Πρόλογος....................................................................................................... V

Πρόλογος στη δεύτερη έκδοση...................................................................... VΙI

Πρόλογος στην πρώτη έκδοση....................................................................... IX

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Ι. Το οικογενειακό δίκαιο ως μέρος της έννομης τάξης................................ 1

1. Ορισμός, αντικείμενο, σπουδαιότητα και χαρακτήρας του οικογενειακού

δικαίου.......................................................................................... 1

2. Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του οικογενειακού δικαίου..................... 2

α. Η υπεροχή του αναγκαστικού χαρακτήρα των διατάξεών του σε

συνδυασμό με την ενίσχυση του στοιχείου

της ιδιωτικής

αυτονο-

μίας................................................................................................. 2

β. Η ελαστικότητα του οικογενειακού δικαίου................................... 3

γ. Η υποχώρηση του εθνικού του χαρακτήρα και το άνοιγμά του στο

διεθνές περιβάλλον......................................................................... 4

3. Ιστορική ανασκόπηση – Οι νομοθετικές μεταρρυθμίσεις και οι βασικές

αρχές του σύγχρονου

οικογενειακού δικαίου: Η αρχή της ισότητας των

φύλων, η αρχή της προστασίας του συμφέροντος του παιδιού

και η

αρχή της «κοινωνικοσυναισθηματικής συγγένειας»............................ 5

4. Πηγές του οικογενειακού δικαίου........................................................ 9

5. Οι οικογενειακές σχέσεις και η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστη-

ρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).......................................... 10

ΙΙ. Οι θεμελιώδεις έννοιες της οικογένειας και των οικογενειακών δικαιωμά-

των............................................................................................................ 11

1. Η οικογένεια........................................................................................ 11

2. Τα οικογενειακά δικαιώματα................................................................ 12

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΜΝΗΣΤΕΙΑ

1. Η έννοια και η νομική φύση της μνηστείας.............................................. 13

2. Η σύναψη της μνηστείας........................................................................... 14

α. Η δικαιοπρακτική ικανότητα............................................................... 14

XII

β. Η συμφωνία ανάμεσα στα μέρη........................................................... 15

γ. Η ανυπαρξία αντίθεσης στο νόμο ή στα χρηστά ήθη........................... 16

3. Οι έννομες συνέπειες της μνηστείας......................................................... 17

4. Η λύση της μνηστείας............................................................................... 18

α. Οι τρόποι λύσης της μνηστείας............................................................ 18

αα. Η αυτοδίκαιη λύση της μνηστείας................................................. 18

ββ. Η λύση της μνηστείας από τον ένα μνηστό (μονόπλευρη λύση).... 18

γγ. Η λύση της μνηστείας με συμφωνία των μνηστών (συναινετική

λύση)............................................................................................. 19

β. Η αξίωση του άρθρου 1347................................................................. 19

γ. Η αξίωση του άρθρου 1348................................................................. 23

δ. Εξωσυμβατική ευθύνη......................................................................... 26

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Ο ΓΑΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΑΨΗ ΤΟΥ

Ι. Γενικά για το γάμο και την έγκυρη σύναψή του....................................... 29

1. Εισαγωγικά: Η έννοια, η νομική φύση, οι βασικές αρχές και οι προϋ-

ποθέσεις της σύναψης του γάμου......................................................... 29

2. Οι θετικές προϋποθέσεις του γάμου..................................................... 31

α. Η διαφορά φύλου............................................................................ 31

β. Η νόμιμη ηλικία για γάμο............................................................... 33

γ. Η δικαιοπρακτική ικανότητα.......................................................... 35

3. Τα κωλύματα του γάμου...................................................................... 37

α. Η παράλληλη ύπαρξη άλλου γάμου ή συμφώνου συμβίωσης με

τρίτον.............................................................................................. 37

β. Η συγγένεια εξ αίματος.................................................................. 39

γ. Η αγχιστεία..................................................................................... 40

δ. Η υιοθεσία...................................................................................... 41

ΙΙ. Η συστατική πράξη του γάμου.................................................................. 42

1. Τα στοιχεία της συστατικής πράξης του γάμου.................................... 42

α. Η συμφωνία των μελλονύμφων...................................................... 42

β. Η διαδικασία της τέλεσης του γάμου.............................................. 45

αα. Το γενικότερο πρόβλημα του τύπου του γάμου........................ 45

ββ. Το προκαταρκτικό στάδιο του ελέγχου των προϋποθέσεων

για

τη σύναψη έγκυρου γάμου....................................................... 45

γγ. Η κύρια διαδικασία της τέλεσης του γάμου.............................. 47

1) Η δήλωση της συμφωνίας των μελλονύμφων στον αρμόδιο

λειτουργό.............................................................................

47

2) Η ιδιαίτερη διαδικασία του πολιτικού γάμου...................... 49

Περιεχόμενα

XIII

3) Η ιδιαίτερη διαδικασία του θρησκευτικού γάμου................ 51

δδ. Η σύνταξη της ληξιαρχικής πράξης γάμου............................... 53

2. Το πρόβλημα των παλιών πολιτικών γάμων......................................... 54

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Ι. Γενικά για τον ελαττωματικό γάμο......................................................... 57

ΙΙ. Ο ανυπόστατος γάμος............................................................................. 58

ΙΙΙ. Ο άκυρος γάμος...................................................................................... 60

1. Οι περιπτώσεις του άκυρου γάμου..................................................... 60

2. Η θεραπεία του άκυρου γάμου........................................................... 62

IV. Ο ακυρώσιμος γάμος.............................................................................. 64

1. Η ακυρωσία λόγω πλάνης.................................................................. 64

2. Η ακυρωσία λόγω απειλής................................................................. 65

V. Η ακύρωση του άκυρου και του ακυρώσιμου γάμου.............................. 67

1. Η ανάγκη έκδοσης δικαστικής απόφασης.......................................... 67

2. Η ενεργητική και παθητική νομιμοποίηση στη σχετική δίκη............. 67

3. Το ζήτημα της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος για ακύρω-

ση....................................................................................................... 70

4. Η παραγραφή της αγωγής ακύρωσης του ακυρώσιμου γάμου...........

