Το ανά χείρας έργο πραγματεύεται το δικαίωμα εξόδου από την ΙΚΕ και επικεντρώνεται στην έξοδο του
εταίρου για σπουδαίο λόγο, με δικαστική απόφαση, η οποία εκδίδεται μετά από αίτησή του. Αυτή καθιερώνεται
στο άρθρο 92 παρ. 1 του Ν. 4072/2012 και συνιστά μία από τις σημαντικότερες μεταβολές που δύνανται να
επέλθουν στη σύνθεση των εταίρων κατά τη διάρκεια της εταιρικής ζωής· ενώ, αναμφίλεκτα, παρουσιάζει
μεγάλο δογματικό, όσο και πρακτικό, ενδιαφέρον. Παράλληλα, εξετάζονται και οι δύο άλλες μορφές εξόδου,
που προβλέπονται και ρυθμίζονται στην παρ. 2 της ίδιας διάταξης, και, ειδικότερα, α) η λεγόμενη «καταστατική»
έξοδος, η οποία επιτρέπεται βάσει ρήτρας του καταστατικού και υπό τις εκεί οριζόμενες προϋποθέσεις (εδ. α΄)
και β) το ιδιότυπο δικαίωμα της εταιρίας να προκαλέσει με δική της δήλωση την έξοδο εταίρου που διαθέτει
μόνον μερίδια εξωκεφαλαιακής εισφοράς, εφόσον αυτός περιέλθει σε αδυναμία εκπλήρωσης της παροχής
του (εδ. β΄).
Οι συνέπειες της εξόδου, που ρυθμίζονται κατά τρόπο ενιαίο στις παρ. 3 και 4 του ως άνω άρθρου 92,
δεν έχουν καταστεί αντικείμενο ξεχωριστής διαπραγμάτευσης. Σε αρκετές περιπτώσεις, ωστόσο, όταν
τούτο κρίνεται αναγκαίο, γίνεται αναφορά σε αρκετά αμφισβητούμενα ζητήματα, που σχετίζονται με τις εν
λόγω συνέπειες, όπως λ.χ. στον καθορισμό του χρόνου υπολογισμού της αξίας των εταιρικών μεριδίων του
εξερχόμενου ή στον τρόπο με τον οποίο «ολοκληρώνεται» η έξοδός του από την εταιρία, ήτοι επέρχεται η
απώλεια της εταιρικής ιδιότητας, που –κατά την εδώ υποστηριζόμενη άποψη– διαφοροποιείται από τα όσα
γίνονται ομοφώνως δεκτά στη «συγγενή» περίπτωση του αποκλεισμού εταίρου από την ΙΚΕ (άρθρο 93).
Πρόλογος............................................................................................................................ VII
Κυριότερες συντομογραφίες ....................................................................................... XI
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
§ 1... Η ΙΚΕ ως νέα, «ενδιάμεση» εταιρική μορφή................................................. 1
Ι....... Ένταξη της ΙΚΕ στο ισχύον εταιρικό δίκαιο........................................... 1
ΙΙ...... Η ΙΚΕ στο «μεταίχμιο» μεταξύ κεφαλαιουχικών και προσωπικών εταιριών – Ανάμιξη εταιρικών «τύπων» και δυνατές αποκλίσεις.............................................................................. 8
Α... Η καταστατική ελευθερία στην ΙΚΕ – In dubio pro libertate..... 8
Β... Ο ρυθμιστικός – ιδεατός «τύπος» της ΙΚΕ ως όριο της συμβατικής ελευθερίας (;) 14
ΙΙΙ..... Το ρυθμιστικό πλαίσιο της ΙΚΕ: κεφαλαιουχικός χαρακτήρας, «μεσότητα» και ερμηνευτικές κατευθύνσεις............................................................................................................................ 19
Α... Οι πλείονες εμπειρικοί «τύποι» ΙΚΕ ως αποτέλεσμα σύνθεσης προσωπικών και κεφαλαιουχικών στοιχείων................................................................................................... 20
Β... Οι εσωτερικές σχέσεις των εταίρων ως ‒κατ’ εξοχήν‒ πεδίο εκδήλωσης της καταστατικής (τους) ελευθερίας .............................................................................................. 22
Γ.... Η νομική φύση της ΙΚΕ –ως αυτόνομης εταιρικής μορφής– και ιδίως ο εμπειρικός «τύπος» εκάστης ΙΚΕ, ως ερμηνευτικά μέσα.................................................................................... 25
§ 2... Η τριμερής διάκριση των εισφορών στην ΙΚΕ.............................................. 30
Ι....... Εισαγωγικές επισημάνσεις......................................................................... 30
II...... Η αποσύνδεση της εταιρικής συμμετοχής από το κεφάλαιο και η σημασία της 30
ΙΙΙ..... Οι κατ’ ιδίαν εισφορές................................................................................ 34
Α... Οι κεφαλαιακές εισφορές.................................................................... 34
1... Αντικείμενο και αποτίμηση των κεφαλαιακών εισφορών... 34
2... Αύξηση και μείωση των μεριδίων που αντιστοιχούν σε κεφαλαιακές εισφορές 37
