Η απόλυτη εκδοχή της ίδιας της ενοχής αποζημιώσεως, «Alles oder Nichts» - «όλα ή τίποτε» επιβάλλει επιμέρους αρχές και κανόνες που διατρέχουν με αυστηρό τρόπο το αστικό δίκαιο και ειδικότερα το δίκαιο της αδικοπρακτικής ενοχής. Η αποζημίωση επιβάλλεται να ισορροπεί μεταξύ δύο αντίρροπων καταστάσεων, αφενός της υπερβολικής αποκατάστασης με συνέπεια τον πλουτισμό και αφετέρου της αποδυνάμωσης των τρωθέντων συμφερόντων του ζημιωθέντος. Πράγματι το ζήτημα της έκτασης της ζημίας και συνακόλουθα του προσδιορισμού της αποζημίωσης αναδεικνύεται σε ζήτημα ακανθώδες για τη νομική επιστήμη και παράλληλα αποδεικνύεται δυσχερές σε πλείστα σημεία του, τα οποία παρά την εκτενή θεωρητική και νομολογιακή προσέγγιση, τόσο στην ημεδαπή, όσο και σε αλλοδαπές έννομες τάξεις δεν παρουσιάζουν ενιαία ρύθμιση. Εν προκειμένω, η θεματική με τίτλο: «Η αποζημίωση λόγω αδικοπραξίας» εμφανίζει εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον, δογματικό και πρακτικό. Διέρχεται εν συντομία τις προϋποθέσεις θεμελίωσης της ευθύνης από αδικοπραξία και καταλήγει στην επακριβή οριοθέτηση του περιεχομένου της οφειλόμενης -λόγω αδικοπραξίας- αποζημίωσης. Αυτή δε η αποζημίωση νοείται διττώς, δηλαδή ως αποκατάσταση των περιουσιακών ζημιών, αλλά και ως αποκατάσταση των μη περιουσιακών ζημιών. Η αποκατάσταση των περιουσιακών ζημιών ενδιαφέρει όσον αφορά στο πρόσωπο του δικαιούχου σε αποζημίωση που είναι ασφαλώς ο ζημιωθείς, αλλά -υπό προϋποθέσεις- και τρίτα πρόσωπα που δικαιούνται από τον ζημιωθέντα, παροχές εκ του νόμου και πλέον, συνεπεία της αδικοπραξίας του ζημιώσαντος, τις στερούνται. Εδώ, εντάσσεται και το ζήτημα του αντικτύπου των παροχών, τις οποίες, τρίτοι καταβάλλουν στο ζημιωθέντα, με αποτέλεσμα να ανακύπτει το μείζον ζήτημα, ποιος δικαιούται τελικώς, αποζημίωση από τον ζημιώσαντα.
Συντομογραφίες....................................................................................................................... XI
Πρόλογος...................................................................................................................................... 1
Κεφάλαιο Α΄
Εννοιολογική προσέγγιση
I. Η γενική έννοια της αδικοπραξίας ................................................................................. 5
II. Προϋποθέσεις γέννησης της αδικοπρακτικής ευθύνης....................................... 13
Α. Ανθρώπινη συμπεριφορά ......................................................................................... 14
1. Η έννοια της πράξεως............................................................................................ 14
2. Η έννοια της παραλείψεως................................................................................... 16
i. Η έννοια της παραλείψεως στο Δημόσιο και τα ΝΠΔΔ......................... 23
ii. Η έννοια της παραλείψεως στον ιατρικό τομέα...................................... 27
B. Ο παράνομος χαρακτήρας της συμπεριφοράς.................................................. 29
1. Γενικό περιεχόμενο ................................................................................................. 29
2. Οι ειδικότερες περιπτώσεις παρανομίας......................................................... 39
i. Η προσβολή του εννόμου συμφέροντος...................................................... 39
ii. Η προσβολή του δικαιώματος........................................................................ 43
iii. Η προσβολή της περιουσίας........................................................................... 46
iv. Η προσβολή οικογενειακού δικαιώματος................................................. 49
v. Η κατάχρηση δικαιώματος.............................................................................. 52
vi. Η παραβίαση των υποχρεώσεων πρόνοιας και επιμέλειας................ 56
3. Λόγοι άρσης του παράνομου χαρακτήρα...................................................... 60
Γ. Υπαιτιότητα και καταλογισμός................................................................................. 61
1. Η έννοια της υπαιτιότητας................................................................................... 61
2. Η ικανότητα προς καταλογισμό......................................................................... 65
Δ. Πρόκληση ζημίας.......................................................................................................... 67
1. Η έννοια της ζημίας................................................................................................. 67
2. Οι διακρίσεις της ζημίας........................................................................................ 72
i. Περιουσιακή και μη περιουσιακή ζημία........................................................ 72
ii. Θετική και αποθετική ζημία - (διαφυγόν κέρδος)................................... 74
iii. Παρούσα και μέλλουσα ζημία........................................................................ 81
iv. Άμεση και έμμεση ζημία................................................................................... 83
v. Οι ανώφελες δαπάνες ως μορφή ζημίας.................................................... 84
vi. Η απώλεια ευκαιρίας ως μορφή ζημίας .................................................... 85
E. Αιτιώδης σύνδεσμος..................................................................................................... 90
1. Το περιεχόμενο της έννοιας................................................................................. 90
2. Η υποθετική αιτιότητα........................................................................................... 97
ΙΙΙ. Οι ειδικές μορφές αδικοπρακτικής ευθύνης του αστικού κώδικα................ 99