72

5. Τα αποτελέσματα της ακύρωσης........................................................ 74

α. Γενικά........................................................................................... 74

β. Ο κανόνας της αναδρομικής άρσης των αποτελεσμάτων του γά-

μου ............................................................................................... 75

γ. Η εξαίρεση της διατήρησης των αποτελεσμάτων του γάμου........ 76

αα. Η διατήρηση της ιδιότητας του παιδιού που γεννιέται

σε

γάμο........................................................................................ 76

ββ. Η διατήρηση της συγγένειας εξ αγχιστείας............................ 77

γγ. Η διατήρηση της ισχύος των δικαιοπραξιών που κατάρτισαν

οι σύζυγοι με καλόπιστους τρίτους........................................ 77

δ. Η εξαίρεση της άρσης των αποτελεσμάτων του γάμου μόνο για

το μέλλον...................................................................................... 78

αα. Οι γενικές περιπτώσεις........................................................... 78

ββ. Η ειδική περίπτωση του «νομιζόμενου γάμου»...................... 79

Περιεχόμενα

XIV

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΟΙ ΣΥΖΥΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ

ΤΗΣ ΕΓΓΑΜΗΣ

ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ

Ι. Εισαγωγικά............................................................................................... 85

1. Η έννοια και τα είδη των συζυγικών σχέσεων..................................... 85

2. Οι βασικές κατευθύνσεις του δικαίου των συζυγικών σχέσεων...........

85

ΙΙ. Οι προσωπικές συζυγικές σχέσεις............................................................. 86

1. Η υποχρέωση για έγγαμη συμβίωση.................................................... 86

α. Ο σχετικός νομοθετικός προβληματισμός και τα βασικά χαρακτηριστικά

του αντίστοιχου δικαιώματος............................................. 86

β. Το περιεχόμενο της υποχρέωσης για έγγαμη συμβίωση................. 87

αα. Γενικά....................................................................................... 87

ββ. Η διάκριση ανάμεσα στην εξωτερική και στην εσωτερική

έκφραση

της υποχρέωσης για έγγαμη συμβίωση.........................

88

γ. Τα όρια της υποχρέωσης για έγγαμη συμβίωση.............................. 90

δ. Οι αγωγές που μπορούν να ασκηθούν, όταν παραβιάζεται η υποχρέωση

για έγγαμη συμβίωση........................................................ 91

αα. Η αποκαταστατική αγωγή........................................................ 91

ββ. Η αναγνωριστική αγωγή........................................................... 93

γγ. Η αρνητική αναγνωριστική αγωγή........................................... 93

δδ. Η αγωγή διαζυγίου κατά το άρθρο 1439.................................. 93

εε. Η αγωγή αποζημίωσης.............................................................. 93

2. Η ρύθμιση των θεμάτων του συζυγικού βίου με κοινές αποφάσεις

των

συζύγων............................................................................................... 95

α. Γενικά............................................................................................ 95

β. Η έννοια των θεμάτων του συζυγικού βίου................................... 95

γ. Η νομική φύση της κοινής συζυγικής απόφασης........................... 97

δ. Το πρόβλημα της διαφωνίας των συζύγων..................................... 98

ε. Η δεσμευτικότητα της κοινής συζυγικής απόφασης...................... 99

στ. Η διάσπαση του κανόνα της ρύθμισης των θεμάτων του συζυγικού

βίου με κοινές αποφάσεις.............................................................. 100

3. Άλλα θέματα προσωπικών συζυγικών σχέσεων................................... 101

α. Το επώνυμο των συζύγων.............................................................. 101

β. Η κατοικία των συζύγων................................................................ 106

γ. Υπόλοιπα θέματα........................................................................... 107

ΙΙΙ. Οι μικτές συζυγικές σχέσεις.................................................................... 107

1. Η υποχρέωση συμβολής στις οικογενειακές ανάγκες........................ 107

α. Γενικά........................................................................................... 107

β. Η έννοια των οικογενειακών αναγκών.......................................... 109

Περιεχόμενα

XV

γ. Η λειτουργία του κανόνα της ισότιμης και αναλογικής συμβολής................................................................................................

110

δ. Τα μέσα και ο τρόπος της εκπλήρωσης της υποχρέωσης συμβολής................................................................................................

116

αα. Τα μέσα της εκπλήρωσης....................................................... 116

ββ. Ο τρόπος της εκπλήρωσης...................................................... 117

ε. Η σχέση των διατάξεων των άρθρων 1389-1390 με άλλες διατάξεις

του Αστικού Κώδικα.............................................................. 118

αα. Η σχέση των διατάξεων των άρθρων 1389-1390 με τις διατάξεις

για τη διατροφή από το νόμο........................................... 118

ββ. Η σχέση των διατάξεων των άρθρων 1389-1390 με τις διατάξεις

των άρθρων 928 εδ. 2 και 929 εδ. 2................................ 120

στ. Η προστασία της αξίωσης συμβολής στις οικογενειακές

ανάγκες...............................................................................................

120

2. Η ρύθμιση της αμοιβαίας ευθύνης των συζύγων............................... 121

IV. Οι περιουσιακές συζυγικές σχέσεις......................................................... 122

1. Γενικά για τα συστήματα της ρύθμισης των περιουσιακών σχέσεων

των συζύγων...................................................................................... 122

2. Το νόμιμο περιουσιακό σύστημα του χωρισμού των περιουσιών

ή της

περιουσιακής αυτοτέλειας................................................................. 123

α. Ο κανόνας της περιουσιακής αυτοτέλειας του άρθρου 1397........ 123

β. Τα τεκμήρια για τα κινητά............................................................ 124

αα. Το τεκμήριο υπέρ των δανειστών........................................... 124

ββ. Το τεκμήριο της συγκυριότητας των συζύγων........................ 125

γγ. Το τεκμήριο για τα κινητά προσωπικής χρήσης..................... 126

γ. Η ανάθεση της διαχείρισης της περιουσίας του ενός συζύγου

στον

άλλο.............................................................................................. 126

δ. Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα....................................... 131

αα. Γενικά..................................................................................... 131

ββ. Οι προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης συμμετοχής

στα αποκτήματα..................................................................................