Β... Οι εξωκεφαλαιακές εισφορές ........................................................... 38
1... Αντικείμενο και εννοιολογικές οριοθετήσεις ......................... 38
2... Ανάληψη, εκπλήρωση και αποτίμηση των εξωκεφαλαιακών εισφορών 41
3... Ο ‒κατ’ αρχήν‒ αδιαίρετος χαρακτήρας της αναληφθείσας παροχής 45
4... Μεταβίβαση εταιρικών μεριδίων και εξαγορά υποχρεώσεων από εξωκεφαλαιακές εισφορές που δεν έχουν πλήρως καταβληθεί..................................................... 46
5... Έξοδος (ή αποκλεισμός) εταίρου ΙΚΕ που δεν έχει παράσχει πλήρως την εξωκεφαλαιακή εισφορά του......................................................................................................... 47
Γ.... Οι εγγυητικές εισφορές........................................................................ 49
1... Αντικείμενο και οικονομική λειτουργία της εγγυητικής εισφοράς 49
2... Η νομική φύση της (αναλαμβανόμενης) ευθύνης ................. 51
3... Η αποτίμηση των εγγυητικών εισφορών και η εξαγορά των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτές ................................................................................................................ 53
4... Εκπλήρωση/«εξόφληση» των μεριδίων εγγυητικής εισφοράς και ανάλωση της ευθύνης ........................................................................................................... 59
5... Ακύρωση μεριδίων εγγυητικής εισφοράς που δεν έχει πλήρως καταβληθεί – Συνέπειες ........................................................................................................... 60
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Ένταξη του δικαιώματος εξόδου για σπουδαίο λόγο
(άρθρο 92 παρ. 1) στο σύστημα της ΙΚΕ
§ 3... Το δικαίωμα εξόδου εν γένει ως μορφή εκούσιας αποχώρησης από την εταιρία 63
I....... Οι μεταβολές στη σύνθεση των εταίρων της ΙΚΕ: γενικές επισημάνσεις και συστηματικές διακρίσεις ....................................................................................................................... 63
ΙI...... Μορφές «αποχώρησης» από την εταιρία – Διακρίσεις και εννοιολογικές οριοθετήσεις 66
§ 4... Μορφές εξόδου που προβλέπονται στο νόμο ............................................ 73
I....... Εισαγωγικά...................................................................................................... 73
II...... Δικαίωμα εξόδου δυνάμει ρήτρας του καταστατικού (καταστατική έξοδος) 75
Α... Περιεχόμενο και προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος – Οριοθετήσεις 75
1... Γενικά .................................................................................................. 75
2... Ειδικότερα: Τρόπος/διαδικασία άσκησης του δικαιώματος 78
α... Εξώδικη άσκηση και δυνατότητα εκ των υστέρων προσφυγής σε δικαιοδοτική κρίση ..................................................................................................... 78
β... Μονομερής δήλωση, απευθυντέα στην εταιρία.............. 81
γ... Χρόνος επέλευσης των αποτελεσμάτων της δήλωσης....... 83
3... Όρια άσκησης του καταστατικού δικαιώματος εξόδου....... 85
α... Έλεγχος με κριτήρια αναλογικότητας.................................. 85
β... Απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης (άρθρο 281 ΑΚ).. 87
γ... Άκαιρη άσκηση του καταστατικού δικαιώματος εξόδου... 88
δ... Αξιολόγηση και στάθμιση όλων των ιδιαίτερων περιστάσεων και συμφερόντων ..................................................................................................... 89
Β... Δυνατότητες διεύρυνσης, περιορισμού ή κατάργησης του καταστατικού δικαιώματος εξόδου με τροποποίηση του καταστατικού – Η περίπτωση της «ελεύθερης εξόδου» από την ΙΚΕ(;) ................................................................................................................. 90
ΙΙΙ..... Η «έξοδος» του άρθρου 92 παρ. 2 εδ. βʹ ως ειδική περίπτωση αποκλεισμού εταίρου 94
§ 5... Ειδικότερα: Το δικαίωμα εξόδου από την ΙΚΕ για σπουδαίο λόγο (άρθρο 92 παρ. 1) – Τυπολογικά χαρακτηριστικά, νομοθετικός σκοπός θέσπισης, δογματική θεμελίωση 98
