Όπως αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογό του, το βιβλίο δεν γράφτηκε ως ένα γενικό εγχειρίδιο, στο πλαίσιο της ιστορίας του αρχαίου κόσμου ή της ευρωπαϊκής, με την μακρά παράδοση της έρευνας και της διδασκαλίας που έχει η αρχαία ελληνική ιστορία σε ξένες χώρες, αλλά ως ένα συνοπτικό σχεδίασμα με το ιστορικό βάρος που έχουν  στην συλλογική μνήμη παρόμοια γεγονότα της νεώτερης και πρόσφατης εθνικής ιστορίας μας. Τα δύο κοσμοϊστορικής σημασίας συλλογικά κατορθώματα, την νικηφόρα αντίσταση στην περσική εισβολή και την εκστρατεία στην Ανατολή ως την Ινδία, ακολούθησαν μακρόχρονοι εμφύλιοι πόλεμοι. Εσωτερικές συγκρούσεις στις ελληνικές πόλεις γίνονταν από τον 7 αι. π.Χ., στον 4ο αι. η τρεις μεγάλες ελληνικές πόλεις (Σπάρτη, Αθήνα Θήβα) πολεμούν η μία εναντίον της άλλης ζητώντας την ξένη (περσική) βοήθεια (Έλληνες υπηρετούν ως μισθοφόροι και στον περσικό στρατό) και την υποταγή στην Ρώμη κατέστησε εύκολη η πολιτική διάσταση στον 3ο αι. π.Χ. Στην πολιτική αυτή κακοδαιμονία ξεχωρίζουν για τις ιδέες τους και το αγωνιστικό τους ήθος τρεις πολιτικοί. Ο Σόλων, ο Θεμιστοκλής και ο Βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β’. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου («Παράπλευρες αφηγήσεις, σελ. 241-260) γίνεται μια σύντομη περιγραφή της ιστορικής παρουσίας των Ελλήνων της Περιφέρειας (στη νότια Ιταλία και Σικελία, στα παράλια της σημερινής Γαλλίας και Ισπανίας, στον Βόρειο Εύξεινο Πόντο, στην Κύπρο, στην Βακτρία [σημερινό Αφγανιστάν] και στην Ινδία). Στο τρίτο («Η πνευματική ζωή - Δημιουργοί - Έργα και ιδέες», σ. 261-362) περιγράφεται η αδιάλειπτη  - διαφορετική κατά εποχές - πλούσια και σε διάφορους τομείς (ως την απώλεια της εθνικής ελευθερίας) πρωτότυπη πνευματική δημιουργία, η οποία με τις τέσσερεις προσλήψεις της (από τους Ρωμαίους, τον Χριστιανισμό, στην Αναγέννηση και στον 19ο αιώνα) είχε καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού.