Τρίτη, 29 Μαΐου 1453: η αποφράς ημέρα της ελληνικής ιστορίας, της ελληνικής ψυχής, του ελληνικού έθνους∙ η ημέρα κατά την οποία έπεσε η Πόλις, η «πόλεων πασών κεφαλή», η πρωτεύουσα της Ρωμανίας, η Πόλις των θριάμβων του Βυζαντίου, η Πόλις των ονείρων και των ελπίδων του Νέου Ελληνισμού. Πριν από ένδεκα αιώνες, την 11η Μαΐου 330, ο ιδρυτής της αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος ο Μέγας, την είχε εγκαινιάσει με λαμπρότητα, αφού την είχε στολίσει με περικαλλή δημόσια κτίρια και χριστιανικούς ναούς. Και τώρα, ένας άλλος Κωνσταντίνος, ο «δυστυχής, κἄν τῳ τέλει δυστυχέστατος», ΙΑ΄ ο Παλαιολόγος, πίπτει μαχόμενος, προασπιζόμενος τα τέσσερα ιερά διακυβεύματα: την πίστη, την ελευθερία, την βασιλεία και τον λαό. Από το αίμα το δικό του και των ευαρίθμων ηρωικών υπερασπιστών, θα ποτισθή το δένδρο της ελευθερίας, το οποίο θα δώσει πάλι τους καρπούς του μετά από τέσσερις αιώνες σκληρού ζυγού, όταν οι ήρωες του 1821 θα ορκισθούν στο λάβαρο της Αγίας Λαύρας ότι θα αγωνισθούν μέχρις εσχάτων «για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία». Ιδού, με ολίγες λέξεις, η συνέχεια του Ελληνισμού, η προσήλωση στις διαχρονικές και αναλλοίωτες αξίες του, καύχημα για τους αγωνιστές, όνειδος για τους αρνητές.
Από αυτό το συγκλονιστικό γεγονός της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο απετέλεσε σταθμό όχι μόνον για την ελληνική, αλλά και για την παγκόσμια ιστορία, εμπνέεται ο φίλος μου κ. Πότης Κατράκης, δοκιμότατος τεχνίτης του Λόγου, διαπρεπής νομικός και, πάνω απ’ όλα, Άνθρωπος με κεφαλαίο το Α. Προικισμένος με το πηγαίο και αστείρευτο τάλαντο της 15σύλλαβης στιχοποιίας, στηριζόμενος στα κείμενα των Ελλήνων ιστορικών της Αλώσεως, του Δούκα, του Κριτοβούλου, του Σφραντζή και του Χαλκοκονδύλη, αλλά και των δυτικών χρονογράφων, εμπνεόμενος και από τους ανωνύμους λαϊκούς θρύλους και θρήνους, καταρτίζει ένα μεγαλειώδες έπος, στο οποίο εξιστορεί τα γεγονότα, από την άνοδο του Μωάμεθ του Β΄ του Πορθητή στον θρόνο μέχρι και της καταλήψεως της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς. Ο ποιητής μας, στις βασικές γραμμές των γεγονότων, δεν αφίσταται της ιστορικής αλήθειας∙ αλλά, ως έμπειρος λογοτέχνης, σε λίγες ειδικές περιπτώσεις, μεταπλάθει το γεγονός με την πνοή της φαντασίας του σε επική μυθιστορία, προσδίδοντας στη διήγησή του ενάργεια, πάθος και αγωνία.
Ο Πότης Κατράκης ανέλαβε ένα δύσκολο εγχείρημα και το έφερε σε πέρας με επιτυχία. Στο έπος αυτό αποτύπωσε την πίστη του στις δυνάμεις του Ελληνισμού, την φιλοσοφική ματιά του στην ιστορία, την ελπίδα του για το αύριο. Είθε όσοι αναγνώσουν το έπος αυτό, και ιδιαίτερα οι νέοι, να νοιώσουν την ίδια συγκίνηση, να αισθανθούν την ίδια περηφάνεια και να αναθαρρήσουν με την ίδια ελπίδα που θέρμαινε την ευγενική και σφριγηλή ελληνική ψυχή του ποιητή, όταν συνέθετε το έπος του.
Διονύσιος Χ. Καλαμάκης
Καθηγητής της Βυζαντινής Φιλολογίας
στη Φιλοσοφική Σχολή του Παν/μίου Αθηνών