Το βιβλίο αυτό στην πρώτη έκδοσή του (Εισαγωγή στο συνταγματικό δίκαιο, 2006) εξαντλήθηκε. Χρειαζόταν ούτως ή άλλως ενημέρωση. Δώδεκα χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία του δεν είναι λίγα ούτε για το σχετικά πάγιο συνταγματικό δίκαιο. Το Σύνταγμα καθ’ εαυτό μπορεί να μην άλλαξε από το 2006 –η Αναθεώρηση του 2008 ήταν ανούσια και αποτυχημένη–, πλην όμως άλλαξαν οι εκτελεστικοί του Συντάγματος νόμοι και εξελίχθηκε η ερμηνεία του, δικαστική και επιστημονική.
Πρόλογος...................................................................................................................................... V
Συντομογραφίες....................................................................................................................... ΧΙΧ
Βασική Βιβλιογραφία.............................................................................................................. XXI
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ: ΔΙΚΑΙΟ – ΣΥΝΤΑΓΜΑ – ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
§ 1. Τοδίκαιο
I........ To δίκαιο ως σύνολο κανόνων και αρχών – Η ισχύς του δικαίου..................... 3
ΙΙ...... Η δομή του κανόνα δικαίου...................................................................................... 4
ΙΙΙ.... Κύρωση και ευθύνη.................................................................................................... 5
IV..... Κανόνας δικαίου, διάταξη δικαίου κλπ.................................................................. 6
V...... Έθιμο............................................................................................................................. 7
VI..... Αρχές δικαίου.............................................................................................................. 8
VII... Έννομη τάξη, επιστήμη του δικαίου, βασικοί κλάδοι του δικαίου.................... 9
VIII. Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς.......................................................................... 10
§ 2. Τοσυνταγματικόδίκαιο
I........ Ορισμός του συνταγματικού δικαίου................................................................... 11
1. Το κράτος.............................................................................................................. 11
α.... Ο λαός............................................................................................................ 11
β.... Η χώρα............................................................................................................ 14
γ.... Η εξουσία....................................................................................................... 16
δ.... Η οργάνωση σε νομικό πρόσωπο.............................................................. 18
2. Η συγκρότηση της κρατικής εξουσίας............................................................ 19
3. Η οργάνωση της κρατικής εξουσίας................................................................ 19
α.... Τα όργανα του κράτους.............................................................................. 20
β.... Η αρμοδιότητα.............................................................................................. 22
4. Η άσκηση της κρατικής εξουσίας και η αποτελεσματική επιβολή της...... 25
5. Μορφές κρατών................................................................................................... 26
ΙΙ...... η διάκριση του Συντάγματος σε ουσιαστικό και τυπικό.................................. 27
1. Ουσιαστικό Σύνταγμα........................................................................................ 27
2. Τυπικό Σύνταγμα................................................................................................. 27
ΙΙΙ.... τήρηση και παράβαση του Συντάγματος............................................................ 30
1. Η τήρηση του Συντάγματος.............................................................................. 30
2. Η παράβαση του Συντάγματος......................................................................... 33
IV..... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς.......................................................................... 35
§ 3. Τοπολίτευμα
Ι........ Γενικώς....................................................................................................................... 36
1. Η έννοια του πολιτεύματος................................................................................ 36
2. Η μορφή του πολιτεύματος: Δημοκρατία....................................................... 36
3. Οι οργανωτικές βάσεις του πολιτεύματος...................................................... 38
α.... Το αντιπροσωπευτικό σύστημα................................................................. 38
β.... Η αρχή του πολυκομματισμού.................................................................. 40
γ.... Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών........................................................ 42
δ.... Η αρχή του κοινοβουλευτισμού και τα λοιπά συστήματα διακυβέρνησης 44
(i)... Η σχέση νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας ως προσδιοριστική του συστήματος διακυβέρνησης ............................................................................................................ 44
(ii).. Ο αγγλικός κοινοβουλευτισμός και τα σύγχρονα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα 45
(iii). Το προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης ή το σύστημα της ανεξάρτητης εκτελεστικής εξουσίας: Το πολίτευμα των ΗΠΑ........................................................................... 48
