Η παρούσα τρίτη έκδοση του «Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλισης» δεν αποτελεί απλή επικαιροποίηση της προηγούμενης. Πολλά τμήματα του βιβλίου ξαναγράφτηκαν από την αρχή, με νέα δομή και αναλυτική ματιά. Ενσωματώθηκαν όλες οι επιγενόμενες νομοθετικές αλλαγές μέχρι και τον τελευταίο ν. 4488/2017. Συγχρόνως, έγινε προσπάθεια για την αξιοποίηση της νεότερης νομολογίας του ΣτΕ, καθώς και των διοικητικών δικαστηρίων. Στην ουσία, η νέα έκδοση αποτελεί συστηματική ανάπτυξη και ερμηνεία του δικαίου κοινωνικής ασφάλισης μετά το ν. 4387/2016. Ο νόμος αυτός άλλαξε, κατά τρόπο ριζικό, το ασφαλιστικό τοπίο. Έτσι, πέρα από το θεωρητικό πλαίσιο και τις βασικές έννοιες του κλάδου, των οποίων το περιεχόμενο εμπλουτίστηκε, το βιβλίο επικεντρώνεται στο μεγάλο εγχείρημα της ενοποίησης των Ταμείων με τη δημιουργία του ΕΦΚΑ, στη νέα φυσιογνωμία της επικουρικής ασφάλισης (ΕΤΕΑΕΠ), στην καινοτόμο αρχιτεκτονική των συντάξεων (εθνική- ανταποδοτική), στο μείζον ζήτημα των ασφαλιστικών εισφορών. Η νέα έκδοση δεν περιορίζεται στην παρουσίαση του θεσμικού πλαισίου, αλλά ασκεί μια ψύχραιμη, επιστημονική κριτική. Η δε ανάλυση εκτείνεται σε όλες τις επαγγελματικές κατηγορίες (μισθωτούς, ελεύθερους επαγγελματίες, αγρότες, αυτοτελώς απασχολούμενους, δημοσίους υπαλλήλους). Ακόμη, εξετάζονται σημαντικές πλευρές της διοικητικής διαδικασίας και των δικονομικών πλευρών της κοινωνικής ασφάλισης. Εν τέλει, το βιβλίο, στη νέα του έκδοση, φιλοδοξεί αφενός να αποτελέσει χρήσιμη αναφορά για όποιον υπερασπίζεται στην πράξη τα κοινωνικοασφαλιστικά δικαιώματα, αφετέρου να ωθήσει τον επιστήμονα στην περαιτέρω έρευνα του κλάδου.
Πρόλογος της τρίτης έκδοσης........................................................................................................ VII
Συντομογραφίες................................................................................................................................. IX
Βασική Βιβλιογραφία................................................................................................................ XXIII
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΤΟ ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
Η κοινωνική ασφάλιση θεμελιώθηκε στην ανεπάρκεια των ιδιωτικών μορφών προστασίας 9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
Ι...... ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ....................................... 13
Από τον Bismarck στον Beveridge: Μεταβαίνοντας από την κοινωνική ασφάλιση στην κοινωνική ασφάλεια .................................................................................................................................. 16
Η επίδραση της συγκριτικής μεθόδου στα εθνικά συστήματα............................ 24
Μια σύντομη ανασκόπηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας............... 25
ΙΙ.... Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΩΣ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ........................................................................................................................................ 31
1... Η ασφαλιστική αρχή................................................................................................. 33
1.1. Προστασία από ασφαλιστικούς κινδύνους..................................................... 36
1.2. Η αναλογιστική επιτήρηση του συστήματος.................................................. 38
2... Η αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης...................................................................... 42
2.1. Η συγκεκριμενοποίηση της αλληλεγγύης....................................................... 45
2.2. Διαγενεακή αλληλεγγύη - Συμβόλαιο γενεών................................................ 47
2.3. Η κανονιστική πρωτοκαθεδρία της αλληλεγγύης......................................... 50
2.4. Οι ομόκεντροι κύκλοι της αλληλεγγύης.......................................................... 53
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Ι...... ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ............................................................................................. 57
ΙΙ.... ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ............................................................................................ 62
Στόχοι και λειτουργίες της κοινωνικής ασφάλισης.............................................. 63
Το πρότυπο της πολυεπίπεδης συνταξιοδοτικής προστασίας............................. 72
Τυπολογία συνταξιοδοτικών συστημάτων............................................................. 76
1... Από την πολλαπλότητα των ασφαλιστικών φορέων στην ενοποίησή τους (πρώτος πυλώνας) 79
1.1. Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης (Ε.Φ.Κ.Α.).................................... 84
1.2. Διοίκηση και πόροι του ΕΦΚΑ)...................................................................... 87
1.3. Οι εντασσόμενοι στον ΕΦΚΑ φορείς κύριας ασφάλισης............................. 89
2... Η επικουρική ασφάλιση σε αναζήτηση νέου ρόλου............................................. 94
2.1. ΕΤΕΑΕΠ (Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης και Εφάπαξ Παροχών 97
2.1.1. Κλάδος επικουρικής ασφάλισης........................................................... 98
2.1.2. Κλάδος εφάπαξ παροχών....................................................................... 107
3... Ταμεία υποχρεωτικής επαγγελματικής ασφάλισης (υποκατάστατο της δημόσιας επικουρικής ασφάλισης) ................................................................................................................................ 115
