Μιλώντας για τον γνωμικό λόγο (sαν ποιητικοφιλοσοφικό κράμα) ένας Ινδός
σοφός δάσκαλος, ο Μπαγκουάν Σρι Ραzνίς (στο βιβλίο του: «Η κρυμμένη αρμονία
του Ηράκλειτου»), αναφέρει πως «Στην Ανατολή βρίσκονται παράλληλοι στοχα‐
στές με τον Ηράκλειτο, κι αυτοί είναι οι δάσκαλοι και οι ποιητές του Ζεν, ιδίως
στην ποίηση που είναι γνωστή σαν «χάι‐κου». Ένας απ’ τους μεγαλύτερους του
είδους είναι ο Μπασό, που έχει γράψει μικρά χάι‐κου, τρεις στίχους μόνο, μικρά
αποσπάσματτα, σαν τα χρησμικά αποφθέγματα του Ηράκλειτου. Κάθε του από‐
σπασμα είναι αυτοτελές σα διαμάντι‐ κάθε εγκοπή του έχει μια δική της τελειό‐
τητα, χωρίς ανάγκη συσχετισμού με άλλη. Σήμερα –δυστυχώς– η αποφθεγματική
μέθοδος έχει ολοκληρωτικά εξαφανιστεί από τη Δύση. Από την εποχή του Ηρά‐
κλειτου μόνο ο Νίτσε –ουσιαστικά– ξανάγραψε μ’ αυτόν τον τρόπο τον «Ζαρα‐
τούστρα». Στην Ανατολή, όλοι οι Φωτισμένοι έγραφαν μ’ αυτόν τον τρόπο. Έτσι
έχουν γραφτεί οι Ουπανισάδες και οι Βέδες, έτσι εκφράστηκαν ο Βούδας, ο Λάο
Τσε, ο Τσουάνγκ Τοε, ο Μπασό: με αποφθέγματα. Κι όλοι αυτοί ήταν ξεχωριστοί
ποιητές – φιλόσοφοι.
Ο Ηράκλειτος έχει αγγίξει την πραγματικότητα, έχει διεισδύσει μέσα της. Κά‐
θε απόσπασμα είναι αυτοτελές· δεν είναι σύστημα. Τα αποσπάσματά του είναι
σαν τα πετράδια, που το καθένας τους έχει το δικό του κόψιμο, τη δική του πλη‐
ρότητα. Εισδύεις σ’ ένα του απόσπασμα και μέσα απ’ αυτό γίνεσαι τελείως δια‐
φορετικός· αυτό το απόσπασμα σου ανοίγει μια πόρτα προς το άπειρο».
Ζυγίζοντας αυτά τα λόγια, συμπεραίνει κανείς όχι μόνο την αξία καθεαυτή
του γνωμικού λόγου (από την άποψη της λεκτικής προσφοράς μιας αλήθειας —
στο χώρο της επιστήμης, της ηθικής, της αισθητικής κ.λπ.) αλλά και τη δύναμη
της επιρροής που ασκεί αυτός ο λόγος στη συνείδηση των ανθρώπων. Ο λόγος
αυτός με την ιδιαίτερη απήχηση στις ψυχές, συλλέχτηκε –με τους αιώνες– κι α‐
ποτέλεσε τις θεμελιακές δομές της θρησκείας και της φιλοσοφίας της Ανατολής.
Αυτή άλλωστε η παρατήρηση κάνει και τον Μπωντλαίρ να λέει πως «υπάρχει τε‐
ράστιο βάθος στα κοινά ρητά. Οπές σκαμμένες από γενιές μυρμήγκια»...