Το βιβλίο προσφέρει τα απαραίτητα δεδομένα και την κριτική αποτίμηση της σταδιακής πορείας προς μια ευρωπαϊκή πολιτική για τον πολιτισμό.
Αποτελεί τη βάση για τις συζητήσεις που θα πρέπει να γίνουν στην Ευρώπη για θέματα πολιτισμού και ταυτότητας –σήμερα, που η Ευρώπη αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη απειλή για την ίδια της την υπόσταση και για τις ευρωπαϊκές αξίες, περισσότερο από ποτέ.
Πρόλογος............................................................................................................. VII
Συντομογραφίες................................................................................................... XI
Εισαγωγικό σημείωμα.......................................................................................... ΧΙΙΙ
2018 – Ευρωπαϊκό ‘Έτος πολιτιστικής κληρονομιάς δημιουργώντας τον Homo Europaeus 1
Υπάρχει κοινή ιστορία της Ευρώπης;................................................................... 12
2017 – Ίδρυση του πρώτου μουσείου ευρωπαϊκής ιστορίας.................................. 15
Ένα δίκτυο μουσείων της Ευρώπης....................................................................... 19
Συνέδρια και μελέτες για την κοινή πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης........... 20
Η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης: ένα επίκαιρο ζήτημα............................. 21
Υπάρχει κοινή ευρωπαϊκή μνήμη;........................................................................ 21
Μια ευρωπαϊκή οικουμενικότητα......................................................................... 22
Τα χρονολογικά ορόσημα, οι επέτειοι και η σημασία τους: ars memoriae............ 23
Ο θεσμός του Διεθνούς Έτους των Ηνωμένων Εθνών........................................... 25
Παγκόσμια Ημέρα Πολιτιστικής Κληρονομιάς ή Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών .................................................................................................................. 28
Άλλοι ανάλογοι θεσμοί για την πολιτιστική κληρονομιά: η γαλλική πρωτοβουλία για την ευρωπαϊκή ημέρα πολιτιστικής κληρονομιάς.............................................................................. 29
Έτη ορόσημα του Συμβουλίου της Ευρώπης......................................................... 30
1975 – Έτος ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς........................................ 30
2015 – Έτος βιομηχανικής κληρονομιάς.............................................................. 31
Ο θεσμός του Ευρωπαϊκού Έτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση................................... 31
Η πρόταση της Επιτροπής για την ανακήρυξη του 2018 ως Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς...................................................................................................................... 33
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου......................................................... 36
Γιατί το 2018 για την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά;.................................. 39
Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών (2001)....................................................................... 42
Ευρωπαϊκό Έτος Διαπολιτισμικού Διαλόγου (2008)............................................. 43
Η ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά στο προσκήνιο......................................... 45
Η εννοιολογική εξέλιξη και κλιμάκωση................................................................ 46
Το αβέβαιο κανονιστικό μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού............................... 48
ΜΕΡΟΣ Α΄
H έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Οι απαρχές: Από τον 18ο στον 20ό αιώνα
Οι επαναστάσεις, το δίκαιο του πολέμου και η διαδρομή στην ανάδυση της έννοιας πολιτιστικής κληρονομιάς...................................................................................................................... 54
Οι βανδαλισμοί κατά τη Γαλλική Επανάσταση εναντίον των έργων της βασιλικής εξουσίας 54
Η δημιουργία του όρου «βανδαλισμός» και ο ορισμός του ιστορικού μνημείου.... 55
Η σοβιετική επανάσταση και η ανάμνηση των Τσάρων........................................ 59
Η κινεζική πολιτιστική επανάσταση - με τη σκληρότητα της βεβαιότητας............ 60
Η λατρεία των προγόνων του Κομφούκιου και η πολιτική του Μάο..................... 60
Η μετάβαση από την έννοια του ιστορικού μνημείου στην έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς .................................................................................................................. 62
Οι πρώτες αναφορές στο δίκαιο του πολέμου....................................................... 63
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η έμφαση στην πολιτιστική ιδιοκτησία................ 63
Η Διεθνής Επιτροπή Πολιτιστικής Συνεργασίας (Commission internationale de coopération intellectuelle)...................................................................................................................... 64
Διακηρύξεις και μη νομικά δεσμευτικά κείμενα για τα μνημεία, τα πολιτιστικά αγαθά και τη σχέση τους με το παρόν........................................................................................................ 64
Η Χάρτα της Αθήνας (Αποκατάστασης) (1931) - για την αποκατάσταση των Ιστορικών Μνημείων .................................................................................................................. 65
Η Χάρτα των Αθηνών (1933)............................................................................... 65
Το κανονιστικό πλαίσιο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο..................................... 68
Εθιμικοί κανόνες.................................................................................................. 68
Η περίπτωση του οβελίσκου του Aksum.............................................................. 69
Το δίκαιο του πολέμου......................................................................................... 70
Ο κώδικας Lieber του 1863.................................................................................. 70
Οι Συνδιασκέψεις της Χάγης του 1899 και του 1907............................................ 71
Η Σύμβαση της Χάγης του 1907 και οι πολεμικές λεηλασίες................................ 73
20ός αιώνας και πολιτιστικές επαναστάσεις: η επέκταση των βανδαλισμών και η απαλοιφή της ιστορικής μνήμης damnatio memoriae........................................................................... 74
Η Συνθήκη Roerich - Ουάσιγκτον 1935............................................................... 75
Η συγκρότηση της έννοιας της πολιτιστικής κληρονομιάς ως συνέπεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου .................................................................................................................. 76
Τα τέκνα του πολέμου: λεηλασία, γενοκτονία, πολιτιστική κάθαρση.................... 78
Τα λάφυρα πολέμου στην Ευρώπη........................................................................ 79
Εθνικοσοσιαλισμός και auto da fe........................................................................ 81
Η σημασία του Ναζισμού στη σύγχρονη ευρωπαϊκή αντίληψη για τη μνήμη......... 83
Ο διανοούμενος Alfred Rosenberg....................................................................... 84
Οι προστάτες των τεχνών του Hermann Göring.................................................... 86
Η οργάνωση Μνημείων Άνδρες............................................................................ 86
Ο Joseph Goebbels και η προπαγάνδα στην περίοδο των Ναζί: τα βιβλία στη φωτιά 88
Η οργανωμένη εξωτερική πολιτική πολιτισμού.................................................... 89