4... Η συγκρότηση της επαγγελματικής ασφάλισης (δεύτερος πυλώνας)................. 118
4.1. Η πολυμορφία των σχημάτων του δεύτερου πυλώνα.................................... 118
4.1.1. Ομαδική ασφάλιση προσωπικού.......................................................... 119
4.1.2. Αλληλοβοηθητικά Ταμεία..................................................................... 121
4.2. Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης............................................................... 122
4.2.1. Ευρωπαϊκό πλαίσιο................................................................................ 124
4.2.2. Νομική μορφή -– Ιδιωτική κοινωνική ασφάλιση............................. 127
4.2.3. Ίδρυση - Επαγγελματικός και προαιρετικός χαρακτήρας................ 129
4.2.4. Κοινωνικός ρόλος (επαγγελματική αλληλεγγύη) - Φορολογική ενθάρρυνση 135
4.2.5. Συμπληρωματική προστασία - Ανταποδοτικότητα των παροχών.. 139
4.2.6. Χρηματοδότηση - Επενδυτικοί κανόνες - Διαφάνεια........................ 140
4.2.7. Αυτοδιοίκηση - Εποπτεία - Διάλυση.................................................... 143
Η κρυφή και επικίνδυνη γοητεία των επαγγελματικών συντάξεων................... 147
5... Ο τρίτος πυλώνας προστασίας................................................................................. 147
ΙΙΙ... ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ................................................ 148
1... Το δικαίωμα του ατόμου στην κοινωνική πρόνοια............................................. 150
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κοινωνικής πρόνοιας............................... 151
Η διάκριση των ασφαλιστικών παροχών από τις προνοιακές........................... 153
2... Το θεσμικό περίγραμμα............................................................................................ 154
3... Κοινωνικές υπηρεσίες και επιδόματα..................................................................... 156
ΙV... ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΟΜΕΣ ΥΓΕΙΑΣ...................................................................................... 158
1... Εθνικό Σύστημα Υγείας............................................................................................ 160
2... Ενιαίος Οργανισμός Παροχών Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ)............................ 165
3... Πρόσβαση των ανασφάλιστων και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων στις Δημόσιες Δομές Υγείας 169
V..... ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΕΣ ΜΗ ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ..................... 172
1... Ενιαίο επίδομα στήριξης τέκνων και ειδικό επίδομα σε τρίτεκνες και πολύτεκνες οικογένειες 174
2... Επίδομα αλληλεγγύης ανασφάλιστων υπερηλίκων.............................................. 178
VΙ... ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΡΑΙΑ ΦΤΩΧΕΙΑ........................................................... 181
1... Το δικαίωμα σ’ ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.............................................. 182
2... Κοινωνικό εισόδημα αλληλεγγύης (Κ.Ε.Α.)........................................................... 186
VΙI. ΜΕΤΡΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ................................................................ 190
Η επιστημονική χειραφέτηση του Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλισης................. 193
Η διεπιστημονικότητα του κλάδου της κοινωνικής ασφάλισης: Η διαδραστικότητα ανάμεσα στην κοινωνική ασφάλιση και τα σύγχρονα προβλήματα.................................................................................. 196
1... Η εξάρτηση από τις δημογραφικές αλλαγές.......................................................... 197
2... Η σημασία της αγοράς εργασίας............................................................................. 199
3... Η αμφίδρομη σχέση με την οικονομία................................................................... 200
4... Ο ρόλος της μετανάστευσης...................................................................................... 200
5... Χαράσσοντας ανθρώπινες συμπεριφορές.............................................................. 201
Το φιλοσοφικό υπόβαθρο της κοινωνικής ασφάλισης....................................... 203
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
I...... ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ...................................... 210
ΙΙ.... ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ.................................................. 211
1... Φορείς του δικαιώματος και παροχές..................................................................... 212
1.1. Φορείς του δικαιώματος.................................................................................... 212
1.2. Δικαστικοί λειτουργοί....................................................................................... 215
1.3. Παροχές................................................................................................................ 216
2... Νομική αξία του άρθρου 22, παρ. 5........................................................................ 217
2.1. Η ερμηνευτική αξία του άρθρου 22, παρ. 5 Συντ/τος................................... 224
2.2. Η ένταση ανάμεσα στην κοινωνική ασφάλιση και τα άλλα ατομικά δικαιώματα 225
3... Η εξουσία διάπλασης του νομοθέτη........................................................................ 227