(iv). Το ημιπροεδρικό σύστημα της Γαλλίας.......................................... 50
(v). Το σύστημα της κυβερνώσης Βουλής............................................ 50
ε..... Η αρχή του κράτους δικαίου..................................................................... 51
στ.. Η αρχή του κοινωνικού κράτους.............................................................. 53
II...... Το πολίτευμα της Ελλάδος.................................................................................... 54
1. Το άρθρο 1 Σ........................................................................................................ 54
2. Η δημοκρατική αρχή........................................................................................... 55
3. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα........................................................................ 57
4. Η αρχή του πολυκομματισμού.......................................................................... 58
5. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών................................................................ 61
6. Το κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης.............................................. 62
7. Η αρχή της προεδρευόμενης δημοκρατίας..................................................... 64
8. Η αρχή του κράτους δικαίου............................................................................. 65
9. Η αρχή του κοινωνικού κράτους...................................................................... 65
III.... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς.......................................................................... 66
§ 4. ΤαελληνικάΣυντάγματα: Ιστορικήθεώρηση
Ι........ Τα τοπικά Συντάγματα («Πολιτεύματα»)........................................................... 68
ΙΙ...... Το «Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου» του 1822.................................... 68
ΙΙΙ.... Το Σύνταγμα του Άστρους («ο νόμος της Επιδαύρου») του 1823.............. 69
IV..... Το «Πολιτικό» Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827........................................... 69
V...... Η καποδιστριακή περίοδος (1828-1831)............................................................ 70
VI..... Το «Ηγεμονικό» Σύνταγμα του 1832................................................................... 70
VII... Η περίοδος της απόλυτης μοναχίας (1833-1843)............................................. 71
VIII. Το Σύνταγμα του 1843 και η περίοδος της συνταγματικής μοναρχίας (1843-1862) 71
IX..... Το Σύνταγμα του 1864........................................................................................... 74
Χ...... Η αναθεώρηση του Συντάγματος του 1911....................................................... 74
XI..... Ο εθνικός διχασμός.................................................................................................. 76
XII... Τα Συντάγματα του 1925, 1926 και 1927........................................................... 77
XIII. Η εφαρμογή του Συντάγματος του 1927, η επαναφορά του Συντάγματος του 1911, η δικτατορία του Ι. Μεταξά, η κατοχή........................................................................................................................ 78
XIV.. Το Σύνταγμα του 1952........................................................................................... 80
XV... Η στρατιωτική δικτατορία (1967-1974)............................................................. 82
XVI.. Το Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008.......................................................... 84
XVII. Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς......................................................................... 88
§ 5. Οιπηγές του ελληνικού συνταγματικού δικαίου
Ι........ Η έννοια των πηγών του δικαίου και η ιεραρχία τους....................................... 89
II...... Οι πηγές του ελληνικού συνταγματικού δικαίου............................................... 91
1. Το τυπικό Σύνταγμα........................................................................................... 91
α.... Η θέσπιση του Συντάγματος...................................................................... 91
β.... Η αναθεώρηση του Συντάγματος............................................................. 92
γ.... Η εξέλιξη και η αλλοίωση του Συντάγματος.......................................... 97
2. Οι συντακτικές πράξεις και τα ψηφίσματα...................................................... 98
3. Το συνταγματικό έθιμο και οι συνθήκες του πολιτεύματος........................ 99
4. Οι τυπικοί νόμοι................................................................................................. 100
α.... Η έννοια του τυπικού νόμου.................................................................... 100
β.... Η διαδικασία παραγωγής των τυπικών νόμων..................................... 101
γ.... Η θέσπιση των νόμων ως ευχέρεια και ως υποχρέωση........................ 101
δ.... Η τυπική και η ουσιαστική ισχύς του νόμου – Η αναδρομικότητα του νόμου 103
ε..... Ειδικές μορφές τυπικών νόμων............................................................... 106
5. Ο Κανονισμός της Βουλής.............................................................................. 109
6. Οι κανονιστικές διοικητικές πράξεις.............................................................. 110
α.... Οι κανονιστικές διοικητικές πράξεις κατά το άρθρο 43 § 2 Σ........... 110
(i)... Τα κανονιστικά διατάγματα............................................................ 111
(ii).. Κανονιστικές πράξεις από άλλα όργανα της διοίκησης............ 112
β.... Τα κανονιστικά διατάγματα κατά το άρθρο 43 § 4 Σ......................... 114
γ.... Τα εκτελεστικά διατάγματα κατά το άρθρο 43 § 1 Σ......................... 114
δ.... Κανονιστικά διατάγματα με συνταγματική εξουσιοδότηση.............. 115
ε..... Η ισχύς των κανονιστικών πράξεων της διοίκησης............................. 115
7... Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου του άρθρου 44 § 1 Σ.................. 116
8... Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου του άρθρου 48 § 5 Σ.................. 119
9... Τα νομοθετικά διατάγματα και οι αναγκαστικοί νόμοι του παρελθόντος – Οι αυθαίρετες κανονιστικές διοικητικές πράξεις υπό το ισχύον Σύνταγμα.................................................................. 119
10. Η νομολογία..................................................................................................... 120
11. Το διεθνές δίκαιο.............................................................................................. 122
12. Το ευρωπαϊκό δίκαιο....................................................................................... 128
III.... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς........................................................................ 135
§ 6. ΗερμηνείατουΣυντάγματος
I........ Η ερμηνεία του δικαίου εν γένει........................................................................... 136
1. Η έννοια της ερμηνείας..................................................................................... 136
2. Οι φορείς της ερμηνείας................................................................................... 137
3. Τρόποι και είδη ερμηνείας................................................................................ 137
α.... Οι τρόποι ερμηνείας................................................................................... 137
β.... Τα είδη ερμηνείας....................................................................................... 140
(i)... Η ερμηνεία εντός του κανόνα δικαίου.......................................... 141
(ii).. Η ερμηνεία εκτός του κανόνα αλλ’ εντός του δίκαιου.............. 142
(iii). Η ερμηνεία πέραν από τον κανόνα δικαίου.................................. 144
4. Η ερμηνεία ως διάπλαση δικαίου - η αυθεντική ερμηνεία.......................... 146
II...... Tο ζήτημα της ερμηνείας του Συντάγματος ως ειδικό μεθοδολογικό ζήτημα 148
1. Η ιδιαιτερότητα της ερμηνείας του Συντάγματος...................................... 148
2. Οι εφαρμογές της αρχής «lex superior derogat legi inferiori»................. 149
α.... Ο δικαστικός έλεγχος της αντισυνταγματικότητας του νόμου........ 149
β.... Ο έλεγχος της αντισυνταγματικότητας του νόμου από άλλα (μη δικαστικά) κρατικά όργανα ..................................................................................................................... 154
γ.... Ο έλεγχος της συμβατότητας του νόμου προς το ενωσιακό και το διεθνές δίκαιο και προς τους νόμους αυξημένης τυπικής ισχύος........................................................................ 157
δ.... Ο δικαστικός έλεγχος της αναθεώρησης του Συντάγματος............. 158
ε..... Ο δικαστικός έλεγχος των κανονιστικών διοικητικών πράξεων....... 159
3. Ειδικές αρχές της ερμηνείας του Συντάγματος........................................... 160
α.... Η αρχή της ενότητας του Συντάγματος................................................ 161
β.... Οι αντισυνταγματικές διατάξεις του Συντάγματος............................. 161
γ.... Η αρχή της πρακτικής αρμονίας............................................................. 162
δ.... Η αρχή της ενοποιητικής ολοκλήρωσης............................................... 163
ε..... Η αρχή της λειτουργικής ορθότητας..................................................... 163
στ.. Το τεκμήριο της συνταγματικότητας του νόμου................................ 164
ζ..... Η αρχή της σύμφωνης προς το Σύνταγμα ερμηνείας του νόμου..... 165
η.... Η αρχή της αναγωγής στις θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές......... 166
θ.... Η αρχή της προσαρμοστικότητας του Συντάγματος......................... 166
ι..... Η αρχή «εν αμφιβολία υπέρ της ελευθερίας»........................................ 166
IΙΙ.... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς........................................................................ 167
ΜΕΡΟΣΔΕΥΤΕΡΟ
ΤΟΣΥΝΤΑΓΜΑΤΩΝΕΞΟΥΣΙΩΝ:
ΤΑΚΡΑΤΙΚΑΟΡΓΑΝΑΚΑΙΟΙΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣΤΟΥΣ
§ 7. Τοεκλογικόσώμα
Ι........ Επισκόπηση αρμοδιοτήτων.................................................................................. 171
II...... Η σύνθεση του εκλογικού σώματος για την ανάδειξη της Βουλής............. 171
1. Τα θετικά προσόντα του εκλογέα.................................................................. 171
2. Τα αρνητικά προσόντα του εκλογέα............................................................. 172
III.... Η σύνθεση του εκλογικού σώματος κατά την άσκηση των λοιπών αρμοδιοτήτων του 174
IV..... Η νομική φύση του εκλογικού δικαιώματος.................................................... 174
V...... Οι αρμοδιότητες του εκλογικού σώματος........................................................ 175
1. Η ανάδειξη της Βουλής.................................................................................... 175