Η συνειδητοποίηση της απώλειας και της ιδιαιτερότητας της πολιτιστικής απώλειας 90
Η καταστροφή του πολιτισμού μετά τη Δίκη της Νυρεμβέργης - ένα έγκλημα πολέμου 90
Το σύγχρονο τραύμα και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός................................... 92
Η εκδίκηση των συμμάχων στα μνημεία της Δρέσδης και του Βερολίνου............. 93
Το ιδιαίτερο συμπέρασμα της διαδρομής ανάμεσα σε βομβαρδισμούς και επαναστάσεις: η κυριαρχία της λήθης............................................................................................................. 94
Ένα ιδιαίτερο κανονιστικό πλαίσιο για τα λάφυρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.. 96
Οι απαρχές της ευρωπαϊκής ευαισθητοποίησης..................................................... 98
Οι μεγάλες αποφάσεις του δικαίου της πολιτιστικής κληρονομιάς του Ολοκαυτώματος 98
Η υπόθεση Πορτρέτο της Wally........................................................................... 99
Η υπόθεση Otto Nathan and Bertha Deutsch........................................................ 99
Η υπόθεση Jacques Goudstikker.......................................................................... 99
Η υπόθεση Marienkirche Window Panels............................................................. 100
Η υπόθεση Maria V. Altmann και η σημασία της μνήμης..................................... 100
Από την υπόθεση Αltmann στην υπόθεση Παναγιάς Κανακαριάς: η δικαστηριακή πορεία της Ιστορίας ................................................................................................................ 102
Το κανονιστικό πλαίσιο που υιοθέτησε το διεθνές δίκαιο και η ανάδυση της έννοιας της πολιτιστικής κληρονομιάς.................................................................................................. 105
Οι διεθνείς συμβάσεις........................................................................................... 105
Τα εθνικά δίκαια.................................................................................................. 105
Οι δίκες................................................................................................................ 106
Τα τρία στάδια της εξέλιξης της έννοιας: ιστορικό μνημείο, πολιτιστικό αγαθό, πολιτιστική κληρονομιά ................................................................................................................ 106
Από τα λάφυρα πολέμου στην πολιτιστική κληρονομιά........................................ 106
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Η μεταπολεμική συγκυρία και οι θεσμοί που προσδιόρισαν
την έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς
Οι θεσμοί............................................................................................................. 108
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).............................................................. 109
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948)................... 111
Άλλες συμβάσεις στο πλαίσιο του ΟΗΕ................................................................ 112
Η Ατζέντα 2030................................................................................................... 112
Το διεθνές δικαστήριο (International Court of Justice, ICJ).................................. 115
Η Υπόθεση Temple of Preah Vihear (Καμπότζη κατά Ταϊλάνδης)....................... 116
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.......................................................................... 118
Η υπόθεση Ahmad Al Mahdi Al Faqi................................................................... 122
Η απόφαση al-Mahdi του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την αποζημίωση.. 126
H UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). 127
Τα όργανα της UNESCO...................................................................................... 129
Συμβάσεις στο πλαίσιο της UNESCO................................................................... 130
Η δράση της UNESCO για την πολιτιστική κληρονομιά....................................... 130
Η Διακυβερνητική Επιτροπή/Intergovernmental Committee (ICPRCP) ή η Επιτροπή Διαμεσολάβησης για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών.............................................................. 132
Διαμεσολάβηση και συνδιαλλαγή της ICPRCP..................................................... 134
Περιπτώσεις επιτυχούς επιστροφής πολιτιστικής ιδιοκτησίας................................ 135
2011 Γερμανία – Τουρκία Σφίγγα Boğazköy....................................................... 136
2010 Ελβετία – Ηνωμένη Δημοκρατία της Τανζανίας Μάσκα Makondé.............. 136
1988 ΗΠΑ – Ταϊλάνδη Phra Narai....................................................................... 136
1987 Πρώην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας – Τουρκία 7.000 σφηνοειδή δισκία Boğazköy ................................................................................................................ 137
1986 ΗΠΑ – Ιορδανία καλούπια πάνελ ψαμμίτη της Tyche................................. 137
1983 Ιταλία – Ισημερινός 12.000 προκολομβιανά αντικείμενα............................ 137
Η βάση δεδομένων ArThemis............................................................................... 137
Μη κυβερνητικοί οργανισμοί της UNESCO......................................................... 138
Το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοπίων (International Council of Monuments and Sites - ICOMOS)...................................................................................................................... 138
1. Η Χάρτα της Βενετίας (1964) «Για τη Διατήρηση και αποκατάσταση μνημείων και Μνημειακών Συνόλων»................................................................................................. 139
2. Η Χάρτα της Φλωρεντίας (1982) για τους ιστορικούς κήπους.................... 141
3. Η Χάρτα του ICOMOS για τη διατήρηση των ιστορικών πόλεων και περιοχών (Ουάσινγκτον 1987)................................................................................................................. 141
4. Η Χάρτα του ICOMOS για την τοπική (vernacular) αρχιτεκτονική κληρονομιά, Μεξικό (1999) ........................................................................................................... 141
5. Η Χάρτα του Πολιτιστικού Τουρισμού του ICOMOS, Μεξικό (1999)........ 141
Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (International Council of Museums - ICOM)... 142
Η διαδικασία διαμεσολάβησης ΙCOM-WIPO........................................................ 144
Άλλοι διεθνείς οργανισμοί με ενδιαφέρον στην πολιτιστική κληρονομιά.............. 144
Η Επιτροπή για τη Λεηλατημένη Τέχνη στην Ευρώπη (CLAE)............................. 145
Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός................................................................................ 146
H ΤΙCCΙΗ – H διεθνής επιτροπή για τη διατήρηση της βιομηχανικής κληρονομιάς 148
Ο Οργανισμός Πόλεων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς (Organization of World Heritage Cities – OWHC)...................................................................................................................... 148
Το Διεθνές Κέντρο για τη μελέτη της συντήρησης και της αποκατάστασης των πολιτιστικών αγαθών (International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property - ICCROM)...................................................................................................................... 149
Η Διεθνής Επιτροπή της «Κυανής Ασπίδας» (International Committee of the Blue Shield – ICBS) ................................................................................................................ 149