131

1) Η λύση ή ακύρωση του γάμου ή η συμπλήρωση μιας τριετίας

διάστασης.................................................................

131

2) Η αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου............. 133

3) Η συμβολή του δικαιούχου συζύγου στην περιουσιακή

επαύξηση

του υποχρέου.................................................... 139

γγ. Η λειτουργία της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα.......

141

δδ. Η προστασία της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα.......

144

3. Το συμβατικό σύστημα της κοινοκτημοσύνης................................... 145

Περιεχόμενα

XVI

α. Γενικά.......................................................................................... 145

β. Η σύσταση της κοινοκτημοσύνης................................................ 145

γ. Η έκταση της κοινοκτημοσύνης.................................................. 147

αα. Ο καθορισμός της έκτασης της κοινοκτημοσύνης με συμφωνία

των συζύγων.................................................................... 147

ββ. Ο καθορισμός της έκτασης της κοινοκτημοσύνης από το

νόμο....................................................................................... 149

δ. Η λειτουργία της κοινοκτημοσύνης............................................. 150

αα. Χρήση, κάρπωση, διοίκηση και διάθεση των κοινών

πραγμάτων...................................................................................

150

ββ. Δικαιοπραξίες από τον ένα μόνο σύζυγο.............................. 152

γγ. Υπεγγυότητα απέναντι στους δανειστές............................... 153

ε. Η λήξη της κοινοκτημοσύνης........................................................ 155

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΟΙ ΣΥΖΥΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ

ΤΗΣ ΔΙΑΚΟΠΗΣ

ΤΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ

Ι. Έννοια και μορφές της διακοπής της συμβίωσης...................................... 159

ΙΙ. Οι συνέπειες της διακοπής της συμβίωσης............................................... 160

1. Οι προσωπικές συνέπειες της διακοπής της συμβίωσης...................... 160

2. Οι μικτές συνέπειες της διακοπής της συμβίωσης............................... 161

α. Η διατροφή μετά τη διακοπή της συμβίωσης................................... 161

αα. Γενικά................................................................................... 161

ββ. Οι προϋποθέσεις της υποχρέωσης διατροφής....................... 162

1) Η ασθενέστερη οικονομική κατάσταση του δικαιούχου..

162

2) Η εύλογη αιτία της διακοπής........................................... 164

γγ. Ο τρόπος υπολογισμού της οφειλόμενης διατροφής............

165

δδ. Ο τρόπος και ο χρόνος καταβολής της διατροφής................ 170

εε. Η παύση της υποχρέωσης διατροφής................................... 171

στστ. Η ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων για τη διατροφή

από

το νόμο................................................................................. 171

β. Η ρύθμιση της χρήσης της οικογενειακής στέγης........................... 173

αα. Γενικά....................................................................................... 173

ββ. Οι προϋποθέσεις της εφαρμογής του άρθρου 1393.................. 174

γγ. Οι συνέπειες της εφαρμογής του άρθρου 1393......................... 177

1) Περίπτωση που το ακίνητο ανήκει κατά κυριότητα

στον ένα

σύζυγο................................................................................. 177

2) Περίπτωση που το ακίνητο ανήκει κατά κυριότητα

και στους

δύο συζύγους....................................................................... 178

Περιεχόμενα

XVII

3) Περίπτωση που το ακίνητο ανήκει κατά κυριότητα

σε τρίτον.......................................................................................

178

γ. Η ρύθμιση της χρήσης των κινητών πραγμάτων των συζύγων.......

180

αα. Γενικά....................................................................................... 180

ββ. Η ρύθμιση της χρήσης των κινητών που ανήκουν στον ένα

σύζυγο...................................................................................... 180

γγ. Η ρύθμιση της χρήσης των κινητών που ανήκουν και στους δύο

συζύγους................................................................................... 182

3. Οι περιουσιακές συνέπειες της διακοπής της συμβίωσης.................... 183

ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΔΙΑΖΥΓΙΟ

Ι. Εισαγωγικά.............................................................................................. 185

1. Έννοια και ιστορική εξέλιξη............................................................... 185

2. Η σύγχρονη ελληνική ρύθμιση........................................................... 186

3. Ειδικότερα οι τρόποι και οι λόγοι διαζυγίου....................................... 187

ΙΙ. Το διαζύγιο με αντιδικία.......................................................................... 189

1. Γενικά για το σύστημα του αντικειμενικού κλονισμού....................... 189

2. Το διαζύγιο λόγω ισχυρού κλονισμού της συζυγικής σχέσης

κατά το

άρθρο 1439 §§ 1 και 2........................................................................ 189

α. Οι προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 1439 § 1........................ 189

αα. Η έννοια του κλονιστικού λόγου ή γεγονότος......................... 190

ββ. Η έννοια του ισχυρού κλονισμού που βάσιμα καθιστά

την εξακολούθηση

της έγγαμης σχέσης αφόρητη

για τον ενάγοντα....