3.1. Η προαγωγή του θεσμού................................................................................... 231
3.2. Η βιωσιμότητα του θεσμού............................................................................... 233
3.3. Η μετατόπιση του ελέγχου σε διαδικαστικό επίπεδο.................................... 235
4... Το βασικό περιεχόμενο του θεσμού........................................................................ 242
4.1. Ο υποχρεωτικός, δημόσιος και καθολικός χαρακτήρας της κοινωνικής ασφάλισης 243
4.2. Ο κύριος χαρακτήρας της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης...................... 246
4.3. Αλληλεγγύη και ανταποδοτικότητα................................................................. 247
4.3.1. Αλληλεγγύη.............................................................................................. 247
4.3.2. Ανταποδοτικότητα.................................................................................. 249
4.4. Συμμετοχή του κράτους στη χρηματοδότηση και ο εγγυητικός του ρόλος 251
4.5. Αυτοδιοίκηση...................................................................................................... 254
5... Η επέμβαση του νομοθέτη στις οργανωτικές δομές των Ταμείων...................... 255
6... Το μονοπώλιο του κράτους ως προς την υποχρεωτική (δημόσια) κοινωνική ασφάλιση 259
7... Ο περιορισμός της ελευθερίας του νομοθέτη από την αρχή της αναλογικότητας 262
8... Ο περιορισμός της ελευθερίας του νομοθέτη από την αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης 266
8.1. Η σημασία και τα ερείσματα της αρχής.......................................................... 266
8.2. Η μεταβολή του ασφαλιστικού καθεστώτος για το μέλλον.......................... 268
8.3. Η αναδρομική μεταβολή του ασφαλιστικού καθεστώτος............................ 269
8.3.1. Γνήσια αναδρομή.................................................................................... 270
8.3.2. Μη γνήσια αναδρομή............................................................................. 271
ΙΙΙ... Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ............................................................................................. 272
1... Διακρίσεις μεταξύ ασφαλισμένων σε διαφορετικούς φορείς.............................. 278
2... Διακρίσεις μεταξύ των ασφαλισμένων εντός του ιδίου φορέα............................ 281
3... Διακρίσεις σε βάρος των ασφαλισμένων που έχουν καταβάλει υψηλότερες εισφορές 283
4... Διακρίσεις μεταξύ ασφαλισμένων λόγω μεταβολής νομοθετικού καθεστώτος 287
5... Η άρση των ανισοτήτων........................................................................................... 293
ΙV... Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ........................................................................................... 297
1... Άμεσες και έμμεσες διακρίσεις................................................................................. 297
2... Θετικές δράσεις και αντισταθμιστικά οφέλη......................................................... 301
3... Ισότητα και αναλογιστικά δεδομένα....................................................................... 304
V..... Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ..................................... 306
1... Η περιουσιακή φύση των κοινωνικοασφαλιστικών παροχών........................... 306
2... Η έκταση της προστασίας κατά το άρθρο 1 του Π.Π.Π. της ΕΣΔΑ.................... 308
3... Η δικαιολόγηση της προσβολής του περιουσιακού δικαιώματος για λόγους δημοσίου συμφέροντος 311
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Ι...... ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ................... 319
1... Κείμενα πανηγυρικού χαρακτήρα........................................................................... 321
2... Διεθνής Οργάνωση Εργασίας................................................................................... 323
3... Συμβούλιο της Ευρώπης........................................................................................... 327
4... Διμερείς Συμβάσεις Κοινωνικής Ασφάλειας......................................................... 331
ΙΙ.... Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Ε.Ε.............................................. 333
1... Η συντρέχουσα αρμοδιότητα της Ε.Ε. για την κοινωνική ασφάλιση................ 334
2... Το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλεια (άρθρο 34 του Χάρτη)........................ 337
ΙΙΙ... ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ.............. 339
1... Προσωπικό πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 883/04...................................... 344
2... Υλικό πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 883/2004............................................ 347
3... Οι αρχές του συντονισμού συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας........................ 350
3.1. Ενιαίος προσδιορισμός εφαρμοστέας νομοθεσίας....................................... 350
3.2. Η αρχή της ίσης μεταχείρισης.......................................................................... 355
3.3. Εξομοίωση παροχών, εισοδημάτων, γεγονότων ή καταστάσεων.............. 356
3.3. Ο συνυπολογισμός των περιόδων ασφάλισης................................................ 358
3.4. Η εξαγωγιμότητα των παροχών (άρση των ρητρών κατοικίας)................. 360
3.5. Η προαγωγή του συντονισμού μέσω της αρχής της χρηστής διοίκησης – Οι οργανωτικές δομές του συντονισμού ........................................................................................................................ 361