Οι κανόνες........................................................................................................... 150
Η πρώτη αναφορά στην έννοια πολιτιστική κληρονομιά...................................... 151
Η Σύμβαση για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης της Χάγης του 1954.............................................................................................................. 151
Ο ορισμός του πολιτιστικού αγαθού..................................................................... 153
Ο ορισμός της πολιτιστικής κληρονομιάς............................................................. 153
Το παράνομο εμπόριο πολιτιστικών αγαθών........................................................ 155
Η σκόπιμη καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς........................................ 156
Κίνδυνος σε καιρό πολέμου ή εμφύλιων συρράξεων............................................. 156
Η ανεπάρκεια της Σύμβασης της Χάγης............................................................... 158
Η Σύμβαση σχετικά με τα ληπτέα μέτρα για την απαγόρευση και παρεμπόδιση της παράνομης εξαγωγής, εισαγωγής και μεταβίβασης της κυριότητας πολιτιστικών αγαθών (Σύμβαση των Παρισίων, 1970) ................................................................................................................ 159
Η Γυναίκα με τον Παπαγάλο................................................................................ 162
Τα Ειδώλια του Νεπάλ.......................................................................................... 162
Οι πολιτιστικοί θησαυροί του Ιράκ....................................................................... 162
Τα καμποτζιανά αγάλματα Duryodhana............................................................... 163
Η σύμβαση UNIDROIT περί κλαπέντων ή παρανόμως εξαχθέντων πολιτιστικών αγαθών (1995) ................................................................................................................ 163
Η κληρονομιά και η σχέση των πραγμάτων με τους δικαιούχους τους.................. 171
Η συμμετοχή των ιδιωτών στην άσκηση διεθνούς πολιτιστικής πολιτικής και η δημιουργία ειδικότερων κανονιστικών πλαισίων soft law.................................................................... 171
Ιδιωτικοί θεσμοί, ΜΚΟ και κοινωνία πολιτών...................................................... 172
Ο Οργανισμός Πόλεων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς (Organization of World Heritage Cities – OWHC)...................................................................................................................... 172
Το Ολυμπιακό Κίνημα......................................................................................... 173
Τα μεγάλα μουσεία/τα οικουμενικά μουσεία......................................................... 174
Το ιδεολογικό και επιστημονικό υπόβαθρο.......................................................... 177
Ο πολιτιστικός εθνικισμός.................................................................................... 179
Ο πολιτιστικός διεθνισμός.................................................................................... 181
Η σχέση των δύο θέσεων: τα μνημεία που ταξειδεύουν......................................... 182
Το International Institute for the Unification of Private Law................................ 184
Η Ομάδα του Fribourg.......................................................................................... 184
Η Διακήρυξη του Fribourg................................................................................... 185
Η Διακήρυξη του Fribourg για τα πολιτιστικά δικαιώματα - Η στροφή στο άτομο και η εδραίωση των πολιτιστικών δικαιωμάτων............................................................................. 186
Το Forum Νταβός................................................................................................ 189
Από την οικουμενική στην τομεακή πολιτιστική πολιτική.................................... 190
Η ανάπτυξη άλλων τομεακών ιδιωτικών και δημόσιων πολιτιστικών πολιτικών: το παράδειγμα της ισλαμικής πολιτιστικής πολιτικής και της πολιτιστικής πολιτικής των αφρικανικών κρατών 191
Η ISESCO (International Islamic Organization for Education, Science and Culture) 191
Η Διεθνής Επιτροπή Ισλαμικής Κληρονομιάς....................................................... 194
Οι Διακηρύξεις του Ισλαμικού Κόσμου................................................................ 195
Η Ισλαμική Διακήρυξη για την πολιτιστική πολυμορφία (2004)........................... 195
Η Ισλαμική Διακήρυξη των Πολιτιστικών Δικαιωμάτων του 2014....................... 195
Το νόημα της συγκεκριμένης επιλογής των συγκεκριμένων ισλαμικών κρατών για την πολιτιστική κληρονομιά................................................................................................... 197
Η πολιτιστική κληρονομιά της Αφρικής............................................................... 198
Η πολιτιστική Χάρτα για την Αφρική (1976)....................................................... 198
Η Χάρτα για την αφρικανική πολιτιστική αναγέννηση (Χαρτούμ Σουδάν 22-24 Ιανουαρίου 2006) ................................................................................................................ 199
Η οικουμενική, η εθνική και η τομεακή αντίληψη για την πολιτιστική κληρονομιά 199
Προς μία ευρωπαϊκή αντίληψη πολιτιστικής κληρονομιάς.................................... 200
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Ο μεταπολεμικός κρατικός παρεμβατισμός στον πολιτισμό
Οι βασικοί άξονες της σύγχρονης πολιτιστικής πολιτικής των ευρωπαϊκών χωρών - Αποκλίνουσες προσεγγίσεις.................................................................................................. 204
Η σημασία της Γαλλικής Επανάστασης στην αντίληψη της προστασίας των μνημείων στη Γαλλία ................................................................................................................ 205
Η θέσπιση Υπουργείου Πολιτισμού και ο ρόλος του André Malraux.................... 207
Η συμμετοχή των ιδιωτών.................................................................................... 208
Το Κολέγιο της Πολιτισμικής Πολυμορφίας......................................................... 208
Η διαδρομή από τους βανδαλισμούς στην έννοια της πολιτιστικής πολυμορφίας.. 210
Η Αλάμπρα και ο πολιτιστικός πλουραλισμός έως τη φασιστική αντίληψη του Φράνκο 210
Η περίπτωση της Ισπανίας.................................................................................... 210
Ο θεσμός της βασιλείας και η σημασία της αποικιοκρατίας.................................. 211
Η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου................................................................ 211
Η στροφή προς την αρχαιότητα της καθολικής Ιταλίας και της ορθόδοξης Ελλάδας 214
Η περίπτωση της Ιταλίας...................................................................................... 214
Το ζήτημα του Βατικανού.................................................................................... 216
Η ελληνική πολιτιστική πολιτική: αναζήτηση ταυτότητας..................................... 217
Εξέλιξη της ελληνικής πολιτιστικής πολιτικής...................................................... 221
Κύπρος: η μοναδικότητα του παραδείγματος........................................................ 222
Στα ίχνη του Πατέρα Πορφύριου.......................................................................... 223
Η εθνική πολιτιστική κληρονομιά και το περιεχόμενό της.................................... 224
Προς μία σύγχρονη προσέγγιση της πολιτιστικής πολιτικής................................. 225