Ι....... Εισαγωγικές επισημάνσεις ....................................................................... 98
Α... Χαρακτήρας και περιεχόμενο της διάταξης .................................. 98
Β... Ερμηνευτικές κατευθύνσεις ............................................................... 102
ΙΙ...... Τα τυπολογικά χαρακτηριστικά του δικαιώματος.............................. 103
Α... Διαπλαστικό δικαίωμα, προσωπικού χαρακτήρα........................ 103
Β... Δικαίωμα ασκούμενο δικαστικώς («δικαίωμα δικαστικής διάπλασης») 107
Γ.... Δικαίωμα ασκούμενο ατομικώς, από κάθε εταίρο...................... 108
ΙΙΙ..... Η ratio του άρθρου 92 παρ. 1: Νομοθετικός σκοπός θέσπισης του δικαιώματος εξόδου για σπουδαίο λόγο ............................................................................................................................ 109
IV..... Δικαιοδογματική θεμελίωση..................................................................... 114
Α... Η έξοδος για σπουδαίο λόγο ως ειδική περίπτωση ανατροπής του δικαιοπρακτικού θεμελίου (άρθρα 288, 388 ΑΚ)............................................................................................. 114
Β... Καταγγελία διαρκούς σύμβασης για σπουδαίο λόγο (κατ’ αναλογία δικαίου) 118
Γ.... Η υποχρέωση πίστης των εταίρων ΙΚΕ ως πρόσθετη, εταιρικού δικαίου θεμελίωση 121
Δ... Συνταγματική θεμελίωση (άρθρα 5 παρ. 1 και 17 παρ. 1 Σ)..... 123
Ε... Excursus: Σκέψεις για τη ratio και τη νομική θεμελίωση του καταστατικού δικαιώματος εξόδου ............................................................................................................... 125
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Οι προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος εξόδου από την ΙΚΕ
για σπουδαίο λόγο (άρθρο 92 παρ. 1)
§ 6... Ύπαρξη εταιρίας..................................................................................................... 127
Ι....... Εισαγωγικές παρατηρήσεις....................................................................... 127
ΙΙ...... Η έξοδος κατά το στάδιο ίδρυσης της εταιρίας.................................. 128
Α... Γενικά – Διάκριση περιπτώσεων........................................................ 128
Β... Οι εφαρμοστέες ‒σε κάθε περίπτωση‒ διατάξεις ...................... 130
ΙΙΙ..... Έξοδος εταίρου από «ελαττωματική» (ή αντικανονικώς ιδρυθείσα) ΙΚΕ 132
Α... Λόγοι ακυρότητας της ΙΚΕ και συνέπειες αυτών (άρθρο 53).... 132
Β... Η άσκηση του δικαιώματος εξόδου μέχρι την απαγγελία της ακυρότητας 135
Γ.... Άλλες περιπτώσεις ελαττωματικότητας ......................................... 137
ΙV..... Έξοδος εταίρου κατά το στάδιο της εκκαθάρισης.............................. 137
Α... Προδιάθεση.............................................................................................. 137
Β... Ύπαρξη και σκοπός της εταιρίας/ΙΚΕ κατά το στάδιο της εκκαθάρισης 139
Γ.... Η εφαρμογή του άρθρου 92 παρ. 1 υπό το πρίσμα των αναγκών και του σκοπού της εκκαθάρισης ............................................................................................................... 142
Δ... Η αξίωση καταβολής της αξίας των εταιρικών μεριδίων του εξερχόμενου εταίρου 144
1... Θέση του ζητήματος........................................................................ 144
2... Ο εξελθών εταίρος ως τρίτος – δανειστής της εταιρίας ...... 147
3... Τρόπος και έκταση ικανοποίησης της αξίωσης ...................... 148
Ε... Άσκηση του δικαιώματος εξόδου ενόψει της επικείμενης αναβίωσης της εταιρίας 153
V...... Έξοδος από διμελή ΙΚΕ ............................................................................... 154
§ 7... Ύπαρξη σπουδαίου λόγου................................................................................... 157
Ι....... Ο σπουδαίος λόγος ως αόριστη νομική έννοια................................... 157
Α... Εξειδίκευση από το δικαστή της ουσίας και δυνατότητες συμβατικού καθορισμού του 157