4... Ειδικοί κανόνες συντονισμού για τους επιμέρους κλάδους................................. 362
4.1. Διασυνοριακή περίθαλψη................................................................................. 362
4.2. Συντάξεις γήρατος και επιζώντων................................................................... 370
4.3. Συντάξεις αναπηρίας.......................................................................................... 372
4.4. Εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες..................................... 374
4.5. Οικογενειακές παροχές...................................................................................... 375
4.6. Επιδόματα θανάτου............................................................................................ 376
4.7. Παροχές ανεργίας............................................................................................... 376
4.8. Ειδικές μη ανταποδοτικού τύπου παροχές..................................................... 377
....... Μεταφορά συμπληρωματικών συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων σε περίπτωση κινητικότητας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (portability).......................................................................................... 378
ΙV... Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ...................................................................................................................................... 379
1... Εκ του νόμου συστήματα κοινωνικής ασφάλισης................................................ 379
2... Επαγγελματικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης............................................. 381
Οι επαγγελματικές συντάξεις ως στοιχείο αμοιβής............................................... 383
Η Ανοικτή Μέθοδος Συντονισμού στο πεδίο της κοινωνικής ασφάλειας (Ο εξευρωπαϊσμός της κοινωνικής πολιτικής)....................................................................................................................................... 383
Η ΑΜΣ στο πεδίο των συνταξιοδοτικών πολιτικών............................................ 386
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
Ι...... ΝΟΜΙΚΗ ΙΣΧΥΣ............................................................................................................. 389
ΙΙ.... ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΘΕΣΗ..................................................................................... 391
1... Η εύνοια προς τον ασφαλισμένο ως εκδήλωση της αρχής της χρηστής διοίκησης 391
2... Η αρχή της μη αναζήτησης των αχρεώστητων παροχών..................................... 394
3... Η αρχή της μη επιστροφής των νομίμως καταβληθεισών εισφορών................ 401
4... Το συνταξιοδοτικό δικαίωμα κρίνεται με βάση το νομικό καθεστώς που ισχύει κατά το χρόνο επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου............................................................................................. 402
5... Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασφαλισμένου για τη δυνατότητα άσκησης ενδικοφανούς προσφυγής ................................................................................................................................ 409
6... Η αρχή της ενότητας της ασφαλιστικής περίπτωσης............................................ 411
7... Η αρχή της ύπαρξης ενεργού ασφαλιστικού δεσμού............................................ 415
8... Η αρχή της μη αναδρομικής επιβολής εισφορών................................................. 420
9... Η αρχή της τυπικής ασφάλισης................................................................................ 425
10. H αρχή της στενής ερμηνείας των ασφαλιστικών διατάξεων.............................. 434
ΛΟΙΠΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
1... ΝΟΜΟΙ........................................................................................................................ 436
Η ερμηνεία του κοινωνικοασφαλιστικού δικαίου................................................ 437
2... ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ.................................................................................... 437
3... ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ.......................... 439
4... ΕΓΚΥΚΛΙΟΙ - ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ........................................................... 443
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Η ΕΝΝΟΜΗ ΣΧΕΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
Ι...... Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ.............................................................................. 445
1... Μια προσωποπαγής σχέση....................................................................................... 445
2... Μια σχέση δημοσίου δικαίου................................................................................... 447
3... Με στοιχεία ιδιωτικού δικαίου................................................................................ 450
4... Μια σύνθετη σχέση.................................................................................................... 452
5... Μια διαρκής σχέση (ασφαλιστική προσδοκία)..................................................... 453
Ασφαλιστικοί κίνδυνοι............................................................................................. 454
Ασφαλιστικές παροχές.............................................................................................. 455