α.... Οι συνταγματικές αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία 175
(i) .... Η αρχή της καθολικότητας........................................................... 175
(ii).... H αρχή της ισότητας...................................................................... 176
(iii)... H αρχή της αμεσότητας................................................................. 177
(iv)... H αρχή της μυστικότητας............................................................. 178
(ν)..... Η αρχή της προσωπικής ψηφοφορίας......................................... 178
(vi)... H αρχή της επιστολικής ψήφου.................................................... 178
(vii).. H αρχή της ολικής ανανέωσης της Βουλής............................... 178
(viii). H αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών................ 179
(ix)... H αρχή της υποχρεωτικότητας της ψήφου................................ 180
(x).... Η αρχή της γνησιότητας της ψηφοφορίας................................. 180
β.... Η σύνθεση της Βουλής............................................................................. 181
(i)..... Οι βουλευτές των εκλογικών περιφερειών και οι βουλευτές επικρατείας 181
(ii).... Ο καθορισμός του αριθμού των βουλευτών των εκλογικών περιφερειών 183
γ.... Η εκλογική διαδικασία.............................................................................. 184
δ.... Το ζήτημα της λευκής ψήφου.................................................................. 192
2. Η ανάδειξη των αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο................. 194
3. Η ανάδειξη των αρχών των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης........... 195
4. Το δημοψήφισμα................................................................................................ 196
VI..... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς........................................................................ 199
§ 8. ΗΒουλή
I........ Επισκόπηση αρμοδιοτήτων.................................................................................. 201
1. Νομοθετικές αρμοδιότητες............................................................................. 201
2. Αρμοδιότητες κοινοβουλευτικού ελέγχου................................................... 201
3. Διοικητικές αρμοδιότητες................................................................................ 201
4. Δικαστικές αρμοδιότητες................................................................................. 202
II...... Οι βουλευτές........................................................................................................... 202
1. Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι........................................................................... 202
α.... Τα θετικά προσόντα εκλογιμότητας...................................................... 202
β.... Τα αρνητικά προσόντα ή κωλύματα εκλογιμότητας.......................... 203
(i)... Κωλύματα εκλογιμότητας (κατά το άρθρο 56 § 1 Σ.), αιρόμενα δια παραιτήσεως πριν από τις εκλογές.............................................................................................................. 205
(ii).. Κωλύματα εκλογιμότητας μη αιρόμενα δια παραιτήσεως (απόλυτα κωλύματα) 207
(iii). Κωλύματα εκλογιμότητας (κατά το άρθρο 5 § 3 Σ.), αιρόμενα δια παραιτήσεως δεκαοκτώ μήνες πριν από τη λήξη της τετραετούς βουλευτικής περιόδου................. 208
(iv). Διαφορές μεταξύ των κωλυμάτων των §§ 1 και 3 του άρθρου 56 Σ. 210
2. Ο προληπτικός έλεγχος των προσόντων και των κωλυμάτων εκλογιμότητας 210
3. Η εκλογή, η ανακήρυξη και η ορκωμοσία των βουλευτών....................... 211
4. Ο δικαστικός έλεγχος του κύρους των βουλευτικών εκλογών............... 212
5. Η οριστικοποίηση της εκλογής...................................................................... 213
6. Τα ασυμβίβαστα των βουλευτών................................................................... 215
7. Η απώλεια του βουλευτικού αξιώματος....................................................... 219
8. Η νομική θέση των βουλευτών....................................................................... 220
α.... Οι βουλευτές ως αντιπρόσωποι του Έθνους........................................ 220
β.... Οι βουλευτικές ασυλίες............................................................................. 221
(i)... Το ανεύθυνο....................................................................................... 221
(ii).. Το ακαταδίωκτο................................................................................ 223
(iii). Το δικαίωμα άρνησης μαρτυρίας................................................... 225
(iv). Η βουλευτική αποζημίωση και οι ατέλειες................................... 226
γ.... Οι υποχρεώσεις των βουλευτών και η πειθαρχική ευθύνη τους....... 226
III.... Η οργάνωση της Βουλής...................................................................................... 228
1. Το Προεδρείο της Βουλής............................................................................... 228
2. Η Διάσκεψη των Προέδρων............................................................................ 230
3. Η Ολομέλεια, το Τμήμα Διακοπής και οι Επιτροπές της Βουλής............ 231
α.... Η Ολομέλεια................................................................................................ 231
β.... Το Τμήμα Διακοπής................................................................................... 233