Α. Η αντίθεση της πράξης προς τα χρηστά ήθη ................................................... 99
Β. Η υποστήριξη ή διάδοση αναληθών ειδήσεων .............................................. 106
Γ. Η ευθύνη λόγω πρόστησης ................................................................................... 108
1. Η σχέση πρόστησης.............................................................................................. 114
2. Η έννοια της εξάρτησης ..................................................................................... 115
3. Η συνάφεια της αδικοπραξίας με την υπηρεσία........................................ 118
Δ. Η ευθύνη του εποπτεύοντος ανήλικο ή απαγορευμένο ............................. 121
Κεφάλαιο Β΄
Η αξίωση αποζημιώσεως
Ι. Ο σκοπός της αξίωσης αποζημιώσεως..................................................................... 125
ΙΙ. Το περιεχόμενο της αξίωσης αποζημιώσεως........................................................ 128
ΙΙΙ. Τα εμπλεκόμενα πρόσωπα στην αξίωση αποζημίωσης................................... 134
Α. Ο υπόχρεος σε αποζημίωση .................................................................................. 134
Β. Ο δικαιούχος σε αποζημίωση................................................................................. 135
1. Ο αμέσως ζημιωθείς.............................................................................................. 137
i. Στην περίπτωση βλάβης περιουσιακών αγαθών................................... 137
ii. Στην περίπτωση προσβολής προσωπικών αγαθών............................ 144
α. Στην περίπτωση θανάτωσης προσώπου............................................ 144
β. Στην περίπτωση βλάβης σώματος - υγείας........................................ 146
2. Ο εμμέσως ζημιωθείς ........................................................................................... 147
3. Η περίπτωση συμμετοχής σε εταιρία............................................................ 148
Κεφάλαιο Γ΄
Η αποζημίωση σε περίπτωση βλάβης
περιουσιακών αγαθών
Ι. Το γενικό περιεχόμενο..................................................................................................... 153
ΙΙ. Το περιεχόμενο της αποζημίωσης επί βλάβης πράγματος ............................. 157
Α. Η αποζημίωση επί πλήρους (ολοσχερούς) βλάβης........................................ 157
Β. Η αποζημίωση επί μερικής βλάβης ..................................................................... 162
Γ. Η αποζημίωση επί αφαίρεσης πράγματος......................................................... 165
Δ. Η αποζημίωση λόγω στέρησης - απώλειας χρήσης...................................... 166
Ε. Η αποζημίωση επί διενέργειας εξώδικης πραγματογνωμοσύνης............ 169
ΣΤ. Η αποζημίωση επί δικαστικών δαπανών ....................................................... 172
Κεφάλαιο Δ΄
Η αποζημίωση σε περίπτωση βλάβης
προσωπικών αγαθών
I. Η αποζημίωση στην περίπτωση θανάτωσης προσώπου.................................. 173
Α. Το γενικό περιεχόμενο της αποζημίωσης.......................................................... 173
Β. Οι δαπάνες νοσηλείας .............................................................................................. 174
Γ. Οι δαπάνες κηδείας.................................................................................................... 177
Δ. Η αποζημίωση λόγω στέρησης διατροφής ..................................................... 179
1. Ο προσδιορισμός της αξίωσης διατροφής................................................... 183
2. Η σύναψη μόνιμης σχέσης από το δικαιούχο σύζυγο.............................. 187
Ε. Η αποζημίωση λόγω στέρησης υπηρεσιών....................................................... 188
ΙΙ. Η αποζημίωση στην περίπτωση βλάβης σώματος η υγείας............................ 193
Α. Το γενικό περιεχόμενο της αποζημίωσης.......................................................... 193
Β. Η αποζημίωση για την επελθούσα ζημία........................................................... 195
Γ. Η αποζημίωση για τη μελλοντική θετική ζημία............................................... 201
Δ. Η αποζημίωση για την αποθετική ζημία (διαφυγόν κέρδος)..................... 206
1. Η περίπτωση της παράνομης δραστηριότητας......................................... 213
2. Η περίπτωση της ανηλικότητας....................................................................... 215
Ε. Η αποζημίωση λόγω στέρησης υπηρεσιών....................................................... 217
ΣΤ. Η αποζημίωση λόγω υποκατάστατης δύναμης............................................ 218
ΙΙΙ. Η αξίωση για αναπηρία - παραμόρφωση............................................................. 221
Α. Θέση του ζητήματος ............................................................................................... 221
Β. Η νομική φύση της διάταξης.................................................................................. 227
Γ. Αποτίμηση επί του ζητήματος................................................................................ 238
Κεφάλαιο Ε΄
Τα «άλλα» είδη αποζημίωσης
Ι. Η αυτούσια αποζημίωση .............................................................................................. 243
ΙΙ. Η εύλογη αποζημίωση.................................................................................................... 244
ΙΙΙ. Οι ποινικού τύπου αποζημιώσεις............................................................................. 247
Α. Εννοιολογική προσέγγιση........................................................................................ 247