195

β. Το άρθρο 1439 § 2 – Τα μαχητά τεκμήρια του κλονισμού............. 196

3. Το διαζύγιο λόγω διετούς διάστασης κατά το άρθρο 1439 § 3........... 205

4. Το διαζύγιο λόγω αφάνειας................................................................. 210

5. Απόσβεση και κατάχρηση του δικαιώματος διάζευξης....................... 212

α. Η απόσβεση του δικαιώματος διάζευξης........................................ 212

αα. Ο θάνατος και η αφάνεια του δικαιούχου............................... 212

ββ. Η συγγνώμη............................................................................ 213

γγ. Η συναίνεση του δικαιούχου.................................................. 217

δδ. Η παραίτηση από το δικαίωμα διάζευξης............................... 217

εε. Η πάροδος του χρόνου........................................................... 218

β. Η κατάχρηση του δικαιώματος διάζευξης.................................... 219

αα. Η κατάχρηση του δικαιώματος διάζευξης που στηρίζεται

στο

άρθρο 1439 § 1....................................................................... 219

1) Η κατάχρηση ενόψει των συνεπειών του διαζυγίου..........

219

2) Η κατάχρηση ενόψει γεγονότων που προηγούνται

από την

Περιεχόμενα

XVIII

άσκηση

της αγωγής........................................................... 221

ββ. Η κατάχρηση του δικαιώματος διάζευξης που στηρίζεται

στο

άρθρο 1439 § 3....................................................................... 221

ΙΙΙ. Το συναινετικό διαζύγιο........................................................................... 222

1. Γενικά και ιστορικά στοιχεία για τη συναινετική λύση του γάμου..... 222

2. Οι όροι του συναινετικού διαζυγίου................................................... 224

α. Η έγγραφη συμφωνία των συζύγων για τη λύση του γάμου τους.. 224

β. Η έγγραφη συμφωνία για την επιμέλεια, την επικοινωνία και τη

διατροφή των ανήλικων παιδιών................................................... 229

γ. Η συμβολαιογραφική πράξη.......................................................... 233

IV. Οι συνέπειες του διαζυγίου...................................................................... 236

1. Οι συνέπειες της λύσης του γάμου...................................................... 236

2. Η συνέπεια της προηγούμενης ύπαρξης του γάμου: Η μεταγαμιαία

διατροφή............................................................................................. 238

α. Γενικά για τη διατροφή μετά το διαζύγιο..................................... 238

β. Οι προϋποθέσεις της διατροφής................................................... 240

αα. Εισαγωγικά............................................................................. 240

ββ. Οι βασικές προϋποθέσεις της διατροφής................................ 241

1) Η απορία του δικαιούχου.................................................. 241

2) Η ευπορία του υποχρέου................................................... 242

γγ. Οι ειδικές προϋποθέσεις της διατροφής................................. 243

1) Η αδυναμία άσκησης κατάλληλου επαγγέλματος λόγω

ηλικίας

ή υγείας................................................................. 243

2) Η αδυναμία άσκησης κατάλληλου επαγγέλματος λόγω της

επιμέλειας

ανήλικου παιδιού............................................. 246

3) Η αδυναμία ανεύρεσης σταθερής κατάλληλης εργασίας

ή

η ανάγκη

επαγγελματικής εκπαίδευσης............................. 248

4) Οι λόγοι επιείκειας............................................................ 249

γ. Το περιεχόμενο και το μέτρο της διατροφής................................. 250

δ. Ο χρόνος και ο τρόπος καταβολής της διατροφής........................ 252

ε. Η μεταρρύθμιση της σχετικής δικαστικής απόφασης................... 253

στ. Αποκλεισμός, περιορισμός και παύση του δικαιώματος διατροφής................................................................................................

255

αα. Ο αποκλεισμός ή ο περιορισμός της διατροφής..................... 255

ββ. Η παύση του δικαιώματος διατροφής..................................... 258

ζ. Οι συμφωνίες για τη διατροφή ενόψει του χαρακτήρα των διατάξεων

των άρθρων 1442 επ. ως ενδοτικού δικαίου.........................

260

η. Η αξίωση παροχής πληροφοριών................................................. 261

Περιεχόμενα

XIX

ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ

I. Εισαγωγικά............................................................................................. 263

ΙΙ. Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή.......................... 264

1. Οι γενικές διατάξεις για την ιατρική αναγκαιότητα, τα όρια ηλικίας,

την επιλογή φύλου και την κλωνοποίηση.......................................... 264

2. Οι διατάξεις για τη γενική συναίνεση των ενδιαφερομένων (έγγαμων

ζευγαριών,

ζευγαριών που ζουν σε ελεύθερη ένωση, άγαμων μοναχι-

κών γυναικών)................................................................................... 268

3. H μεταθανάτια γονιμοποίηση (με ιδιαίτερη αναφορά στην κρυοσυ-

ντήρηση)............................................................................................ 272

α. Γενικά για τη μεταθανάτια γονιμοποίηση..................................... 272

β. Σχετικά με την κρυοσυντήρηση του γεννητικού υλικού (και τη

νομική του φύση).......................................................................... 272

γ. Το επιτρεπτό της μεταθανάτιας γονιμοποίησης και οι προϋποθέσεις

του................................................................................................ 274

4. Η παρένθετη μητρότητα ή «δανεισμός μήτρας»................................ 278

α. Γενικά για την παρένθετη μητρότητα........................................... 278

β. Το επιτρεπτό της παρένθετης μητρότητας και οι προϋποθέσεις

του................................................................................................ 279

5. H τύχη του πλεονάζοντος γεννητικού υλικού και η ετερόλογη γονιμο-

ποίηση................................................................................................ 284

α. Γενικά για την τύχη του πλεονάζοντος γεννητικού υλικού........... 284

β. Ειδικά η διάθεση του γεννητικού υλικού σε τρίτους ενδιαφερομέ-

νους – Η ετερόλογη γονιμοποίηση .............................................. 287

αα. Ειδικότερα η γονιμοποίηση με ξένο σπέρμα......................... 288

ββ. Ειδικότερα η γονιμοποίηση με ξένο ωάριο........................... 289

γγ. Ειδικότερα η αναπαραγωγή με ξένο γονιμοποιημένο ωάριο. 291

δδ. H ανωνυμία των δοτών του γεννητικού υλικού..................... 291

ΙII. Ο συγγενικός δεσμός............................................................................... 295

