υπέρ του νόμου....................................... 180
Δ. Η παθητική νομιμοποίηση........................................................ 181
Ε.. Το έννομο συμφέρον................................................................ 185
ΣΤ. Η προθεσμία ασκήσεως της αναιρέσεως................................. 188
ΙΙΙ. Η λειτουργική αρμοδιότητα του Αρείου Πάγου............................ 190
Α. Η διάκριση του νομικού και του πραγματικού ζητήματος......... 190
Β. Ο αναιρετικός έλεγχος των εγγράφων...................................... 195
IV.. Το περιεχόμενο του δικογράφου της αναιρέσεως.......................... 196
Α. Τα στοιχεία του δικογράφου.................................................... 196
Β. Οι λόγοι αναιρέσεως................................................................ 198
1. H διάκριση των λόγων αναιρέσεως....................................... 204
α. Ουσιαστικός και ουσιαστικογενής λόγοι αναιρέσεως....... 205
i. Παράβαση κανόνα ουσιαστικού δικαίου (άρθρο 559 αρ. 1 ΚΠολΔ) 205
ii. Έλλειψη νόμιμης βάσεως (άρθρο 559 αρ. 19 ΚΠολΔ) 216
2. Δικονομικοί λόγοι αναιρέσεως............................................. 222
α. Συγκρότηση του δικαστηρίου, δικαιοδοσία και καθ’ ύλη αρμοδιότητα (άρθρο 559 αρ. 2, 3, 4, 5 ΚΠολΔ).......................................................................... 222
i... Συγκρότηση του δικαστηρίου (άρθρο 559 αρ. 2 ΚΠολΔ) 222
ii. . Μη εξαίρεση εξαιρετέου δικαστή (άρθρο 559 αρ. 3 ΚΠολΔ) 225
iii. Υπέρβαση δικαιοδοσίας (άρθρο 559 αρ. 4 ΚΠολΔ).. 225
iv. Αναρμοδιότητα του δικαστηρίου (άρθρο 559 αριθ. 5 ΚΠολΔ) 226
β. Παραβάσεις θεμελιωδών δικονομικών αρχών................. 227
i. Παράνομη ερημοδικία (άρθρο 559 αρ. 6 ΚΠολΔ)........ 227
ii. Παράνομος αποκλεισμός της δημοσιότητας των συνεδριάσεων (άρθρο 559 αρ. 7 ΚΠολΔ) ................................................................................. 228
iii. Μη λήψη υπόψη πραγμάτων προταθέντων ή λήψη υπόψη πραγμάτων μη προταθέντων (άρθρο 559 αρ. 8 ΚΠολΔ)......................................... 229
iv. Παραβάσεις ως προς το αίτημα (άρθρο 559 αρ. 9 ΚΠολΔ) 233
γ. Παραβάσεις του δικαίου της αποδείξεως......................... 237
i. Παραδοχή ουσιωδών πραγμάτων ως αληθών χωρίς απόδειξη (άρθρο 559 αρ. 10 ΚΠολΔ) ................................................................................. 237
ii. Παράβαση των διατάξεων για τα αποδεικτικά μέσα (άρθρο 559 αρ. 11 ΚΠολΔ) ................................................................................. 238
αα) Λήψη υπόψη αποδεικτικών μέσων που δεν επιτρέπει ο νόμος 239
ββ). Λήψη υπόψη αποδείξεων που δεν προσκομίσθηκαν ή δεν έγινε επίκλησή τους ........................................................................... 241
γγ) Μη λήψη υπόψη προσκομισθέντων με επίκληση αποδεικτικών μέσων 243
iii. Παραβάσεις ως προς τη δύναμη των αποδεικτικών μέσων (άρθρο 559 αρ. 12 ΚΠολΔ) ................................................................................. 246
iv.. Εσφαλμένη εφαρμογή των κανόνων περί του βάρους αποδείξεως (άρθρο 559 αρ. 13 ΚΠολΔ)................................................................................. 247
v. Παραμόρφωση του περιεχομένου εγγράφου (άρθρο 559 αρ. 20 ΚΠολΔ) 248
δ.. Παραβάσεις που αφορούν στη δικαστική απόφαση και τη δεσμευτικότητά της 251
i. Παράνομη ανάκληση οριστικής αποφάσεως (άρθρο 559 αρ. 15 ΚΠολΔ) 251
ii. Παράβαση του δεδικασμένου (άρθρο 559 αρ. 16 ΚΠολΔ) 252
iii. Ύπαρξη αντιφατικών διατάξεων στην απόφαση (άρθρο 559 αρ. 17 ΚΠολΔ) 254
iv. Μη συμμόρφωση προς αναιρετική απόφαση (άρθρο 559 αρ. 18 ΚΠολΔ) 255
ε. Παράνομη κήρυξη ή μη κήρυξη ακυρότητας, εκπτώσεως από το δικαίωμα ή απαράδεκτου (άρθρο 559 αρ. 14 ΚΠολΔ)............................................ 257