Β. Αντίθεση στη δημόσια τάξη;................................................................................... 251
Κεφάλαιο ΣΤ΄
Η αποζημίωση επί μη περιουσιακής ζημίας
Ι. Η αξίωση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης................................ 257
Α. Εννοιολογική προσέγγιση ....................................................................................... 257
Β. Οι Φορείς της αξίωσης.............................................................................................. 268
1. Η ηθική βλάβη του τρίτου.................................................................................. 270
2. Η ηλικία και η πνευματική κατάσταση ως παράγοντας αξιολόγησης 277
3. Η ηθική βλάβη επί νομικών προσώπων ....................................................... 281
Γ. Ο προσδιορισμός του ποσού.................................................................................. 283
Δ. Υποχρεωτικός ή δυνητικός χαρακτήρας .......................................................... 290
ΙΙ. Η αξίωση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ψυχικής οδύνης........................... 291
Α. Θέση του ζητήματος ................................................................................................ 291
Β. Η έννοια της οικογένειας: Νομική ή φυσική;.................................................... 293
1. Το κυοφορούμενο ως «αιτία» χρηματικής ικανοποίησης...................... 303
2. Τα νήπια και το κυοφορούμενο ως δικαιούχοι.......................................... 306
Γ. Η αυτοτέλεια των αξιώσεων ................................................................................. 309
ΙΙΙ. Ο αναιρετικός έλεγχος της χρηματικής ικανοποίησης..................................... 312
Α. Η έννοια της αναλογικότητας ............................................................................ 312
Β. Η διακύμανση της νομολογίας ............................................................................. 318
Γ. Αποτίμηση ..................................................................................................................... 333
Κεφάλαιο Z΄
Ειδικές περιπτώσεις αποζημίωσης
Ι. Η αποκατάσταση των αξιώσεων λόγω εσφαλμένου προγεννητικού ελέγχου 339
Α. Θέση του προβλήματος............................................................................................ 339
Β. Οι επιμέρους αξιώσεις .............................................................................................. 342
Γ. Προτεινόμενη θέση..................................................................................................... 353
ΙΙ. Η αποκατάσταση των αξιώσεων επί εργατικού ατυχήματος......................... 356
Α. Η αποζημίωση στο εργατικό ατύχημα............................................................... 356
Β. Η χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης στο εργατικό ατύχημα 359
ΙΙΙ. Η καταδολίευση δανειστών ως μορφή αδικοπραξίας...................................... 361
IV. Η αθέτηση σύμβασης ως μορφή αδικοπραξίας.................................................. 363
Α. Η προκύπτουσα συρροή.......................................................................................... 365
Β. Η ηθική βλάβη στο πλαίσιο αθέτησης σύμβασης........................................... 373
V. Η ευθύνη σε αποζημίωση λόγω άδικης εκτέλεσης.............................................. 376
VI. Αγωγή κακοδικίας και αδικοπραξία........................................................................ 384
VII. Η αδικοπρακτική ευθύνη του Υποθηκοφύλακα - Προϊσταμένου του Κτηματολογικού Γραφείου 387
Κεφάλαιο H΄
Ειδικά ζητήματα στην αποζημίωση
Ι. Οι περιορισμοί της αποζημίωσης................................................................................ 397
Α. Ο πρώτος περιορισμός: Ο κανόνας του συνυπολογισμού ζημίας - κέρδους 397
Β. Η εξαίρεση στον κανόνα : «Η σωρευτική απόληψη αποζημίωσης»....... 405
Γ. Εξαίρεση της σωρευτικής απόληψης: Η επαναφορά στον κανόνα.......... 412
2. Ο δεύτερος περιορισμός: Το συντρέχον πταίσμα .......................................... 415
1. Το γενικό περιεχόμενο στο πλαίσιο της αποζημίωσης............................ 415
2. Η άρνηση αλλαγής επαγγέλματος ως μορφή συντρέχοντος πταίσματος. 421
ΙΙ. Ο χρόνος δικαστικού υπολογισμού της ζημίας.................................................... 423
IΙΙ. Ο τρόπος καταβολής και ο υπολογισμός της αποζημίωσης.......................... 426
Α. Το είδος του νομίσματος......................................................................................... 429
ΙV. Ζητήματα παραγραφής............................................................................................... 431
V. Ζητήματα ευθύνης περισσότερων προσώπων.................................................... 437
Α. Η εξωτερική σχέση..................................................................................................... 437
Β. Η εσωτερική σχέση .................................................................................................... 441
VI. Ζητήματα δεδικασμένου.............................................................................................. 442
VII. Απόδοση του περιέλθοντος κατ’ αρ. 938 ΑΚ...................................................... 448
Επίλογος................................................................................................................................... 451
Βιβλιογραφία.......................................................................................................................... 453
Αλφαβητικό ευρετήριο....................................................................................................... 505