1. Η έννοια και η σημασία της συγγένειας............................................. 295

2. Η ίδρυση και οι βαθμοί της συγγένειας............................................. 296

α. Η ίδρυση της συγγένειας.............................................................. 296

β. Οι βαθμοί της συγγένειας............................................................. 297

3. Η αγχιστεία........................................................................................ 297

ΙV. Η ίδρυση της συγγένειας με τη μητέρα................................................... 298

1. Ο κανόνας της ίδρυσης της συγγένειας με βάση τη γέννηση............. 298

2. Η εξαίρεση του τεκμηρίου του άρθρου 1464 στην περίπτωση της

παρένθετης μητρότητας..................................................................... 299

Περιεχόμενα

XX

V. Η ίδρυση της συγγένειας με τον πατέρα................................................. 300

1. Παιδιά γεννημένα σε γάμο................................................................. 301

α. Τα τεκμήρια καταγωγής από γάμο................................................ 301

αα. Οι γενικές διατάξεις των άρθρων 1465 §§ 1 και 3 εδ. 1, και

1466 ΑΚ................................................................................ 301

ββ. Η ειδική ρύθμιση για την περίπτωση της μεταθανάτιας (τε-

χνητής) γονιμοποίησης.......................................................... 303

β. Η προσβολή της πατρότητας........................................................ 306

αα. Εισαγωγικά............................................................................ 306

ββ. Ενεργητική και παθητική νομιμοποίηση............................... 306

1) Ενεργητική νομιμοποίηση................................................ 306

2) Παθητική νομιμοποίηση................................................... 307

γγ. Το αντικείμενο της σχετικής απόδειξης................................ 308

δδ. Ο αποκλεισμός του δικαιώματος προσβολής........................ 310

1) Η παρέλευση των προθεσμιών......................................... 310

2) Ο θάνατος του παιδιού..................................................... 313

3) Η αναγνώριση του παιδιού από το σύζυγο της μητέρας... 313

4) Η συγκατάθεση του συζύγου στην υποβολή της γυναίκας

του σε τεχνητή γονιμοποίηση...........................................

314

5) Η κατάχρηση του δικαιώματος προσβολής...................... 317

εε. Τα αποτελέσματα της προσβολής.......................................... 318

2. Παιδιά γεννημένα χωρίς γάμο (και χωρίς σύμφωνο συμβίωσης)....... 320

α. Εισαγωγικά................................................................................... 320

β. Η έννοια του χωρίς γάμο γεννημένου παιδιού............................. 321

γ. Η εκούσια αναγνώριση της πατρότητας....................................... 324

αα. Οι δικαιούχοι της εκούσιας αναγνώρισης.............................. 324

ββ. Οι προϋποθέσεις της εκούσιας αναγνώρισης)....................... 325

1) Η δήλωση αναγνώρισης του πατέρα (ή των γονέων του). 325

2) Η συναίνεση της μητέρας................................................. 327

γγ. Η νομική φύση της εκούσιας αναγνώρισης και οι συνέπειες

αυτής της φάσης.................................................................... 328

δδ. Τα αποτελέσματα της αναγνώρισης...................................... 329

εε. Η προσβολή της εκούσιας αναγνώρισης............................... 329

στστ. Οι ειδικές ρυθμίσεις για την αυτόματη εκούσια αναγνώριση

στην περίπτωση της ελεύθερης ένωσης (και τεχνητής γονιμο-

ποίησης)................................................................................ 332

δ. Η δικαστική αναγνώριση της πατρότητας.................................... 336

αα. Η ενεργητική νομιμοποίηση και τα χρονικά όρια της άσκησης

του δικαιώματος της δικαστικής αναγνώρισης...................... 336

Περιεχόμενα

XXI

1) Η νομιμοποίηση και τα χρονικά όρια της άσκησης του

δικαιώματος της μητέρας................................................. 336

2) Η νομιμοποίηση και τα χρονικά όρια της άσκησης του

δικαιώματος του παιδιού.................................................. 339

3) Η νομιμοποίηση και τα χρονικά όρια της άσκησης του

δικαιώματος του πατέρα και των γονέων του................... 342

ββ. Η παθητική νομιμοποίηση..................................................... 344

γγ. Η απόδειξη της πατρότητας................................................... 346

1) Η ευθεία απόδειξη της πατρότητας.................................. 347

2) Το τεκμήριο της πατρότητας............................................ 347

3) Η άμυνα του εναγομένου και η ένσταση των σοβαρών

αμφιβολιών...................................................................... 350

3α) Γενικά για την άμυνα του εναγομένου στη δίκη για

την αναγνώριση της πατρότητας............................... 350

3β) Σύγκριση με το προηγούμενο δίκαιο – Η ένσταση των

«σοβαρών αμφιβολιών»............................................ 352

3γ) Η εξειδίκευση της έννοιας των «σοβαρών αμφιβολι-

ών»............................................................................... 353

δδ. Ο αποκλεισμός της δικαστικής αναγνώρισης στην περίπτω-

ση της τεχνητής γονιμοποίησης με γεννητικό υλικό τρίτου

δότη.................................................................................. 354

εε. Τα ενιαία αποτελέσματα της εκούσιας και της δικαστικής

αναγνώρισης.......................................................................... 357

1) Ο κανόνας της πλήρους εξομοίωσης των χωρίς γάμο γεν-

νημένων με τα σε γάμο γεννημένα παιδιά........................ 357

2) Η εξαίρεση της άνισης μεταχείρισης................................ 358

3) Η επάνοδος στον κανόνα της πλήρους εξομοίωσης: ο επι-

γενόμενος γάμος των γονέων........................................... 358

4) Η αναδρομικότητα των αποτελεσμάτων της αναγνώρι-

σης................................................................................... 360

ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΜΟ

Ι. Εισαγωγικά............................................................................................. 363