Το τέλος της αποκλειστικότητας της κρατικής πολιτιστικής πολιτικής.................. 229
Η παράλληλη διατήρηση και συνέχεια των εθνικών πολιτικών............................. 231
Η κανονιστική ρύθμιση της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς............................ 232
Η εθνική αντίληψη της πολιτιστικής κληρονομιάς................................................ 233
Εθνικές πολιτικές των ευρωπαϊκών κρατών.......................................................... 234
Η πολιτιστική κληρονομιά: Ένα δημιούργημα συγκρούσεων............................... 236
Η εθνική πολιτιστική κληρονομιά στα ευρωπαϊκά Συντάγματα............................. 237
Τα ευρωπαϊκά Συντάγματα και ο πολιτισμός........................................................ 237
Η αναφορά της πολιτιστικής κληρονομιάς στο Σύνταγμα της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας ................................................................................................................ 238
Η γαλλική service public culturel......................................................................... 241
Το Σύνταγμα του Βελγίου και η σχέση του πολιτισμού και της αξιοπρέπειας........ 242
Το Σύνταγμα της Γερμανίας................................................................................. 243
Η αειφορία στο Σύνταγμα της Φινλανδίας, των Κάτω Χωρών, της Λιθουανίας, της Σλοβενίας 244
Η ιδιαιτερότητα του Συντάγματος της Κροατίας................................................... 246
Το Σύνταγμα της Τσεχίας και ο Χάρτης των Δικαιωμάτων του 1992/1998........... 247
Η ταυτότητα στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας..................................... 247
Το Σύνταγμα της Μάλτας: ρητές αναφορές........................................................... 247
Η περίπτωση του πολιτιστικού περιβάλλοντος κατά το ελληνικό Σύνταγμα.......... 248
Ειδικά η συνταγματική ρύθμιση της γλώσσας: οι γαλλικές καταβολές................... 249
Η συνταγματοποίηση της πολιτιστικής ταυτότητας............................................... 254
Η πολιτιστική κληρονομιά στη νομοθεσία των ευρωπαϊκών χωρών...................... 255
Η γαλλική νομοθεσία........................................................................................... 255
Η αγγλική νομοθεσία........................................................................................... 256
Η ιταλική νομοθεσία............................................................................................ 257
Η ισπανική νομοθεσία.......................................................................................... 259
Η νομοθεσία πρώην σοσιαλιστικών κρατών......................................................... 260
Μια κοινή διαπίστωση.......................................................................................... 262
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Η κανονιστική ρύθμιση της οικουμενικής αντίληψης
της πολιτιστικής κληρονομιάς: ταύτιση και σύγκρουση
Η πολιτιστική κληρονομιά σε καιρό ειρήνης........................................................ 263
Η διεθνής κοινωνία και η πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας.................. 264
Τα θεωρητικά θεμέλια – οι Διακηρύξεις............................................................... 265
Η Διακήρυξη της αρχής της διεθνούς πολιτιστικής συνεργασίας – Declaration of the Principle of International Cultural Co-operation (UNESCO, 1966)................................... 265
Η Διακήρυξη της UNESCO του Μεξικό για τις πολιτιστικές πολιτικές (1982) mondiacult – το δικαίωμα εκάστου στον πολιτισμό................................................................................. 266
Από τη Σύμβαση της Χάγης (1954) στην παγκόσμια κληρονομιά κατά την UNESCO – η σύνθεση φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς (1972)............................................................ 267
Η σκόπιμη καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς........................................ 268
Η εξέλιξη της κανονιστικής ρύθμισης της πολιτιστικής κληρονομιάς ως μέρος ενός κοινού όλου με τη φυσική κληρονομιά................................................................................................... 269
Η Διεθνής Σύμβαση για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής κληρονομιάς ................................................................................................................ 269
Η παγκόσμια αξία ως κριτήριο............................................................................. 270
Η σχέση της διεθνούς κοινότητας και των κρατών................................................ 270
Η Διακυβερνητική Επιτροπή................................................................................ 271
Το Ταμείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς................................................................... 271
Η λογική των καταλόγων: η απαρίθμηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.............. 272
Ο Κατάλογος της Παγκόσμιας Κληρονομιάς........................................................ 272
Τα κριτήρια ένταξης στον Κατάλογο.................................................................... 273
Ο κατάλογος της παγκόσμιας κληρονομιάς σε κίνδυνο........................................ 274
Η Οικουμενική Διακήρυξη Γλωσσικών Δικαιωμάτων.......................................... 275
Η Οικουμενική Διακήρυξη για την πολιτιστική πολυμορφία – Universal Declaration on cultural diversity, 2001.............................................................................................................. 276
Η Σύμβαση για την προστασία και την προώθηση της πολυμορφίας και των πολιτιστικών εκφράσεων (UNESCO 2005)........................................................................................... 277
Σύσταση Διακυβερνητικής Επιτροπής.................................................................. 280
Διαδικασία Επίλυσης Διαφορών........................................................................... 280
Η ενάλια πολιτιστική κληρονομιά........................................................................ 282
H άυλη πολιτιστική κληρονομιά........................................................................... 284
Η Σύμβαση για τη διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς...................... 284
Η πολυδιάσπαρτη πολιτιστική κληρονομιά........................................................... 285
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Ορίζοντας την πολιτιστική κληρονομιά
μέσα από τη γενοκτονία και την καταστροφή
Η διαδρομή από την έννοια της γενοκτονίας σε αυτή της πολιτιστικής γενοκτονίας 287
Οι σύγχρονες πολιτιστικές γενοκτονίες στην Ευρώπη........................................... 291
Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς ως έγκλημα πολέμου..................... 292
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ΙCTY)............... 292
Η πλέον σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτιστική γενοκτονία: τα πραγματικά περιστατικά 295
Η υπόθεση Duško Tadić (IT-94-1)....................................................................... 297
Η υπόθεση Kordić & Čerkez (IT-95-14/2)........................................................... 297
Η υπόθεση Milutinovic (IT-05-87-T).................................................................... 298
Η υπόθεση Krstić (IT-98-33)................................................................................ 299
Η υπόθεση Miodrag Jokic (IT-01-42/1)................................................................ 299
Η υπόθεση Strugar (IT-01-42) )............................................................................ 300
Πολιτιστική κληρονομιά και πολιτιστική γενοκτονία........................................... 302
Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας κατά την αντίληψη του κοινοτικού δικαίου........................................................................................ 302
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
Η αντίληψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το παρελθόν και τη μνήμη
Η ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά - 1974...................................................... 304
Οι πρώιμοι ορισμοί της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς............................ 304
Ο ορισμός της πολιτιστικής κληρονομιάς του 1997.............................................. 304
Ο ορισμός του 2005 στη Συνθήκη Πλαίσιο για την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς για την κοινωνία (2005) Faro, 27.10.2005 του Συμβουλίου της Ευρώπης................................. 305
Ο ορισμός της κοινής ευρωπαϊκής κληρονομιάς από το Συμβούλιο της Ευρώπης. 306
Ο ορισμός του 2006 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.......................................... 307
2018 - Ξεκινώντας από τον ορισμό της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς... 308
Ένας ξεκάθαρος ορισμός...................................................................................... 310
Ο ορισμός της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης: η ανάδειξη της πολυμορφίας 310
Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός και οι αξίες.................................................................. 312
Οι διαφωνίες........................................................................................................ 315
Οι δράσεις για την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης..................................... 316
Η θεσμική επιλογή της Ένωσης............................................................................ 318
Οικοδομώντας μία κοινή ευρωπαϊκή μνήμη: ο ευρωπαϊκός αυτοκαθορισμός........ 319
Πολιτιστική κληρονομιά δίχως συγκρούσεις: η κανονιστική κατοχύρωση............ 321
Η ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά με πολλές όψεις: θρησκευτική, γλωσσική, γαστρονομική, κινηματογραφική, ανθρωπιστική................................................................... 322
Η συγκρότηση της έννοιας της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς................. 323
Ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά......................................................... 324
Πόλεμος και πολιτισμός: η ανάδυση ενός δικαιώματος......................................... 327
Ειρήνη και πολιτισμός: επιλογή μνήμης............................................................... 328
ΜΕΡΟΣ Β΄
Το περιεχόμενο της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Η ιδιαιτερότητα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς
Το Συμβούλιο της Ευρώπης και η ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά................. 331
Το Συμβούλιο της Ευρώπης.................................................................................. 331
Ίδρυση και σκοποί............................................................................................... 332
Δομή.................................................................................................................... 333
Διακηρύξεις για την πολιτιστική κληρονομιά στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης 334
Η Διακήρυξη του Άμστερνταμ (1975) για την ολοκληρωμένη προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς...................................................................................................................... 335
Δήλωση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πολιτιστική πολυμορφία - Déclaration du Conseil de l’Europe sur la diversité culturelle (2001).................................................................... 336
Συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πολιτιστική κληρονομιά............ 336
Τα βήματα που προηγήθηκαν: η πρωτοπορία του Συμβουλίου της Ευρώπης........ 337
Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τον Πολιτισμό (1954)................................................ 337
Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς (Σύμβαση Λονδίνου 1969) και αναθεωρημένη(1992)..................................................................................... 338
Η Σύμβαση της Γρανάδας για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ευρώπης (Σύμβαση Γρανάδας 1985)............................................................................................ 340
Η Συνθήκη Πλαίσιο για την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς για την κοινωνία (2005) Faro, 27.X.2005...................................................................................................................... 343
Η κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά........................................................................... 344
Το Συμβούλιο της Ευρώπης και οι γλώσσες.......................................................... 348
Ο ευρωπαϊκός χάρτης περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών............................ 349
Η διαμόρφωση της έννοιας της μειονοτικής γλώσσας........................................... 350
Η παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης 352
Η ευρωπαϊκή σύμβαση για παραβάσεις που αφορούν πολιτιστικά αγαθά, Δελφοί (1985) 353
Το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Σύμβαση της Λευκωσίας του 2017 - ο λόγος για τις ματωμένες αρχαιότητες...................................................................................................................... 353
Η Διακήρυξη του Vilnius Forum.......................................................................... 356
Η ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά: ένα δημιούργημα του Συμβουλίου της Ευρώπης 357
Από το Συμβούλιο της Ευρώπης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.................................... 358
Υπάρχει πολιτιστική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης;...................................... 360
H αρχική διακριτική προσέγγιση της Ευρώπης και η εξέλιξή της......................... 362
Από την «exception culturelle» στην πολιτιστική πολυμορφία............................. 362
Πρώτη Φάση προς μία Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πολιτική, 1970-1980................. 363
Φιλοσοφική και ρεαλιστική ρητορική.................................................................. 364
Η Διακήρυξη της Κοπεγχάγης - ο ευρωπαϊκός πολιτισμός και η ευρωπαϊκή ταυτότητα 365
H πανηγυρική Δήλωση της Στουτγάρδης - η αναφορά στην κοινή πολιτιστική κληρονομιά 366
Η Επιτροπή Adonnino και το Συνέδριο της Φλωρεντίας...................................... 367
Η Δήλωση του Βερολίνου της 25ης Μαρτίου 2007 με την ευκαιρία της 50ής επετείου από την υπογραφή των Συνθηκών της Ρώμης.............................................................................. 368
Το κρίσιμο έτος 2007 για την πολιτιστική πολιτική της Ευρώπης......................... 369
Η γενικότερη σημασία του 2007 για την ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική............ 371
Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 10ης Απριλίου 2008 σχετικά με τις πολιτιστικές βιομηχανίες στην Ευρώπη και η συνέχεια.......................................................................... 372
Η Δήλωση της Μπρατισλάβα του 2016 - ο λόγος για την κοινή ιστορία............... 373
Τα Συμπεράσματα του Συμβουλίου του 2014....................................................... 374
Η Διακήρυξη της Ρώμης του 2017....................................................................... 374