ΙΙ.... ΤΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ.............................................................................. 459
1... Ασφαλιστικοί φορείς................................................................................................. 459
1.1. Έννοια – Νομική μορφή................................................................................... 459
1.1.1. Ιδιωτικοί Φορείς κοινωνικής ασφάλισης........................................... 465
1.1.2. Η κοινωνική ασφάλιση ως δημόσια υπηρεσία.................................. 467
.......... Αλληλοβοηθητικά Ταμεία..................................................................... 469
1.2. Εσωτερική οργάνωση – Διοίκηση – Περιουσία........................................... 471
1.3. Αυτοτέλεια και κρατική εποπτεία.................................................................... 478
2. . Οι ασφαλισμένοι........................................................................................................ 482
Η παραβατικότητα στην κοινωνική ασφάλιση («κοινωνική απάτη»)...... 483
Η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στο πεδίο της κοινωνικής ασφάλισης 484
2.1. Άμεσα ασφαλισμένοι......................................................................................... 487
2.2. Έμμεσα ασφαλισμένοι....................................................................................... 489
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ
ΥΠΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΜΙΣΘΩΤΩΝ (ΕΦΚΑ, τ. ΙΚΑ-ΕΤΑΜ)
I...... ΠΑΡΟΧΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ.................................................................... 498
Επικίνδυνες ζώνες ανασφάλιστης εργασίας................................................... 504
ΙΙ.... ΕΝΑΝΤΙ ΑΜΟΙΒΗΣ....................................................................................................... 505
ΙΙΙ... ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ........................................................................................ 507
IV... ΤΟ ΤΕΚΜΗΡΙΟ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ..................................................................................... 508
V..... ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ........................................................................................ 511
VΙ... ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΕΞΟΜΟΙΩΣΕΙΣ............................................................................... 513
1... Συμβάσεις έργου......................................................................................................... 515
2... Οι κατ’ οίκον απασχολούμενοι με το κομμάτι...................................................... 516
VΙΙ. ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΟΛΙΑ ΑΣΦΑΛΙΣΗ......................................................................... 518
VIII.............................................................................................. ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 520
1... Υποχρεωτική υπαγωγή στην ασφάλιση................................................................. 520
2... Εισφορές – Αναγνώριση χρόνου ασφάλισης........................................................ 523
3... Πρόσβαση στις ασφαλιστικές παροχές................................................................... 526
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ
ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ -
ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΜΙΣΘΩΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΟΔΟΤΩΝ
Συστήματα χρηματοδότησης της κοινωνικής ασφάλισης................................... 529
Η αξιοποίηση της περιουσίας των ασφαλιστικών οργανισμών......................... 531
Ι...... ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΕΙΣΦΟΡΕΣ....................................................................................... 533
1... Έννοια – Νομική φύση............................................................................................. 534
2... Κατανομή και μεταφορά του βάρους των εισφορών........................................... 539
3... Ενιαία καταβολή των εισφορών και υποχρέωση παρακράτησης...................... 541
4... Αναγνώριση ημερών εργασίας - Αποσύνδεση της είσπραξης των εισφορών από το δικαίωμα στις παροχές ................................................................................................................................ 542
5... Υποχρεωτική καταβολή εισφορών χωρίς απασχόληση...................................... 544
6... Υπόχρεος για την καταβολή των εισφορών.......................................................... 546
6.1. Υπόχρεος εργοδότης......................................................................................... 546
6.2. Η ευθύνη των διοικούντων νομικά πρόσωπα................................................ 549
6.3. Ο ασφαλισμένος ως υπόχρεος του συνόλου των εισφορών......................... 550
7... Βάση υπολογισμού των εισφορών.......................................................................... 550
7.1. Ποιες παροχές εμπίπτουν στη βάση υπολογισμού........................................ 551
7.2. Ποιες παροχές δεν εμπίπτουν στη βάση υπολογισμού.................................. 553
8... Ανώτατο όριο ασφαλιστέων αποδοχών................................................................. 556
9... Οικοδομικά - τεχνικά έργα....................................................................................... 557