ΙΙ. Η διατροφή μεταξύ ανιόντων και κατιόντων.......................................... 364

1. Η έννοια των «ανιόντων» και «κατιόντων»....................................... 364

2. Οι προϋποθέσεις γέννησης της υποχρέωσης διατροφής.................... 364

α. Η απορία (αδυναμία αυτοδιατροφής) του δικαιούχου.................. 364

β. Η ευπορία (οικονομική επάρκεια) του υποχρέου.......................... 365

Περιεχόμενα

XXII

3. Η σειρά των υποχρέων και των δικαιούχων....................................... 367

α. Η σειρά των υποχρέων................................................................. 367

β. Η σειρά των δικαιούχων............................................................... 372

4. Το περιεχόμενο και το μέτρο (έκταση) της υποχρέωσης.................... 374

α. Η ανάλογη ή πλήρης διατροφή..................................................... 374

β. Η ελαττωμένη ή στοιχειώδης διατροφή........................................ 376

5. Ο τρόπος και ο χρόνος καταβολής της διατροφής............................. 377

6. Η μεταρρύθμιση της σχετικής δικαστικής απόφασης........................ 380

7. Η παύση της υποχρέωσης.................................................................. 381

ΙΙΙ. Η προσωρινή διατροφή του χωρίς γάμο γεννημένου παιδιού.............. 382

IV. Η διατροφή της άγαμης μητέρας............................................................. 384

V. Η διατροφή μεταξύ αδελφών.................................................................. 385

ΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΩΝ

Ι. Εισαγωγικά............................................................................................. 389

ΙΙ. Το επώνυμο των παιδιών......................................................................... 390

1. Το επώνυμο των παιδιών που γεννιούνται σε γάμο............................ 390

2. Το επώνυμο των παιδιών που γεννιούνται χωρίς γάμο....................... 393

ΙΙΙ. Οι γενικότερες υποχρεώσεις γονέων και παιδιών.................................... 396

1. Η αμοιβαία υποχρέωση για βοήθεια, στοργή και σεβασμό................ 396

2. Η υποχρέωση του παιδιού για παροχή υπηρεσιών............................. 397

IV. Η γονική παροχή..................................................................................... 397

V. Η γονική μέριμνα.................................................................................... 399

1. Η έννοια και η νομική φύση της γονικής μέριμνας............................ 399

2. Τα πρόσωπα της γονικής μέριμνας.................................................... 400

α. Το ανήλικο παιδί........................................................................... 400

β. Οι γονείς ως φορείς της γονικής μέριμνας.................................... 401

3. Η έναρξη της γονικής μέριμνας......................................................... 404

4. Η άσκηση της γονικής μέριμνας........................................................ 404

α. Διάκριση ανάμεσα στο λειτούργημα και στην άσκηση της γονικής

μέριμνας....................................................................................... 404

β. Η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας................................ 405

γ. Η περίπτωση της διαφωνίας των γονέων...................................... 408

δ. Η άσκηση της γονικής μέριμνας από τον ένα γονέα..................... 411

ε. Η γενική ρήτρα του συμφέροντος του παιδιού............................. 414

στ. Η σύγκρουση των συμφερόντων γονέων και παιδιών.................. 418

ζ. Η άσκηση της γονικής μέριμνας στις περιπτώσεις του διαζυγίου,

της ακύρωσης του γάμου και της διάστασης................................ 420

Περιεχόμενα

XXIII

5. Η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου.......................................... 424

α. Το περιεχόμενο της επιμέλειας..................................................... 424

β. Ο τρόπος της άσκησης της επιμέλειας.......................................... 427

6. Το ειδικότερο δικαίωμα της προσωπικής επικοινωνίας...................... 429

7. Η διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου.......................................... 432

α. Η ειδική διαχείριση....................................................................... 432

β. Οι απογραφές................................................................................ 434

γ. Δωρεές από την περιουσία του παιδιού........................................ 435

δ. Η επωφελής τοποθέτηση των μετρητών....................................... 436

ε. Διαχείριση με διατυπώσεις........................................................... 436

στ. Η χρησιμοποίηση των εισοδημάτων της περιουσίας του παιδιού. 437

8. Η εκπροσώπηση του ανηλίκου........................................................... 438

9. Οι δαπάνες και η ευθύνη των γονέων................................................ 439

α. Οι δαπάνες.................................................................................... 439

β. Η ευθύνη....................................................................................... 439

10. Η αδράνεια της γονικής μέριμνας – και ειδικότερα η αφαίρεση της

άσκησής της στις περιπτώσεις των άρθρων 1532, 1533 και 1535 ΑΚ

– και η μεταρρύθμιση των σχετικών δικαστικών αποφάσεων............ 440

α. Η ρύθμιση των άρθρων 1532 και 1533 για την κακή άσκηση της

γονικής μέριμνας.......................................................................... 441

β. Η ρύθμιση του άρθρου 1535 για την αφαίρεση της άσκησης της

γονικής μέριμνας με αίτηση των γονέων...................................... 445

γ. Η ρύθμιση του άρθρου 1536 για τη μεταβολή των συνθηκών...... 446

11. Η παύση της γονικής μέριμνας και ειδικότερα η έκπτωση του γονέα. 446

α. Οι λόγοι παύσης της γονικής μέριμνας......................................... 446

β. Ειδικότερα η έκπτωση του γονέα................................................. 447

γ. Συνέπειες παύσης και κοινές συνέπειες παύσης και αδράνειας της

γονικής μέριμνας.......................................................................... 448

ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΥΙΟΘΕΣΙΑ

1. Η έννοια και η κοινωνική αποστολή της υιοθεσίας........................... 451

2. Η νέα (μετά το 1996) νομοθεσία και η υποβάθμιση του θεσμού της

υιοθεσίας ενηλίκων............................................................................ 452

3. Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις τέλεσης έγκυρης υιοθεσίας................ 453