γ.... Οι Επιτροπές της Βουλής......................................................................... 234
(i)... Διαρκείς Κοινοβουλευτικές Επιτροπές......................................... 234
(ii).. Ειδικές Κοινοβουλευτικές Επιτροπές........................................... 236
(iii). Εξεταστικές επιτροπές..................................................................... 236
(iv). Ειδικές επιτροπές για την ποινική δίωξη των μελών της Κυβέρνησης και των Υφυπουργών ............................................................................................................ 236
(ν)... Ειδικές Μόνιμες Επιτροπές............................................................. 237
(vi). Επιτροπές για Εθνικά Ζητήματα ή Ζητήματα Γενικότερου Ενδιαφέροντος 237
(vii) Επιτροπές Εσωτερικών Θεμάτων της Βουλής............................ 237
(viii) Επιτροπές Διεθνών Σχέσεων της Βουλής................................... 238
(ix). Επιτροπή ΔΕΚΟ (Δημοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισμών)........ 238
IV..... Η λειτουργία της Βουλής γενικώς...................................................................... 238
1. Η βουλευτική περίοδος και οι βουλευτικές σύνοδοι.................................. 238
α.... Η βουλευτική περίοδος............................................................................. 238
β.... Οι βουλευτικές σύνοδοι............................................................................ 240
(i)... Τακτικές σύνοδοι.............................................................................. 241
(ii).. Έκτακτες σύνοδοι............................................................................. 243
(iii). Ειδικές σύνοδοι................................................................................. 244
2. Συνεδριάσεις, συζητήσεις, αποφάσεις............................................................ 247
α.... Συνεδριάσεις................................................................................................ 247
β.... Συζητήσεις................................................................................................... 248
γ.... Αποφάσεις.................................................................................................... 249
V...... Η θέσπιση των νόμων............................................................................................ 251
1. Η τακτική νομοθετική διαδικασία.................................................................. 251
α.... Γενικώς......................................................................................................... 251
(i)... Η νομοθετική πρωτοβουλία........................................................... 251
(ii).. Η επεξεργασία, συζήτηση και ψήφιση των σχεδίων και προτάσεων νόμων 255
(iii). Η έκδοση και η δημοσίευση των νόμων....................................... 257
β.... Ειδικώς: Ο νόμος περί παροχής αμνηστίας........................................... 258
2. Οι συνοπτικές νομοθετικές διαδικασίες........................................................ 259
α.... Ψήφιση σχεδίων ή προτάσεων νόμων με περιορισμένη συζήτηση ή χωρίς συζήτηση 259
β.... Η ψήφιση σχεδίων ή προτάσεων νόμων κατεπειγόντως..................... 260
γ.... Η ψήφιση σχεδίων ή προτάσεων νόμων επειγόντως............................ 260
3. Οι ειδικές νομοθετικές διαδικασίες................................................................. 261
α.... Κύρωση κωδίκων κλπ............................................................................... 261
β.... Κύρωση διεθνών συνθηκών..................................................................... 261
γ.... Κύρωση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου...................................... 262
δ.... Επιψήφιση αναπεμπομένων σχεδίων ή προτάσεων νόμων.................. 262
ε..... Η αναθεώρηση του Συντάγματος........................................................... 262
στ.. Η ψήφιση του Κανονισμού της Βουλής................................................. 263
ζ..... Η απόφαση περί διεξαγωγής δημοψηφίσματος................................... 263
η.... Η θέση σε ισχύ του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας................. 263
4. Η θέσπιση φορολογικών κανόνων βάσει του άρθρου 78 Σ...................... 269
VI..... Ο κοινοβουλευτικός έλεγχος............................................................................... 271
1.. Ακροάσεις Υπουργών, Υφυπουργών κλπ. (άρθρο 41Α ΚτΒ)................ 272
2... Ανακοινώσεις και δηλώσεις της Κυβέρνησης (άρθρο 142Α ΚτΒ)......... 272
3... Συζήτηση προ ημερησίας διατάξεως (άρθρο 143 ΚτΒ)........................... 272
4... Συζητήσεις με πρωτοβουλία των βουλευτών (άρθρα 132Α και 128Β ΚτΒ) 273
5... Αναφορές (άρθρο 125 ΚτΒ).......................................................................... 273
6... Ερωτήσεις (άρθρα 126 επ. ΚτΒ)................................................................... 273
7... Επίκαιρες ερωτήσεις (άρθρα 129 επ. ΚτΒ)................................................. 274
8... Αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων (άρθρο 133 ΚτΒ)..................................... 274
9... Επερωτήσεις (άρθρα 134 επ. ΚτΒ)............................................................... 274
10. Επίκαιρες επερωτήσεις (άρθρο 138 ΚτΒ)................................................... 275
11. Σύσταση Εξεταστικών Επιτροπών (άρθρα 68 § 2 Σ. και 144 ΚτΒ)....... 275
12. Εμπιστοσύνη και δυσπιστία προς την Κυβέρνηση.................................... 277
13. Ο κοινοβουλευτικός έλεγχος των Ανεξαρτήτων Αρχών......................... 277