9.1. Ασφαλιζόμενα πρόσωπα................................................................................... 558
9.2. Υπόχρεος των εισφορών................................................................................... 560
9.3. Αναγγελία έναρξης και απογραφή του έργου................................................ 561
9.4. Υπολογισμός των εισφορών – Στάδιο εκκαθάρισης οφειλομένων εισφορών 562
10. Αντικειμενικό σύστημα τεκμαρτού υπολογισμού εισφορών.............................. 565
11. Γενικά ποσοστά εισφορών από 1.11.2012............................................................ 566
12. Μείωση των ασφαλιστικών εισφορών................................................................... 570
13. Εργόσημο.................................................................................................................... 572
13.1. Η συνεχής διεύρυνση του κύκλου αμειβομένων με «Εργόσημο»............. 573
13.2. Ύψος εισφορών – Αναγνωριζόμενος χρόνος ασφάλισης......................... 575
14. Χρόνος καταβολής των εισφορών.......................................................................... 576
15. Παραγραφή................................................................................................................. 577
16. Επιστροφή αχρεωστήτως καταβληθεισών εισφορών.......................................... 578
17. Αναλυτική Περιοδική Δήλωση................................................................................ 579
18. Υποχρέωση γνωστοποίησης στοιχείων της ασφαλιστικής σχέσης από τον εργοδότη 582
19. Καθορισμός των εισφορών κατά την κρίση των οργάνων................................. 586
20. Τρόπος καταβολής των εισφορών.......................................................................... 587
21. Βεβαίωση και αναγκαστική είσπραξη των εισφορών - Κέντρο Εισπράξεως Ασφαλιστικών Οφειλών (ΚΕΑΟ) ................................................................................................................................ 588
21.1. Υπαγόμενες οφειλές......................................................................................... 589
21.2. Η διαδικασία.................................................................................................... 590
21.3. Ταξινόμηση των οφειλών............................................................................... 592
21.4. Ατομική ειδοποίηση οφειλέτη....................................................................... 593
21.5. Η άμυνα του οφειλέτη..................................................................................... 594
21.6. Οφειλές κάτω των 5.000 ευρώ....................................................................... 595
21.7. Διαδικασία διοικητικής εκτέλεσης................................................................ 596
21.8. Συμψηφισμός οφειλομένων ποσών με ασφαλιστικές εισφορές............... 597
22. Ρύθμιση ληξιπρόθεσμων οφειλών........................................................................... 598
23. Εισφοροδιαφυγή........................................................................................................ 605
24. Αυτεπάγγελτοι έλεγχοι – Καταγγελία ασφαλισμένου........................................... 606
25. Διοικητικές κυρώσεις................................................................................................ 608
26. Βεβαίωση ασφαλιστικής ενημερότητας – Πιστοποιητικό ασφαλιστικής συμμόρφωσης 612
27. Ποινική ευθύνη........................................................................................................... 613
27.1. Η υπόσταση του εγκλήματος.......................................................................... 614
27.2. Ποινική ευθύνη διοικούντων νομικά πρόσωπα.......................................... 617
ΙΙ.... ΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ............................................................................................. 619
1... Τριμερής χρηματοδότηση......................................................................................... 621
2... Ο εγγυητικός ρόλος του κράτους – Έκτακτες επιχορηγήσεις............................. 623
ΙΙΙ... ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ..................................................................................................... 625
IV... ΕΙΔΙΚΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΥΣΧΕΡΕΙΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ...................................................................................... 629
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ
ΧΡΟΝΟΙ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
Ι...... ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ.................................................................. 634
Βεβαίωση χρόνου ασφάλισης πριν τη συνταξιοδότηση...................................... 637
ΙΙ.... ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ................................................................... 637
Γενικοί κανόνες.......................................................................................................... 638
1... Περιπτώσεις πλασματικών χρόνων......................................................................... 641
1.1... Ο χρόνος στρατιωτικής υπηρεσίας............................................................... 641
1.2... Πλασματικός χρόνος παιδιών........................................................................ 642
1.3... Ο χρόνος απουσίας από την εργασία λόγω κύησης και λοχείας.............. 644