α. Θετικές προϋποθέσεις................................................................... 453

αα. Όρια ηλικίας αυτού που υιοθετεί........................................... 453

ββ. Διαφορά ηλικίας μεταξύ αυτού που υιοθετεί και αυτού που

υιοθετείται............................................................................. 455

Περιεχόμενα

XXIV

γγ. Δικαιοπρακτική ικανότητα αυτού που υιοθετεί..................... 457

δδ. Συναινέσεις των μερών (και γνώμη του κάτω των δεκαέξι

ετών υιοθετουμένου)............................................................. 457

εε. Συναίνεση του συζύγου αυτού που υιοθετεί ή υιοθετείται (και

γνώμη των παιδιών αυτού που υιοθετεί)............................... 464

β. Αρνητικές προϋποθέσεις (ή κωλύματα)........................................ 466

αα. Τα καταργημένα κωλύματα του προηγούμενου δικαίου....... 466

ββ. Το μοναδικό κώλυμα της ύπαρξης και άλλου θετού γονέα... 466

4. Η διαδικασία της υιοθεσίας............................................................... 467

α. Γενικά........................................................................................... 467

β. Ειδικότερα για τον έλεγχο αν συμφέρει η υιοθεσία στον υιοθετού-

μενο.............................................................................................. 469

γ. Οι ειδικές διατάξεις για την «προδικασία» της υιοθεσίας και την

κοινωνική έρευνα......................................................................... 470

δ. Ειδικότερα για τη συνεκτίμηση της γνώμης του ανηλίκου........... 472

ε. Ειδικότερα για τη μυστικότητα της υιοθεσίας.............................. 474

στ. Ειδικότερα για τις διεθνείς και διακρατικές υιοθεσίες................. 476

5. Η νομική φύση της υιοθεσίας – Η προσβολή της υιοθεσίας.............. 478

α. Η νομική φύση της υιοθεσίας....................................................... 478

β. Η προσβολή της υιοθεσίας........................................................... 479

αα. Γενικά.................................................................................... 479

ββ. Οι λόγοι προσβολής της υιοθεσίας........................................ 480

γγ. Τα πρόσωπα που δικαιούνται να προσβάλουν την υιοθεσία. 482

δδ. Οι τρόποι προσβολής της υιοθεσίας...................................... 483

εε. Τα χρονικά όρια της προσβολής............................................ 484

6. Τα αποτελέσματα της υιοθεσίας........................................................ 484

7. Η λύση της υιοθεσίας......................................................................... 488

α. Η αυτοδίκαιη λύση της υιοθεσίας................................................. 488

β. Η δικαστική λύση της υιοθεσίας................................................... 490

αα. Η μονομερής λύση................................................................ 490

ββ. Η συναινετική λύση............................................................... 494

1) Γενικά.............................................................................. 494

2) Οι επιμέρους όροι της συναινετικής λύσης...................... 495

α) Η συμφωνία των μερών.............................................. 495

β) Ο ελάχιστος χρόνος προηγούμενης διάρκειας της υιο-

θεσίας.......................................................................... 496

γ) Η δήλωση της συμφωνίας των μερών σε δύο διαφορε-

τικές συνεδριάσεις που να απέχουν μεταξύ τους του-

λάχιστον έξι μήνες...................................................... 496

Περιεχόμενα

XXV

γ. Οι συνέπειες της λύσης της υιοθεσίας.......................................... 496

8. Η υιοθεσία ενηλίκων.......................................................................... 498

α. Γενικά........................................................................................... 498

β. Οι διαφορετικές ρυθμίσεις ειδικά για την υιοθεσία ενηλίκων...... 498

αα. Ως προς τις ουσιαστικές προϋποθέσεις και τη διαδικασία

της......................................................................................... 498

ββ. Ως προς τα αποτελέσματά της............................................... 499

γγ. Ως προς τη λύση της.............................................................. 501

ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΕΠΙΤΡΟΠΕΙΑ ΑΝΗΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Ι. Εισαγωγικά............................................................................................. 503

ΙΙ. Η επιτροπεία ανηλίκου............................................................................ 504

1. Οι περιπτώσεις της επιτροπείας ανηλίκου......................................... 504

2. Τα όργανα της επιτροπείας................................................................ 504

α. Ο επίτροπος.................................................................................. 505

αα. Ο διορισμός του επιτρόπου.................................................... 505

ββ. Αποκλεισμός, αποποίηση και παραίτηση από την επιτροπεία. 506

γγ. Επείγουσες ενέργειες πριν από το διορισμό του επιτρόπου –

Προσωρινός επίτροπος........................................................... 508

β. Το εποπτικό συμβούλιο................................................................ 509

αα. Η συγκρότηση του εποπτικού συμβουλίου............................. 509

ββ. Η σύγκληση, οι αρμοδιότητες και η λειτουργία του εποπτικού

συμβουλίου............................................................................. 510

γ. Το δικαστήριο............................................................................... 513

3. Το περιεχόμενο και η λειτουργία της επιτροπείας.............................. 513

α. Γενικά........................................................................................... 513

β. Η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου .................................. 516

γ. Η διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου..................................... 517

αα. Οι πρώτες πράξεις του επιτρόπου........................................... 517

1) Η σύνταξη απογραφής....................................................... 517

2) Ο προσδιορισμός της ετήσιας δαπάνης του ανηλίκου....... 518

ββ. Οι κατά κυριολεξία διαχειριστικές πράξεις του επιτρόπου.... 520

1) Η διαχείριση χρημάτων, τίτλων και πολύτιμων αντικειμέ-

νων.................................................................................... 520

