Στο έργο αυτό αναλύεται η θέσπιση των «δικονομικών» Οδηγιών για τις δημόσιες συμβάσεις αλλά και η σημαντική ενίσχυση της παρεχόμενης πραγματικής δικαστικής προστασίας που αυτές επέφεραν στον τομέα αυτό, αναδεικνύοντας την κρισιμότητα του θεμελιώδους δικαιώματος δικαστικής προστασίας στα πλαίσια του Κράτους Δικαίου, που οι ίδιες οι Συνθήκες αλλά και ο Χ.Θ.Δ κατοχυρώνουν. Το ενιαίο πλέον αυτό «δικονομικό» σύστημα ήρθε να συνενώσει και να συναρθρώσει τις γενικές αρχές, το πρωτογενές και δευτερογενές δίκαιο, τη νομολογία του Δ.Ε.Ε, διαμορφώνοντας και συγκροτώντας ένα κανονιστικό πλέγμα για τις δημόσιες συμβάσεις, ένα «νομικό τόπο» στον πυρήνα ακριβώς της ενωσιακής έννομης τάξης, αυτής της «σύνθετης πολιτείας».
Σε μια επάλληλη ανάγνωση αναδεικνύεται ο κομβικός ρόλος του Δ.Ε.Ε στα πλαίσια τόσο του «διαλόγου» με τα εθνικά δικαστήρια των κρατών – μελών δια «του ιδιοφυούς» μηχανισμού της προδικαστικής παραπομπής (του άρθρου 267 Σ.Λ.Ε.Ε), όσο και της «ακτιβιστικής» καλούμενης νομολογίας του, μιας και η εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης δεν θα ήταν νοητή χωρίς ακριβώς αυτή τη νομολογία του Δικαστηρίου. Η «μοναδική» αυτή δικαιϊκή δημιουργία – μέσω του προδικαστικού ερωτήματος – καταβλήθηκε στο παρόν έργο προσπάθεια προκειμένου να ενταχθεί στη «χαρτογράφηση» αυτή, όχι σαν «στατικό αντίγραφο του είναι», αλλά σαν συνεχής – διαρκής θέσμιση και λειτουργία δικαιϊκή, που διευρύνει την αυτόνομη ανάπτυξη της ίδιας αυτής της κοινότητας δικαίου.
Οι επιλεγείσες αποφάσεις του Δ.Ε.Ε – ιδωμένες σαν «σημαίνουσες στιγμές» μιας διαρκούς αφήγησης – διαμορφώνουν ένα οδηγητικό μοτίβο στον «χάρτη» μας αυτό, διαρθρωμένο με ένα συνεχές «corpus υποσημειώσεων» και όλες αποτελούν «ίχνη» της διαρκούς παρουσίας του Δικαστηρίου, σαν μέρος της κριτικής επιστήμης της ιστορίας που επικαλείται τη συνοχή της μνήμης, με συνεχείς παραπομπές σε αυτό το «παλίμψηστο» των αυθεντικών κειμένων.
Πρόλογος
XIΣυντομογραφίες
Κεφάλαιο Α
Το δίκαιο των δημόσιων συμβάσεων
στην αυτόνομη ενωσιακή έννομη τάξη
1Α1. Eνωσιακό δίκαιο και δημόσιες συμβάσεις
1Α1.1 Η έννοια της δημόσιας σύμβασης
3Α1.2 Οι επαχθείς συμβάσεις
6Α1.3 Ο έγγραφος τύπος
6Α1.4 Οι Αναθέτουσες Αρχές
15Α1.5 Οι Οικονομικοί Φορείς
19Α1.6 Το συμβατικό αντικείμενο
20Α1.7 Διάκριση από την έννοια της διοικητικής σύμβασης
24Α2. Η σημασία των δημόσιων συμβάσεων στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά
30Α3. Η εξέλιξη των κανόνων δικαίου για τις δημόσιες συμβάσεις (1971 - σήμερα)
39Α4. Ο ρόλος του Δ.Ε.Ε. στη διάπλαση του δικαίου των δημόσιων συμβάσεων
43A5. Η «αμεσότητα» και η «υπεροχή» (ή «προτεραιότητα») του ενωσιακού δικαίου στην ελληνική έννομη τάξη
43A5.1 Η διείσδυση του ενωσιακού δικαίου στην ελληνική έννομη τάξη μέσω του άρθρου 28 του Συντάγματος μας
46A5.2 Η αρχή της «άμεσης ισχύος» (άμεσης εφαρμογής - άμεσου αποτελέσματος) του ενωσιακού δικαίου
49Α5.3 Η αρχή της «υπεροχής» (ή «προτεραιότητας») του ενωσιακού δικαίου
56Α5.4 Ο ιδιαίτερος ρόλος του εθνικού δικαστή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β
Η δικαστική προστασία κατά τη διαδικασία σύναψης
δημόσιων συμβάσεων στο ενωσιακό δίκαιο
65Β1. Η διαδικασία θέσπισης ενιαίου και αυτόνομου δικονομικού πλαισίου
65Β1.1 Οι «δικονομικές» Οδηγίες 89/665/ΕΟΚ και 92/13/ΕΟΚ
73Β1.2 Η νέα Οδηγία 2007/66/ΕΚ («New Remedies» Directive), όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2014/23/ΕΕ
78Β.1.3 Η επέμβαση στο δικονομικό δίκαιο των δημόσιων συμβάσεων - ένα συνεκτικότερο δικονομικό πλαίσιο
83B2. Η θεμελίωση της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας
83B2.1 Η πραγματική δικαστική προστασία στο πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο
88B2.2 Δικαστική προστασία στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (άρθρα 6 & 13 Ε.Σ.Δ.Α.)