1.4... Ειδική άδεια προστασίας της μητρότητας................................................... 645
1.5... Ο χρόνος γονικής άδειας ανατροφής παιδιών............................................ 645
1.6... Ο χρόνος εκπαιδευτικής άδειας άνευ αποδοχών......................................... 646
1.7... Ο χρόνος σπουδών........................................................................................... 646
1.8... Ο χρόνος μαθητείας......................................................................................... 647
1.9... Τα κενά περιόδων ασφάλισης μετά την πρώτη υπαγωγή.......................... 647
1.10. Χρόνος επιδοτούμενης ασθένειας και τακτικής ανεργίας......................... 648
1.11. Ο χρόνος απεργίας........................................................................................... 649
1.12. Ο χρόνος συνταξιοδότησης λόγω αναπηρίας.............................................. 649
1.13. Χρόνος προσωρινής κράτησης ή φυλάκισης αντιρρησιών συνείδησης. 650
2... Εξαγορά των πλασματικών χρόνων....................................................................... 650
ΙΙΙ... ΤΥΠΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ..................................................................................................... 652
ΙV... ΜΟΡΦΕΣ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ................................................................ 653
1... Προαιρετική συνέχιση της ασφάλισης.................................................................... 653
1.1. Έννοια - Προϋποθέσεις...................................................................................... 653
1.2. Εισφορές - Έναρξη - Διακοπή - Απώλεια του δικαιώματος........................ 654
Αυτασφάλιση απολυμένων ηλικίας 55-64 ετών............................................ 657
Προαιρετική συνέχιση της ασφάλισης ασθένειας από τη (τον) διαζευγμένη (ο) σύζυγο 657
2... Προαιρετική πρόσθετη ασφάλιση........................................................................... 658
3... Προαιρετική ασφάλιση ανασφάλιστων προσώπων............................................. 658
V... ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ............................................................. 659
1.. Παράλληλη ασφάλιση για περισσότερες επαγγελματικές δραστηριότητες 661
1.1......... Παράλληλη ασφάλιση για περισσότερες δραστηριότητες 661
Μισθωτή απασχόληση και αυτοαπασχόληση ή άσκηση ελεύθερου επαγγέλματος 662
Πολλαπλή άσκηση μη μισθωτών επαγγελματικών δραστηριοτήτων 662
Αγροτική απασχόληση και μισθωτή εργασία/αυτοαπασχόληση/άσκηση ελεύθερου επαγγέλματος ......................................................................................... 662
1.2............ Περισσότερες δραστηριότητες, υπακτέες σ’ ένα φορέα 663
2.. Παράλληλη (προαιρετική) ασφάλιση για μια δραστηριότητα, υπακτέα σε περισσότερους φορείας ............................................................................................... 663
3.. Αξιοποίηση του χρόνου της παράλληλης ασφάλισης..................... 664
VIΙ. ΔΙΑΔΟΧΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ............................................................................................. 665
1... Ο συνυπολογισμός ως δικαίωμα του διαδοχικά ασφαλισμένου......................... 669
2... Ο καθορισμός του αρμόδιου ασφαλιστικού φορέα.............................................. 671
3... Συνυπολογιζόμενοι χρόνοι....................................................................................... 674
Η διαδοχική ασφάλιση ως σύνθετη διοικητική ενέργεια..................................... 676
4... Υπολογισμός του ποσού της σύνταξης................................................................... 677
Διοικητική επίλυση των αμφισβητήσεων από την εφαρμογή Ν.Δ. 4202/61... 681
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ
ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΓΗΡΑΤΟΣ, ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΖΩΝΤΟΣ
Ι...... ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΓΗΡΑΤΟΣ................................................................................................ 688
1... Προϋποθέσεις συνταξιοδότησης λόγω γήρατος.................................................... 690
1.1. Γενικά όρια συνταξιοδότησης ανδρών και γυναικών.................................. 692
Μειωμένη σύνταξη............................................................................................. 693
1.2. Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα............................................................... 694
1.2.1. Ποιοι υπάγονται στα ΒΑΕ..................................................................... 695
1.2.2. Πρόσθετη εισφορά για ΒΑΕ.................................................................. 699
1.2.3. Άλλες περιπτώσεις βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων............ 700
1.3. Οικοδόμοι............................................................................................................ 700
1.4. Προσωπικό ΟΤΑ................................................................................................ 701
1.5. Συνταξιοδότηση μητέρων και χήρων πατέρων ανίκανων για κάθε βιοποριστική εργασία τέκνων ........................................................................................................................ 701
1.6. Συνταξιοδότηση γονέων ανάπηρων παιδιών, συζύγων και αδελφών αναπήρων 701
1.7..................................................................................... Τυφλοί 702