Β... Νομολογιακός «ορισμός» και ερμηνευτικές προσεγγίσεις....... 162
1... Η έξοδος για σπουδαίο λόγο ως έκτακτη καταγγελία διαρκούς σύμβασης ορισμένου χρόνου ......................................................................................................... 162
2... Προς τη διατύπωση ενός «γενικώς αποδεκτού» ορισμού της έννοιας του σπουδαίου λόγου εξόδου ................................................................................................................ 163
3... Η σημασία της ad hoc αξιολόγησης/κρίσης............................. 164
4... Ο σπουδαίος λόγος εξόδου ως «κινητό σύστημα» κριτηρίων 166
ΙΙ...... Κατευθυντήριες αρχές κατά τη διαπίστωση της συνδρομής του «σπουδαίου λόγου» εξόδου ..................................................................................................................... 167
Α... Η σημασία του υποκειμενικού και του χρονικού παράγοντα – Η αρνητική πρόγνωση 168
Β... Η σημασία της πραγματικής δομής ή, άλλως, του εμπειρικού «τύπου» της συγκεκριμένης (καθ’ ης η αίτηση) εταιρίας/ΙΚΕ............................................................................. 172
Γ.... Ανάλυση και στάθμιση συμφερόντων............................................. 176
Δ... Η αρχή της έσχατης λύσης (ultima ratio) ....................................... 179
Ε... Η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος εξόδου για σπουδαίο λόγο (άρθρο 281 ΑΚ) 185
ΙΙΙ..... Περιπτωσιολογία ......................................................................................... 192
Α... Εισαγωγικές παρατηρήσεις ................................................................ 192
Β... Υποκειμενικοί λόγοι εξόδου................................................................ 194
Γ.... Αντικειμενικοί λόγοι εξόδου .............................................................. 196
§ 8... Η «τυπική» προϋπόθεση: έκδοση δικαστικής απόφασης........................ 204
Ι....... Περιεχόμενο και νομική φύση της απόφασης..................................... 204
Α... Απόφαση διαπλαστικού χαρακτήρα................................................. 204
Β... Αντίκρουση της άποψης ότι η απόφαση είναι αναγνωριστική 207
Γ.... Δυνατές καταστατικές διαμορφώσεις.............................................. 212
ΙΙ...... Η διαδικασία ................................................................................................. 214
Α... Αρμοδιότητα – Υπαγωγή στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας – Διαιτητική και εξώδικη επίλυση της «διαφοράς»...................................................................................... 214
Β... Διάδικοι..................................................................................................... 219
1... Ενεργητική νομιμοποίηση............................................................. 219
2... Παθητική νομιμοποίηση – Η καθ’ ης η αίτηση (εταιρία/ΙΚΕ)... 227
Γ.... Ενέργεια της απόφασης που απαγγέλλει την έξοδο................... 229
Δ... Διατυπώσεις δημοσιότητας................................................................. 232
Ε... Ένδικα μέσα ‒ Ο αναιρετικός έλεγχος του «σπουδαίου λόγου» εξόδου 235
ΣΤ. Βάρος απόδειξης ................................................................................... 239
§ 9... Excursus: Σχέση μεταξύ νόμιμου και καταστατικού δικαιώματος εξόδου 241
Ι....... Θέση του ζητήματος..................................................................................... 241
ΙΙ...... Δικαιώματα κατ’ αρχήν ισότιμα και ελευθέρως υποκαταστατά – Διάκριση περιπτώσεων 242
ΙΙΙ..... Συμπερασματικές διαπιστώσεις............................................................... 246
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α... Ελληνική............................................................................................................. 247
Β... Ξενόγλωσση....................................................................................................... 264
ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 269