91B3. Η -ad hoc- νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
91B3.1 Το δικαίωμα στην πραγματική δικαστική προστασία - «Το δικαίωμα στον δικαστή» («droit au juge»)
110B3.2 Η προσωρινή δικαστική προστασία
119B4. Η υποχρέωση υποβολής προδικαστικού ερωτήματος στο Δ.Ε.Ε. (άρθρο 267 Σ.Λ.Ε.Ε.) - o θεσμοθετημένος «διάλογος» των Δικαστηρίων
119Β4.1 Νομοθετική βάση και σκοπός της υποχρέωσης
134Β4.2 Η προτεραιότητα του ελέγχου συμβατότητας έναντι του ελέγχου συνταγματικότητας
142Β4.3 Οι εκατέρωθεν υποχρεώσεις των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης - οριοθετημένη κατανομή λειτουργιών
146Β4.4 Περιεχόμενο των προδικαστικών ερωτημάτων
146Β4.5 Εξαίρεση στην υποχρέωση υποβολής προδικαστικού ερωτήματος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ
Η έννομη προστασία των «δικονομικών» Οδηγιών
(Οδηγίες 89/665/ΕΟΚ και 92/13/ΕΟΚ όπως τροποποιήθηκαν
με τις Οδηγίες 2007/66/ΕΚ και 2014/23/ΕΕ)
153Γ1. Η θέσπιση τριών «τύπων» έννομης προστασίας - Το δικαίωμα προσφυγής
160Γ2. Δικαιούμενοι δικαστικής προστασίας - Έννομο συμφέρον
168Γ3. Υποχρεωτική αναστολή της υπογραφής της σύμβασης («standstill obligation»)
172Γ4. Υποχρέωση θέσπισης προθεσμίας για την άσκηση προσφυγής
176Γ5. Η πλήρης γνώση της παραβίασης και η υποχρέωση ενημέρωσης ως προϋπόθεση για την έναρξη της προθεσμίας άσκησης προσφυγής
181Γ6. Περιεχόμενο προσφυγής - έλεγχος νομιμότητας
184Γ7. Τα ασφαλιστικά-προσωρινά μέτρα
191Γ8. Η ακύρωση της παράνομης πράξης (Ανενεργό της σύμβασης)
199Γ9. Η αξίωση αποζημίωσης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ
Θεμελιώδεις κανόνες και αρχές που διαμόρφωσε το Δ.Ε.Ε.
για τις δημόσιες συμβάσεις
217Δ1. Η ευθεία εφαρμογή του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου στο πεδίο των δημόσιων συμβάσεων - Το βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον
223Δ2. Η ίση μεταχείριση - Η απαγόρευση διακρίσεων
241Δ3. Η υποχρέωση διαφάνειας
257Δ4. Η αναλογικότητα
265Δ5. Το άνοιγμα στον ανταγωνισμό
268Δ6. Η αμοιβαία αναγνώριση
272Δ7. Η προστασία του περιβάλλοντος, της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης
274Δ8. Η ασφάλεια δικαίου
ΚΕΦΑΛΑΙΟ E
Ειδικά θέματα δημόσιων συμβάσεων
277Ε1. Η επίκληση ικανοτήτων τρίτων (Η «δάνεια εμπειρία»)
288Ε2. Οι ιδιαίτερα χαμηλές προσφορές
296Ε3. Το επαγγελματικό παράπτωμα
307Ε4. Κριτήρια επιλογής και ανάθεσης
321Ε5. Η υποχρεωτική καταβολή παραβόλου για την πρόσβαση στην έννομη προστασία
343Ε6. Η υπεργολαβία
351Ε7. Οι μικτές συμβάσεις
357Ε8. Η σύμβαση παραχώρησης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ
Συμβάσεις που εξαιρούνται του πεδίου των Οδηγιών
2014/23/ΕΕ, 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ
367ΣΤ1. Συμβάσεις που αφορούν την άμυνα ή την ασφάλεια
372ΣΤ2. Η εξαίρεση των συμβάσεων οιονεί αυτεπιστασίας («in house») (εσωτερική ανάθεση ή κάθετη συνεργασία)
378ΣΤ3. Η εξαίρεση των συμβάσεων συνεργασίας μεταξύ 2 ή περισσοτέρων Αναθετουσών Αρχών (οριζόντια συνεργασία)
382ΣΤ4. Ειδικές περιπτώσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ
385Συμπεράσματα - Επιλεγόμενα
393Ενδεικτική βιβλιογραφία
405Βασικό λημματικό ευρετήριο
415Χρονολογικός πίνακας αποφάσεων του Δ.Ε.Ε