2) Η διαχείριση με ειδικούς όρους......................................... 521

3) Οι γενικοί κανόνες διαχείρισης......................................... 522

α) Η τακτική διαχείριση................................................... 522

β) Χαριστικές πράξεις...................................................... 524

Περιεχόμενα

XXVI

γ) Η ιδιόχρηση της περιουσίας του ανηλίκου................... 525

δ) Η ετήσια λογοδοσία..................................................... 525

4) Οι πράξεις με διατυπώσεις................................................ 525

α) Πράξεις με άδεια του εποπτικού συμβουλίου.............. 526

β) Πράξεις με άδεια του δικαστηρίου και γνωμοδότηση

του εποπτικού συμβουλίου........................................... 527

γ) Πράξεις με γενική άδεια του δικαστηρίου και γνωμοδό-

τηση του εποπτικού συμβουλίου.................................. 530

δ) Η ακυρότητα λόγω μη τήρησης των διατυπώσεων...... 531

δ. Η εκπροσώπηση του ανηλίκου..................................................... 532

4. Η λήξη της επιτροπείας και οι μεταγενέστερες πράξεις του επιτρό-

που..................................................................................................... 533

α. Η λήξη της επιτροπείας................................................................ 533

β. Η κατεξαίρεση συνέχιση των επιτροπικών έργων και μετά τη λήξη

της επιτροπείας............................................................................. 535

γ. Οι υποχρεώσεις απόδοσης της περιουσίας και λογοδοσίας.......... 536

δ. Η παραγραφή των αξιώσεων κατά του επιτρόπου........................ 536

ΙΙΙ. Η αναδοχή ανηλίκου............................................................................... 537

1. Η έννοια της αναδοχής ανηλίκου....................................................... 537

2. Τα πρόσωπα της αναδοχής ανηλίκου................................................. 538

α. Το ανήλικο παιδί........................................................................... 538

β. Οι ανάδοχοι γονείς........................................................................ 539

3. Η σύσταση της αναδοχής ανηλίκου................................................... 541

α. Η σύσταση της αναδοχής με ανάθεση από τους γονείς ή τον επί-

τροπο............................................................................................ 541

αα. Ειδικότερα με σύμβαση μεταξύ των φυσικών και των ανάδοχων

γονέων.................................................................................... 541

ββ. Ειδικότερα με σύμβαση μεταξύ του επιτρόπου και των ανάδο-

χων γονέων............................................................................. 543

β. Η σύσταση της αναδοχής με δικαστική απόφαση ή εισαγγελική

διάταξη......................................................................................... 544

αα. Ειδικότερα όταν το παιδί τελεί υπό γονική μέριμνα............... 544

ββ. Ειδικότερα όταν το παιδί τελεί υπό επιτροπεία...................... 545

4. Το περιεχόμενο και η λειτουργία της αναδοχής ανηλίκου................. 546

α. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των ανάδοχων γονέων.......... 546

β. Η «υπέρβαση» της λειτουργίας της αναδοχής ανηλίκου: Η άσκηση,

από τους ανάδοχους γονείς, της γονικής μέριμνας του παιδιού.... 549

αα. Η ανάθεση της άσκησης γονικής μέριμνας στους ανάδοχους

γονείς από την αρχή............................................................... 549

Περιεχόμενα

XXVII

ββ. Η μεταγενέστερη ανάθεση της άσκησης γονικής μέριμνας

στους ανάδοχους γονείς.......................................................... 550

5. Η άρση της αναδοχής ανηλίκου......................................................... 550

IV. Η δικαστική συμπαράσταση................................................................... 554

1. Γενικά................................................................................................ 554

2. Οι περιπτώσεις της δικαστικής συμπαράστασης................................ 554

3. Η διαδικασία της δικαστικής συμπαράστασης................................... 556

α. Ποιοι την κινούν........................................................................... 556

β. Ποιοι μπορούν να οριστούν δικαστικοί συμπαραστάτες.............. 556

γ. Η κύρια διαδικασία....................................................................... 558

δ. Ο προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης................................... 560

4. Τα αποτελέσματα της δικαστικής συμπαράστασης............................ 561

5. Η άρση της δικαστικής συμπαράστασης............................................ 564

6. Η ακούσια νοσηλεία.......................................................................... 565

7. Η δικαστική συμπαράσταση όσων εκτίουν ποινή στερητική της ελευ-

θερίας................................................................................................. 565

V. Η δικαστική επιμέλεια ξένων υποθέσεων............................................... 565

ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ

Ι. Εισαγωγικά............................................................................................. 569

II. Η σύναψη του συμφώνου........................................................................ 571

1. Οι θετικές προϋποθέσεις.................................................................... 571

α. Η νόμιμη ηλικία............................................................................ 571

β. Η δικαιοπρακτική ικανότητα........................................................ 572

2. Τα κωλύματα...................................................................................... 572

3. Η κατάρτιση του έγκυρου συμφώνου – Το ελαττωματικό σύμφωνο

και η ακύρωσή του............................................................................. 572

III. Οι προσωπικές, μικτές και περιουσιακές σχέσεις των μερών................. 574

1. Οι προσωπικές σχέσεις...................................................................... 574

2. Οι μικτές σχέσεις............................................................................... 577

3. Οι περιουσιακές σχέσεις.................................................................... 578

IV. Οι σχέσεις των μερών με τρίτους ή με το Δημόσιο................................. 579

V. Οι σχέσεις των μερών με τα παιδιά τους................................................. 580

1. Η ίδρυση της συγγένειας με τον πατέρα............................................ 580

2. Το επώνυμο των παιδιών................................................................... 581

3. Η γονική μέριμνα............................................................................... 582

VΙ. Η λύση του συμφώνου............................................................................ 583

1. Οι τρόποι της λύσης........................................................................... 583

Περιεχόμενα

XXVIII

α. Η λύση με πράξη των μερών........................................................ 583

β. Η αυτοδίκαιη λύση....................................................................... 585

2. Οι συνέπειες της λύσης...................................................................... 585

3. Η συνέπεια της προηγούμενης ύπαρξης του συμφώνου: Η διατροφή

μετά τη λύση του............................................................................... 586