VII... Διοικητικές αρμοδιότητες.................................................................................... 277
1. Η ψήφιση του προϋπολογισμού, του απολογισμού και του γενικού ισολογισμού του κράτους ............................................................................................................................. 277
2. Η έγκριση προγραμμάτων οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης....... 281
3. Η ψήφιση του προϋπολογισμού και του απολογισμού της Βουλής....... 282
4. Η εκλογή του Προεδρείου της Βουλής........................................................ 282
5. Η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας................................................. 282
6. Η διαπίστωση της αδυναμίας του Προέδρου της Δημοκρατίας να ασκεί τα καθήκοντά του 282
7. Η παροχή συγκατάθεσης στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για την αναστολή των εργασιών της Βουλής περισσότερο από τριάντα ημέρες.................................................................... 282
8. Η διαπίστωση της αδυναμίας του Πρωθυπουργού να ασκεί τα καθήκοντά του 283
VIII. Δικαστικές αρμοδιότητες..................................................................................... 283
1. Η ποινική δίωξη των μελών της Κυβέρνησης και των Υφυπουργών...... 283
2. Η ποινική δίωξη του Προέδρου της Δημοκρατίας..................................... 283
3. Η άδεια για δίωξη βουλευτή κατά το άρθρο 62 Σ...................................... 283
4. Η άδεια για δίωξη βουλευτή για συκοφαντική δυσφήμιση κατά το άρθρο 61 § 2 Σ. 283
5. Η συγκατάθεση για απονομή χάρης σε καταδικασθέν μέλος της Κυβέρνησης 283
IX..... Η λήξη της θητείας της Βουλής.......................................................................... 283
Χ...... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς........................................................................ 286
§ 9. ΗΚυβέρνηση
I........ Η σύνθεση της Κυβέρνησης................................................................................. 289
II...... Προσόντα των μελών της Κυβέρνησης και των υφυπουργών..................... 291
1. Θετικά προσόντα............................................................................................... 291
2. Ασυμβίβαστα...................................................................................................... 292
III.... Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού και της Κυβέρνησης................................... 292
IV..... Η αναπλήρωση των μελών της Κυβέρνησης και των υφυπουργών............ 301
1. Η αναπλήρωση του Πρωθυπουργού............................................................ 301
2. Η αναπλήρωση των άλλων μελών της Κυβέρνησης και των υφυπουργών 302
V...... Η απαλλαγή της Κυβέρνησης από τα καθήκοντά της................................... 302
VI..... Η αντικατάσταση του Πρωθυπουργού............................................................. 304
VII... Η οργάνωση της Κυβέρνησης............................................................................. 306
VIII. Η λειτουργία της Κυβέρνησης............................................................................ 308
IX..... Οι αρμοδιότητες της Κυβέρνησης και των κυβερνητικών οργάνων........... 309
1. Οι αρμοδιότητες της Κυβέρνησης................................................................. 309
α.... Εκ του Συντάγματος................................................................................. 309
β.... Εκ των νόμων.............................................................................................. 310
2. Οι αρμοδιότητες των συλλογικών κυβερνητικών οργάνων..................... 311
3. Οι αρμοδιότητες των μελών της Κυβέρνησης και των υφυπουργών..... 311
4. Οι αρμοδιότητες του Πρωθυπουργού και η προεξάρχουσα θέση του... 311
Χ...... Η ευθύνη της Κυβέρνησης και των μελών της................................................. 313
1. Η κοινοβουλευτική ευθύνη (πολιτική)......................................................... 313
2. Η ποινική ευθύνη............................................................................................... 316
3. Η αστική ευθύνη................................................................................................ 323
XI..... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς........................................................................ 323
§ 10. ΟΠρόεδροςτηςΔημοκρατίας
I........ Η εκλογή του Προέδρου...................................................................................... 325
1. Τα προσόντα εκλογιμότητας.......................................................................... 325
2. Τα κωλύματα εκλογιμότητας......................................................................... 325
3. Η διαδικασία της εκλογής............................................................................... 325
II...... Τα ασυμβίβαστα του Προέδρου.......................................................................... 329
III.... Ο όρκος και η θητεία του Προέδρου................................................................. 330
IV..... Η αναπλήρωση του Προέδρου............................................................................ 332
V...... Οι αρμοδιότητες του Προέδρου......................................................................... 335
1. Νομοθετικές αρμοδιότητες........................................................................... . 336
α.... Η αναπομπή των νόμων στη Βουλή....................................................... 336