στ. . Λόγοι αναιρέσεως σε υποθέσεις ειρηνοδικείου............... 261
i. Παράβαση κανόνα ουσιαστικού δικαίου (άρθρο 560 αρ. 1 ΚΠολΔ) 263
ii. Μη νόμιμη συγκρότηση του δικαστηρίου (άρθρο 560 αρ. 2 ΚΠολΔ) 263
iii. Υπέρβαση δικαιοδοσίας ή παράβαση της καθ’ ύλην αρμοδιότητας (άρθρο 560 αρ. 3 ΚΠολΔ)................................................................................. 263
ζ. Πρόσθετοι λόγοι αναιρέσεως.......................................... 265
η.. Το παραδεκτό των λόγων αναιρέσεως............................. 267
V. . Συνέπειες της προθεσμίας και της ασκήσεως αναιρέσεως............. 274
VI. Η διαδικασία ενώπιον του Αρείου Πάγου..................................... 277
Α. Προδικασία.............................................................................. 277
1. O προσδιορισμός δικασίμου................................................. 277
2. Η σύμπραξη εισηγητή αρεοπαγίτη....................................... 281
Β. Η κύρια διαδικασία.................................................................. 282
1. Η δικαιοδοσία των τμημάτων και της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου 282
2. Η συζήτηση στο ακροατήριο και οι εφαρμοστέες διατάξεις.. 283
3. Η αναβολή της συζητήσεως.................................................. 287
Γ. Η απόφαση επί της αναιρέσεως και η μετά την αναίρεση διαδικασία 288
1. Η απόφαση επί της αναιρέσεως............................................ 288
α. Έλεγχος του παραδεκτού και του βάσιμου της αναιρέσεως και των λόγων της αναιρέσεως ....................................................................................... 288
β. Συνέπειες αναιρέσεως της αποφάσεως............................. 291
γ. Επαναφορά των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση 294
2.. Η διαδικασία μετά την αναίρεση......................................... 295
α. Η παραπομπή και (ή) διακράτηση της υποθέσεως............ 295
β. Η διαδικασία στο δικαστήριο της παραπομπής................ 297
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΕΝΔΙΚΑ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Η ΑΝΑΚΟΠΗ
Ι. ... Έννοια και προϋποθέσεις ασκήσεως της ανακοπής....................... 303
ΙΙ. .. Η άσκηση της ανακοπής, η διαδικασία εκδικάσεως και η συζήτησή της 305
ΙΙΙ. Οι πρόσθετοι λόγοι ανακοπής....................................................... 308
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΤΡΙΤΑΝΑΚΟΠΗ
Ι. ... Νομική φύση................................................................................ 312
II. .. Προϋποθέσεις ασκήσεως.............................................................. 313
Α. Η ύπαρξη οριστικής δικαστικής αποφάσεως............................ 313
B. Η ενεργητική νομιμοποίηση τρίτου προσώπου......................... 313
Γ. Το έννομο συμφέρον................................................................ 315
Δ. Η παθητική νομιμοποίηση........................................................ 317
ΙΙΙ. Η αρμοδιότητα του δικαστηρίου................................................... 318
ΙV. Τρόπος ασκήσεως, συνέπειες, περιεχόμενο λόγων, βάρος αποδείξεως, διαδικασία συζητήσεως ..................................................................................................... 319
V. . H δικαστική αναστολή εκτελέσεως της τριτανακοπτόμενης αποφάσεως 321
VΙ. Η απόφαση επί της τριτανακοπής................................................. 322
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Οι διατάξεις του ΚΠολΔ για τα Ένδικα Μέσα και τις Ανακοπές 325
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ........................................................... 363
ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ 389