Η Δήλωση των Αρχηγών Κρατών του 2017 για την παιδεία και τον πολιτισμό του Gothenburg ................................................................................................................ 375
Η Διακήρυξη του Νταβός του 2018 - ξαναφτιάχνοντας τον κόσμο...................... 375
«Προς ένα πολιτισμό του δομημένου χώρου ποιότητας για την Ευρώπη - Baukultur» 376
Η Πρόσκληση για Δράση του Βερολίνου - 2018 στη Σύνοδο Κορυφής................ 384
Η Πρόσκληση για Δράση του Βερολίνου για το μέλλον της Ευρώπης.................. 385
Ένα Μανιφέστο για την Ευρώπη με συνταγματικές βλέψεις.................................. 390
Σύνοψη της πολιτικής κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης................. 390
Τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. για τον πολιτιστική κληρονομιά............................... 391
Οι θεσμικοί εταίροι των κοινοτικών οργάνων...................................................... 393
EUROPA NOSTRA............................................................................................. 393
Η Συμμαχία ευρωπαϊκής κληρονομιάς 3.3/Alliance 3.3........................................ 395
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Η ανάδυση, η εξέλιξη και η εδραίωση
της πολιτιστικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η εξέλιξη της πολιτιστικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης............................ 398
Η Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τον Πολιτισμό (2007)................................................. 399
Η Πράσινη Βίβλος (com 90) 218 final του 1990.................................................. 401
Η Πράσινη Βίβλος (2010).................................................................................... 401
Ευρωπαϊκά προγράμματα και πολιτιστική κληρονομιά........................................ 402
Πρόγραμμα Ariane (1997-1999).......................................................................... 403
Πρόγραμμα Raphael (1997-2000)....................................................................... 404
Πρόγραμμα Πολιτισμός 2000 (2000-2006).......................................................... 405
Πρόγραμμα Πολιτισμός (Culture) (2007-2013).................................................... 406
Πρόγραμμα MEDIA (2007-2013)........................................................................ 408
Πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» («Creative Europe») (2014-2020).............. 408
Πρόγραμμα Ορίζοντας 2020................................................................................ 412
Ειδικές ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για την πολιτιστική κληρονομιά...................... 413
Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές Πρωτεύουσες (European Capitals of Culture)............... 413
Οι πόλεις που μπορούν να είναι υποψήφιες.......................................................... 417
Τα κριτήρια επιλογής πολιτιστικής πρωτεύουσας................................................. 418
Σήμα Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς (European Heritage Label)........... 419
Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς (European Heritage Days)......... 423
Ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη EUROPEANA.................................................. 423
Θέσπιση Βραβείων............................................................................................... 425
Η υπόθεση της γλώσσας - η πολιτιστική κληρονομιά του λόγου........................... 425
Ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά και γλώσσες................................................. 426
Το γλωσσικό καθεστώς της Ευρωπαϊκής Ένωσης................................................. 427
Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 21ης Νοεμβρίου 2008 σχετικά με την ευρωπαϊκή στρατηγική για την πολυγλωσσία..................................................................................... 433
Θέσπιση Ευρωπαϊκής Ημέρας των Γλωσσών........................................................ 434
Το ζήτημα των ΜΜΕ - Οπτικοακουστική πολιτική και πολιτιστική κληρονομιά.. 435
Η ευρωπαϊκή κινηματογραφική κληρονομιά........................................................ 438
Σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων ................................................................................................................ 439
Άλλα πεδία δραστηριότητας της Ένωσης στον πολιτιστικό τομέα......................... 444
Ειδικά το ζήτημα της πολιτιστικής κληρονομιάς και των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες ................................................................................................................ 445
Ευρωπαϊκή Ένωση και διεύρυνση - Ο Χάρτης της Κρακοβίας (2000).................. 445
Η εδραίωση της πολιτιστικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης......................... 447
Η Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή Περιφερειών............................... 447
Προς μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης (2014) 447
Η γαστρονομία ως πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης.................................... 449
Η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης και ο Τουρισμός.................................... 449
Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 8ης Σεπτεμβρίου 2015 προς μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην πολιτιστική κληρονομιά για την Ευρώπη [2014/2149(INI)]................... 451
Πολιτιστική κληρονομιά και ευρωπαϊκή ταυτότητα.............................................. 451
Η Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο για την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών.... 454
Ισχυροποίηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας μέσω της εκπαίδευσης και του πολιτισμού 454
Η συμβολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη σύνοδο των ηγετών στο Γκέτεμποργκ, 17 Νοεμβρίου 2017 ................................................................................................................ 454
Το έγγραφο εργασίας της Επιτροπής το οποίο συνόδευσε την πρόταση για μία Σύσταση του Συμβουλίου για τις κοινές αξίες συμπεριλαμβανόμενης της παιδείας και της ευρωπαϊκής διάστασης της διδασκαλίας (2018)........................................................................................................... 458
Κοινές αξίες στο πρόγραμμα εκπαίδευσης και κατάρτισης της Ε.Ε....................... 460
Αίσθηση του «ανήκειν» και της κοινωνικής συνοχής........................................... 461
Προωθήστε κοινές αξίες....................................................................................... 462
Προωθήστε μια ευρωπαϊκή διάσταση της διδασκαλίας.......................................... 462
Η Νέα Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τον Πολιτισμό του 2018...................................... 463
Η Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών........................ 463
Οι στρατηγικοί στόχοι της Ατζέντας για τον Πολιτισμό του 2018........................ 465
1.. Κοινωνική διάσταση - αξιοποίηση της δύναμης του πολιτισμού και της πολιτισμικής πολυμορφίας για την κοινωνική συνοχή και την ευημερία.............................................. 465
2.. Οικονομική διάσταση - υποστήριξη της δημιουργικότητας με βάση τον πολιτισμό στην εκπαίδευση και την καινοτομία, και για την απασχόληση και την ανάπτυξη................ 467
3. Εξωτερική διάσταση - Ενίσχυση των διεθνών πολιτιστικών σχέσεων.......... 471
Οριζόντιες δράσεις............................................................................................... 473
Προστασία και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς................................... 473