β.... Η έκδοση κανονιστικών διαταγμάτων εν γένει..................................... 336
γ.... Η έκδοση του κανονιστικού διατάγματος για τον καθορισμό των βουλευτών των εκλογικών περιφερειών ..................................................................................................................... 336
δ.... Η έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου.................................... 336
ε..... Η προκήρυξη δημοψηφίσματος.............................................................. 336
στ.. Η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας σε περίπτωση αδυναμίας έγκαιρης σύγκλησης της Βουλής ..................................................................................................................... 336
2. Διοικητικές αρμοδιότητες................................................................................ 336
α.... Η έκδοση και δημοσίευση των νόμων.................................................... 336
β.... Η δημοσίευση της απόφασης της Βουλής για την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας ..................................................................................................................... 336
γ.... Η αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων – η απονομή βαθμών.................. 336
δ.... Ο διορισμός και η παύση των δημοσίων υπαλλήλων κλπ................. 337
ε..... Η απονομή παρασήμων............................................................................. 338
3. Ρυθμιστικές αρμοδιότητες............................................................................... 339
α.... Ο διορισμός της Κυβέρνησης και η απαλλαγή από τα καθήκοντά της 339
β.... Η σύγκληση της Βουλής σε σύνοδο...................................................... 339
γ.... Η κήρυξη της έναρξης και της λήξης των εργασιών της Βουλής.... 339
δ.... Η αναστολή των εργασιών της Βουλής................................................. 339
ε..... Η διάλυση της Βουλής.............................................................................. 339
στ.. Η έκδοση διαγγελμάτων........................................................................... 339
4. Αρμοδιότητες διεθνούς παραστάτη............................................................... 340
α.... Η διεθνής εκπροσώπηση της χώρας....................................................... 341
β.... Η κήρυξη πολέμου..................................................................................... 341
γ.... Η συνομολόγηση διεθνών συνθηκών.................................................... 341
5. Δικαστική αρμοδιότητα: Η απονομή χάρης................................................. 341
VI..... Η προσυπογραφή και η δημοσίευση των πράξεων του Προέδρου.............. 344
VII... Ο περιορισμός των αρμοδιοτήτων του Προέδρου.......................................... 347
VIII. Ο Πρόεδρος ως «ρυθμιστής του πολιτεύματος» και οι ρυθμιστικές αρμοδιότητές του 347
IX..... Η χορηγία του Προέδρου..................................................................................... 351
Χ...... Η Προεδρία της Δημοκρατίας............................................................................. 351
XI..... Η ευθύνη του Προέδρου...................................................................................... 351
1. Η ποινική ευθύνη............................................................................................... 352
2. Η αστική ευθύνη................................................................................................ 356
XII... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς........................................................................ 357
§ 11. Ηοργάνωσηκαιηστελέχωσητης δημόσιαςδιοίκησης
Ι........ Η οργάνωση της δημόσιας διοίκησης................................................................ 358
1. Αποκέντρωση..................................................................................................... 358
2. Δημοσιονομική και διοικητική αυτοτέλεια................................................... 358
3. Αυτοδιοίκηση..................................................................................................... 359
4. Έλεγχος και εποπτεία........................................................................................ 360
5. Η αποκέντρωση κατά το άρθρο 101 Σ.......................................................... 361
6. Η τοπική αυτοδιοίκηση κατά το άρθρο 102 Σ............................................ 363
7. Η καθ’ ύλην αυτοδιοίκηση............................................................................ . 369
α.... Νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου....................................................... 371
β.... Δημόσια νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου..................................... . 372
(i)... Δημόσιες επιχειρήσεις....................................................................... 372
(ii).. Δημόσιες εταιρίες.............................................................................. 373
(iii). Επιχειρήσεις μικτής οικονομίας...................................................... 373
(iv). Παραχώρηση δημόσιας υπηρεσίας, δημοσίου έργου – ιδιωτικοποίηση 374
8. Οι ανεξάρτητες αρχές....................................................................................... 375
9. Άλλα σώματα της διοίκησης με συμβουλευτικές, ελεγκτικές κλπ. αρμοδιότητες 378
α.... Το Συμβούλιο της Επικρατείας............................................................... 378