1.8........................................ Συνταξιοδότηση διπλοσυνταξιούχων 703
1.9. Προϋποθέσεις συνταξιοδότησης λόγω γήρατος ασφαλισμένων από 1.1.1993 (νέοι ασφαλισμένοι)............................................................................................... 704
Τα όρια συνταξιοδότησης................................................................................. 705
Ενεργός γήρανση (active ageing).................................................................... 707
Τα προγράμματα εθελουσίας εξόδου............................................................... 708
Όρια συνταξιοδότησης και διακρίσεις λόγω ηλικίας................................... 710
2... Η χορήγηση της σύνταξης........................................................................................ 710
2.1. Υποβολή αίτησης............................................................................................... 710
2.2. Έκδοση οριστικής απόφασης – Προσωρινή σύνταξη – Λήξη του δικαιώματος 713
2.3. Εκχώρηση – Κατάσχεση – Απαράγραπτο – Επιστροφή αχρεωστήτως καταβληθεισών παροχών (συμψηφισμός) – Καταβολή σύνταξης σε οφειλέτες ασφαλιστικών εισφορών....................... 716
2.4. Εισφορά υγειονομικής περίθαλψης – Παρακράτηση φόρου...................... 720
2.5. Καταβολή της σύνταξης..................................................................................... 721
2.6. Ανώτατο όριο καταβολής της σύνταξης/των συντάξεων............................. 722
3... Ο υπολογισμός της σύνταξης.................................................................................... 725
3.1. Αναπροσαρμογή ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων................... 726
3.2. Ο νέος τρόπος υπολογισμού των συντάξεων (ν. 4387/16)........................... 726
3.2.1. Εθνική σύνταξη....................................................................................... 728
3.2.2. Η ανταποδοτική σύνταξη....................................................................... 737
3.3. Αναπροσαρμογή των συντάξεων..................................................................... 751
4... Απασχόληση συνταξιούχων λόγω γήρατος........................................................... 753
Το ισχύον καθεστώς για όσους συνταξιούχους είχαν αναλάβει εργασία ή αυτοαπασχόληση πριν τη 13.5.2016 ................................................................................................................................ 756
ΙΙ.... ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ........................................................................................... 758
1.. Ανατομοφυσιολογική βλάβη – Αιτία – Ακούσιος χαρακτήρας – Το φαινόμενο της υπόκρισης ή προσποίησης................................................................................ 761
2.. Η κατά ιατρική πρόβλεψη διάρκεια και έναρξη της βλάβης.......... 764
3.. Η έννοια της αναπηρίας (συστήματα εκτίμησης της αναπηρίας).... 765
4.. Ο ιατρικός καθορισμός του ποσοστού της ανικανότητας προς εργασία λόγω πάθησης 767
5.. Δικαστικός έλεγχος της ιατρικής κρίσης....................................... 772
6.. Ασφαλιστική αναπηρία (μείωση της βιοποριστικής ικανότητας) – Βαθμίδες αναπηρίας ............................................................................................... 775
7.. Το αρμόδιο όργανο για τον προσδιορισμό της ασφαλιστικής αναπηρίας 779
8.. Προϋπάρχουσα αναπηρία............................................................. 782
9.. Οριστικοποίηση της σύνταξης αναπηρίας..................................... 784
10. Συμπλήρωση ορισμένου χρόνου στην ασφάλιση – Προχρονολόγηση της αναπηρίας 786
11. Έναρξη, παράταση και λήξη καταβολής της σύνταξης αναπηρίας.................... 78712. Το ποσό σύνταξης λόγω αναπηρίας........................................................................ 78913................................. Απασχόληση συνταξιούχων λόγω αναπηρίας 790
14................................. Επίδομα (προσαύξηση) απόλυτης αναπηρίας 792
15.... Εξωιδρυματικό επίδομα (επίδομα τετραπληγίας – παραπληγίας) 793
16. Αυτοδίκαιη μεταβίβαση της αξίωσης για αποζημίωση από τον παθόντα στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ 795
ΙΙΙ... ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΛΟΓΩ ΘΑΝΑΤΟΥ.................................................................................. 798
Σύγχρονες τάσεις για την ασφαλιστική κάλυψη της χηρείας.............................. 799
1... Δικαιούχοι................................................................................................................... 800
2... Προϋποθέσεις.............................................................................................................. 804
2.1. Ύπαρξη νόμιμου γάμου ή σύμφωνου συμβίωσης......................................... 804
2.2. Ελάχιστη διάρκεια γάμου.................................................................................. 806
2.3. Χρονικές προϋποθέσεις..................................................................................... 807
3... Η παύση του δικαιώματος σύνταξης λόγω θανάτου............................................. 808
4... Το ποσό της σύνταξης............................................................................................... 808
5... Συνταξιοδότηση διαζευγμένων συζύγων................................................................ 810
5.1. Προϋποθέσεις συνταξιοδότησης...................................................................... 812
5.2. Ποσό σύνταξης.................................................................................................... 813