Digital4Culture..................................................................................................... 473
Υλοποίηση της νέας Ατζέντας.............................................................................. 474
Συνεργασία με τα κράτη μέλη............................................................................... 474
Διαρθρωμένος διάλογος με την κοινωνία των πολιτών......................................... 474
Προώθηση του πολιτισμού μέσω της πολιτικής και των προγραμμάτων της Ε.Ε... 475
Η επόμενη μέρα της Ευρώπης.............................................................................. 475
Η ένταξη του πολιτισμού στις εξωτερικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.......... 475
Ευρωπαϊκή ταυτότητα και εξωτερικές σχέσεις της ‘Ένωσης.................................. 478
Η Απόφαση 2006/515/ΕΚ του Συμβουλίου, της 18ης Μαΐου 2006, για τη σύναψη της σύμβασης για την προστασία και την προώθηση της πολυμορφίας των πολιτιστικών εκφράσεων 479
Τα Συμπεράσματα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών, που συνήλθαν στο πλαίσιο του Συμβουλίου, σχετικά με την προαγωγή της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και του διαπολιτισμικού διαλόγου στις εξωτερικές σχέσεις της Ένωσης και των κρατών μελών της ................................................................................................................ 481
Ευρω-Μεσογειακή Συνεργασία (Euro-Mediterranean Partnership – EUROMED). 483
Η Κοινή Ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο - Προς μια στρατηγική της Ε.Ε. για διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις (2016)......................................................... 485
Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας – Ανατολική Εταιρική Σχέση (Eastern Partnership) 488
Διαδικασία της Λιουμπλιάνας: αποκαθιστώντας την κοινή μας κληρονομιά (Ljubljana Process: rehabilitating our common heritage)................................................................................... 489
Δίκτυο EUNIC (European Union National Institutes for Culture)........................ 490
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η παράλληλη διαδρομή της στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περίοδο πολέμου............................................................................................ 491
Διεθνής συνεργασία.............................................................................................. 492
Η σχέση της πολιτιστικής πολιτικής της Ένωσης με αυτή των ΗΕ και της UNESCO 492
Η έγκριση από την Ευρωπαϊκή Ένωση της σύμβασης για την προστασία και την προώθηση της πολυμορφίας και των πολιτιστικών εκφράσεων................................................................... 495
Η Διακήρυξη του Terezin της 30ής Ιουνίου 2009................................................. 496
Το Ψήφισμά της 12ης Μαρτίου 2015 σχετικά με την ετήσια έκθεση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στον κόσμο για το 2013 και τη σχετική πολιτική της Ε.Ε. (8)..... 496
Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 30ής Απριλίου 2015 σχετικά με την καταστροφή τόπων πολιτισμικής σημασίας που διαπράττεται από το Ισλαμικό Κράτος (ISIS/Da’esh) [2015/2649(RSP)]...................................................................................................................... 497
Οι σύγχρονες πολεμικές συρράξεις και ο ISIS: ο προσδιορισμός της Ευρώπης μέσω του επικίνδυνου «Άλλου»...................................................................................................................... 498
Από τις πολιτικές στους κανόνες.......................................................................... 501
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Τα κανονιστικά θεμέλια της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς
Α. Τα κείμενα των Συνθηκών............................................................................... 503
Η ιδιαιτερότητα της ρύθμισης των Συνθηκών....................................................... 504
Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα........................................................... 505
Η Συνθήκη του Μάαστριχτ................................................................................... 505
Η εννοιολογική καινοτομία της Συνθήκης του Μάαστριχτ.................................... 507
Η Συνθήκη του Άμστερνταμ................................................................................. 511
Η Συνθήκη της Λισαβόνας................................................................................... 512
Η πολιτιστική, η θρησκευτική και η ανθρωπιστική κληρονομιά της Ευρώπης κατά τη Συνθήκη ................................................................................................................ 512
Το Προοίμιο της Συνθήκης.................................................................................. 512
Το «μαγικό» άρθρο 3.3........................................................................................ 514
Το τέλος της επικουρικότητας ως προς την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης 514
Οι ευρωπαϊκές αξίες στη Διακήρυξη του Βερολίνου του 2007 και η Συνθήκη της Λισαβόνας 515
Η νέα Πρόσκληση του Βερολίνου του 2018 και το κοινό αξιακό σύστημα για την Ευρώπη 517
Oι αξίες της Ένωσης και το όνομα μιας πιτσαρίας................................................ 518
Ο πραγματικός φόβος ή ποιος θυμάται τον μικρό Αϋλάν;.................................... 520
Τα άρθρα 2 και 3 της Συνθήκης........................................................................... 523
H προτεραιότητα στα κράτη-μέλη........................................................................ 525
Η ρύθμιση στο Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.......................................... 526
Το δικαίωμα στην πολιτιστική κληρονομιά.......................................................... 528
Το δικαίωμα στην πολιτιστική, θρησκευτική και γλωσσική πολυμορφία............... 530
Η πολυμορφία ως στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς κατά τη νομολογία...... 532
Η αβέβαιη γλωσσική πολυμορφία........................................................................ 532
Η ευαίσθητη πολιτιστική/θρησκευτική πολυμορφία.............................................. 534
Το δικαίωμα στην κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά.................................................. 540
Κληρονομιά και ταυτότητα: το δικαίωμα αυτοκαθορισμού................................... 541
Από τον εθνικό αυτοκαθορισμό των κρατών της Ευρώπης στον ευρωπαϊκό πολιτιστικό αυτοκαθορισμό ................................................................................................................ 542
Το κρίσιμο ζήτημα του θρησκευτικού αυτοκαθορισμού για τους μη μουσουλμάνους: Vera Egenberger κατά Evangelisches Werk für Diakonie und Entwicklung e.V............................... 542
Πολιτιστική κληρονομιά και ευρωπαϊκή ιθαγένεια............................................... 544
Διπλωματική Προστασία των πολιτών της Ένωσης.............................................. 551
Πολιτιστική κληρονομιά, πολιτιστική πολυμορφία και Ευρώπη της Γνώσης........ 551
Η Ευρώπη της Γνώσης για την Ιρανή Sahar Fahimian.......................................... 553
Ο πολιτισμός άθροισμα περισσότερων πολιτικών της Ένωσης και η διαμόρφωση κοινής ταυτότητας του πολίτη της Ευρώπης....................................................................................... 555
Ευρωπαϊκή οντολογία και πολιτιστική κληρονομιά.............................................. 562
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Το ειδικότερο ζήτημα της παράνομης διακίνησης
πολιτιστικών αγαθών στην Ε.Ε.