β.... Το Ελεγκτικό Συνέδριο............................................................................. 378
γ.... Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους...................................................... 379
10. Η δημόσια διοίκηση........................................................................................ 381
II...... Η στελέχωση της δημόσιας διοίκησης............................................................... 382
1. Οι υπάλληλοι του δημοσίου και των δημοσίων νομικών προσώπων...... 382
2. Διακρίσεις των υπαλλήλων............................................................................. 384
3. Οι συνταγματικές εγγυήσεις υπέρ των δημοσίων υπαλλήλων................. 386
α.... Ο διορισμός – η πρόσληψη...................................................................... 387
β.... Οι μεταβολές της υπηρεσιακής κατάστασης........................................ 388
γ.... Η μονιμότητα.............................................................................................. 391
δ.... Άλλα δικαιώματα των δημοσίων υπαλλήλων...................................... 392
4. Τα καθήκοντα των δημοσίων υπαλλήλων................................................... 393
5. Η ευθύνη των δημοσίων υπαλλήλων............................................................ 395
III.... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς........................................................................ 396
§ 12. Ταδικαστήρια
I........ Η δικαιοδοτική λειτουργία................................................................................... 397
II...... Διακρίσεις των δικαστηρίων και των διαφορών............................................... 398
1. Πολιτικά, ποινικά και διοικητικά δικαστήρια............................................... 398
2. Η διάκριση των διοικητικών διαφορών σε ακυρωτικές και ουσίας......... 404
3. Τακτικά και ειδικά δικαστήρια........................................................................ 410
4. Έκτακτα δικαστήρια, δικαστικές επιτροπές................................................. 411
5. Εξαιρετικά δικαστήρια...................................................................................... 411
III.... Τα προβλεπόμενα στο Σύνταγμα ειδικά δικαστήρια....................................... 411
1. Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο..................................................................... 412
α.... Αρμοδιότητες, σύνθεση, οργάνωση κλπ............................................... 412
β.... Η διαδικασία εν γένει και η απόφαση...................................................... 413
γ.... Οι ειδικές διαδικασίες................................................................................ 414
(i)... Ο έλεγχος του κύρους των βουλευτικών εκλογών και των ευρωεκλογών 414
(ii).. Ο έλεγχος του κύρους του δημοψηφίσματος............................. 416
(iii). Η κρίση για την έκπτωση των βουλευτών................................... 416
(iv). H άρση των συγκρούσεων.............................................................. 417
(v)... Η επίλυση της αμφισβήτησης της ουσιαστικής αντισυνταγματικότητας ή της έννοιας διάταξης τυπικού νόμου................................................................................................... 418
(vi). Η επίλυση των αμφισβητήσεων περί τον χαρακτηρισμό κανόνων του διεθνούς δικαίου ως γενικώς παραδεδεγμένων............................................................................... 420
2. Το Συμβούλιο της Επικρατείας...................................................................... 420
α.... Αρμοδιότητες, σύνθεση, οργάνωση κλπ............................................... 420
β.... Η διαδικασία και η απόφαση.................................................................... 424
3. Το Ελεγκτικό Συνέδριο.................................................................................... 426
α.... Αρμοδιότητες, σύνθεση, οργάνωση κλπ............................................... 426
β.... Η διαδικασία και η απόφαση.................................................................... 428
4. Το Ειδικό Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας – Το Μισθοδικείο............... 429
IV..... Οι δικαστές.............................................................................................................. 431
1. Η λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία των δικαστών...................... 431
2. Οι εγγυήσεις της προσωπικής ανεξαρτησίας των δικαστών..................... 432
α.... Ο διορισμός................................................................................................. 432
β.... Οι μεταβολές της υπηρεσιακής κατάστασης........................................ 434
γ.... Ειδικότερα: Οι προαγωγές στα ανώτατα δικαστικά αξιώματα......... 438
δ.... Η ισοβιότητα - τα δικαιώματα των δικαστών....................................... 440
3. Θεμελιώδη καθήκοντα των δικαστών........................................................... 442
4. Η ευθύνη των δικαστών................................................................................... 443
V...... Οι δικαστικοί υπάλληλοι...................................................................................... 445
VI..... Ειδική βιβλιογραφία ενδεικτικώς........................................................................ 447
Ευρετήριο όρων........................................................................................................................ 449