Το ειδικότερο ζήτημα της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών στην Ε.Ε. 564
Από τη λεηλασία, την εισαγωγή και την εξαγωγή στη διακίνηση: ένα πλέγμα διατάξεων και ορολογίας που προξενεί προβληματισμό............................................................................... 565
Το κοινοτικό δίκαιο της διακίνησης πολιτιστικών θησαυρών............................... 566
Η υπόθεση Hans Sachs Poster Collection (24/4/2012).......................................... 567
Το νόημα του όρου διακίνηση.............................................................................. 570
Οι έννοιες της επιστροφής, του επαναπατρισμού της αποκατάστασης και της ανάκτησης 573
Η σύνδεση των εννοιών αυτών με την πολιτιστική κληρονομιά............................ 574
Η παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών κατά το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 575
Η αρχή της ελεύθερης διακίνησης αγαθών στην Κοινότητα.................................. 575
Το ειδικότερο κανονιστικό πλαίσιο...................................................................... 577
Η ενεργός συμμετοχή του Συμβουλίου.................................................................. 579
Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.................................................................... 579
Ο Κανονισμός 3911/92 του Συμβουλίου της 9ης Δεκεμβρίου 1992 σχετικά με την εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών όπως τροποποιήθηκε και ισχύει........................................................ 580
Η κωδικοποίηση με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 116/2009 του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 2008, σχετικά με την εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών............................................... 581
Η πρώτη οδηγία 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 15ης Μαρτίου 1993 σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν παράνομα απομακρυνθεί από το έδαφος κράτους μέλους όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει............................................................................................................. 582
Η εκτίμηση για την ανεπάρκεια της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ και η νέα οδηγία 2014/60/ΕΕ στις 15 Μαΐου 2014...................................................................................................................... 585
Η οδηγία 2014/60/ΕΕ στις 15 Μαΐου 2014........................................................... 586
Εισαγωγή πολιτιστικών αγαθών στην Ε.Ε. από το Ιράκ........................................ 589
Η παράνομη διακίνηση από τον ISIS.................................................................... 590
Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 30ής Απριλίου 2015 σχετικά με την καταστροφή τόπων πολιτισμικής σημασίας που διαπράττεται από το Ισλαμικό Κράτος (ISIS/Da’esh) [2015/2649(RSP)]...................................................................................................................... 590
Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 11ης Ιουνίου 2015 σχετικά με τη Συρία: η κατάσταση στην Παλμύρα και η υπόθεση του Mazen Darwish [2015/2732(RSP)] (2016/C 407/08) 591
Ένα σχέδιο δράσης της Επιτροπής για την ενίσχυση του αγώνα κατά της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας - η σημασία της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών θησαυρών.................... 592
Αυστηρά μέτρα κατά της παράνομης εισαγωγής πολιτιστικών αγαθών για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας................................................................................................ 595
Άλλα μέτρα για τη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών.............................................. 596
Το δίκτυο EU CULTNET..................................................................................... 597
Η τελωνειακή επιχείρηση COLOSSEUM.............................................................. 599
Η σημαντική αλλά αντιφατική πολιτική της Ένωσης στο ζήτημα της παράνομης διακίνησης 599
Η λεηλατημένη ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου: το δικαίωμα της ιδιοκτησίας υπεράνω κάθε άλλου............................................................................................................. 600
H Υπόθεση Παναγίας Κανακαριάς – Κύπρου....................................................... 601
Ιστορικό της υπόθεσης......................................................................................... 601
Ο ναός της Παναγίας Κανακαριάς και το επίμαχο ψηφιδωτό................................ 602
Η σύληση και ο εντοπισμός των κλαπέντων ψηφιδωτών....................................... 604
Οι δύο δίκες......................................................................................................... 606
Τα ζητήματα που κρίθηκαν.................................................................................. 607
Η παραγραφή....................................................................................................... 607
Το εφαρμοστέο δίκαιο.......................................................................................... 607
Η ιδιοκτησία των κλαπέντων αγαθών................................................................... 608
Η έλλειψη υπόστασης της νομοθεσίας του κράτους κουκλοθέατρου της Βορείου Κύπρου αλλά και του ίδιου του ψευδοκράτους.......................................................................................... 608
H αναφορά στην ποίηση του Byron..................................................................... 608
Συνοψίζοντας στη σχέση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της παράνομης διακίνησης 610
Υπάρχει λοιπόν κοινή πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης;.............................. 612
Το διακύβευμα της συνταγματικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης......... 612
Η κοινή κληρονομιά αντί του Ευρωπαϊκού Συντάγματος;..................................... 614
Η Ευρώπη ένα πολιτιστικό σχέδιο και μία κοινότητα αξιών;................................ 614
Αντί άλλου επιλόγου
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα................................................................................... 617
Το επίσημο αίτημα του 1984................................................................................ 620
Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 1999: η παραδοχή του ότι τα Γλυπτά συνιστούν αναπόσπαστο τμήμα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς 621
Η Σύσταση της ICPRCP του 2014: το διεθνές δίκαιο............................................ 622
Η Γνωμοδότηση Doughty Street Chambers: η επίκληση του εθιμικού δικαίου...... 624
Η προσφυγή του Συλλόγου των Αθηναίων στο Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 2015: ο φόβος μπροστά στο δικαίωμα στην πολιτιστική κληρονομιά.................................... 625
Στα βήματα ενός Αμερικανού δικαστή................................................................. 629
Η ICPRCP του 2018 και η νέα Σύσταση του 2018................................................ 629
Η πρωτοπορία της υπόθεσης των Γλυπτών του Παρθενώνα για την έννοια της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς.................................................................................................. 633
Η ιδιαίτερη σχέση του Μνημείου με την ευρωπαϊκή ταυτότητα............................. 635
2018 - Μια ευρωπαϊκή επέτειος οδυνηρής αμνησίας............................................. 636
Η πολιτιστική κληρονομιά στη σύγχρονη αντίληψη.............................................. 638
Η ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά.................................................................. 638
Υπάρχει λοιπόν κοινή πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης;.............................. 640
Το διακύβευμα της συνταγματικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης......... 640
Η Ευρώπη ένα πολιτιστικό σχέδιο και μία κοινότητα αξιών................................. 642
Αξίες, Ιστορία, αίσθημα του ανήκειν και κληρονομιά της Ευρώπης: η σημασία του λόγου και του νόμου ................................................................................................................ 644
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.................................................................................................. 647
Ελληνική....................................................................................................... 647
Ξένη.............................................................................................................. 659