Η παρούσα μονογραφία αποτελεί τη μοναδική Μελέτη στην Ελλάδα και από τις πλέον ελάχιστες στην ευρωπαϊκή βιβλιογραφία για το Δίκαιο των Δημοσίων Συμβάσεων, η οποία παρουσιάζει αναλυτικά και υπό κριτική επεξεργασία τη νέα Οδηγία 2014/23/ΕΕ σχετικά με την ανάθεση και εκτέλεση των Συμβάσεων Παραχώρησης. Στις Δημόσιες Συμβάσεις, η εισαγωγή των 3 νέων Οδηγιών 2014/23/ΕΕ, 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ πραγματοποίησε θεμελιώδεις νομοθετικές αλλαγές, εγκαινιάζοντας μία νέα ευρωπαϊκή κανονιστική πολιτική στον σπουδαιότατο οικονομικό τομέα αυτόν. Τη βαθύτερη και πιο ρηξικέλευθη παρέμβαση του Ευρωπαίου νομοθέτη αποτελεί, αναμφίβολα, η νέα Οδηγία 2014/23/ΕΕ για τις Συμβάσεις Παραχώρησης. Επαναστατική νομοθετική τομή, η Οδηγία 2014/23/ΕΕ επιχειρεί να «κόψει τον γόρδιο δεσμό» της νομικής ασάφειας που κυριαρχούσε τις τελευταίες δεκαετίες για τα εγχειρήματα παραχώρησης στην ενωσιακή επενδυτική αγορά, με τελικό στόχο να επιταχύνει την ασφαλή προσέλκυση –μέσω προσφυγής στους δημόσιους διαγωνισμούς παραχώρησης– ιδιωτικών επενδύσεων σε έργα και υπηρεσίες, δηλαδή στις ευρωπαϊκές δημόσιες υποδομές.
Η μελέτη αναπτύσσεται, ουσιαστικά, σαν μία κατ’ άρθρο ανάλυση, εμπεριστατωμένη παρουσίαση και κριτική ερμηνεία της νέας Οδηγίας 2014/23/ΕΕ, ακολουθώντας πιστά την οργανωτική διαίρεσή της κατά Τίτλους-Κεφάλαια-Τμήματα. Αποτελεί μία ευρωπαϊκή Μελέτη για το νέο Δίκαιο των Συμβάσεων Παραχώρησης, ενσωματώνοντας εξαντλητική νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης όλων των τελευταίων δεκαετιών, και πλουσιότατη πολύγλωσση επιστημονική βιβλιογραφία, ελληνική, αγγλική, γερμανική, ιταλική και γαλλική, για τις Δημόσιες Συμβάσεις. Από την ελληνική νομολογία περιλαμβάνει εκτεταμένη νομολογία των ανωτάτων Δικαστηρίων από πρόσφατες υποθέσεις συμβάσεων παραχώρησης που τέθηκαν ενώπιόν τους.
Με αφορμή την όλως πρόσφατη μεταγραφή στην ελληνική έννομη τάξη της κρίσιμης Οδηγίας περί Παραχωρήσεων μέσω του Ν. 4413/2016, στη μονογραφία τίθεται ως Παράρτημα το κείμενο του νόμου καθώς και αναλυτικοί Πίνακες Αντιστοίχισης Άρθρων μεταξύ του Ν. 4413/2016 και της Οδηγίας 2014/23/ΕΕ καθώς και αντιστρόφως. Αποτελεί απαραίτητο νομικό συνάμα και επιχειρηματικό Σύγγραμμα, σε συνδυασμό με την προγενέστερη Μελέτη του συγγραφέα «ΣΔΙΤ και Συμβάσεις Παραχώρησης» (ή «Δίκαιο των Εναλλακτικών Δημοσίων Συμβάσεων»), για τους ασχολούμενους –δικαστές και διαιτητές, νομικούς συμβούλους, κατασκευαστικές και μελετητικές εταιρίες, χρηματοδότριες τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρίες, ιδιωτικές εταιρίες συμβούλων και ελεγκτών– με τη δύσκολη προβληματική των ιδιωτικών επενδύσεων στους δημόσιους διαγωνισμούς παραχώρησης, ιδιαίτερα επίκαιροι σε μνημονιακούς καιρούς για την ελληνική επενδυτική αγορά
ΠΡΟΛΟΓΟΣ................................................................................................................................. VII
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ.................................................................................... XI
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ.................................................................................................................... XXI
I. ΑΛΛΟΔΑΠΕΣ....................................................................................................................... XXI
II. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ......................................................................................................................... XXIII
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ
ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ
Ι... ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ 1
1). Η νομική εξέταση και ανάλυση της προσφυγής των δημοσίων αρχών στο συμβατικό φαινόμενο της παραχώρησης αποτελεί αντικείμενο του «Δικαίου των Εναλλακτικών Δημοσίων Συμβάσεων»........................ 1
2). Το μοντέλο παραχώρησης αποτελεί τη σπουδαιότερη και συνηθέστερη μορφή δημόσιας σύμβασης ΣΔΙΤ 4
ΙΙ.. Ο ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ..................................................................................................... 7
1). Η από 28.3.2014 γενική μεταρρυθμιστική παρέμβαση του Ευρωπαίου νομοθέτη στους υφιστάμενους κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις.......................................................................................................................... 7
2.. Πολιτική αναγκαιότητας η νομοθετική εισαγωγή του νέου κανονιστικού πλαισίου για τα εγχειρήματα παραχώρησης στην ενωσιακή επενδυτική αγορά............................................................................................ 13
Α. Το προγενέστερο στρεβλό κανονιστικό καθεστώς................................................... 13
Β.... Η νομική αντιμετώπιση των υφιστάμενων δυσλειτουργιών της ευρωπαϊκής αγοράς των παραχωρήσεων μέσω της εισαγωγής του νέου νομοθετικού πλαισίου......................................................................................................................................................................................... 21
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΝΕΑ ΟΔΗΓΙΑ 2014/23/ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΣΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ:
ΜΙΑ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗΣ
ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ
Ι. ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ: ΤΙΤΛΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ.............................................................. 27
II. Ο ΝΕΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ: ΕΝΑΣ ΣΥΜΒΙΒΑΣΤΙΚΟΣ-ΙΣΟΡΡΟΠΗΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΥΤΟΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΩΝ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΩΣΙΑΚΗ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ; ................................................................................................................................................. 28
1) Ο ελλιπής και στρεβλός προσδιορισμός στο προϊσχύσαν δίκαιο................................ 29
Α. Στις Οδηγίες 2004/18/ΕΚ και 2004/17/ΕΚ.................................................................... 29
Β. Στην από 20.12.2011 Πρόταση Οδηγίας για την ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης 30
2) Ο νέος ορισμός του συμβατικού φαινομένου της παραχώρησης σύμφωνα με την Οδηγία 2014/23/ΕΕ 31
Α. Εννοιολογική οριοθέτηση και διευκρινίσεις από το Προοίμιο................................ 31
Β. Δυσλειτουργικότητα και προβληματικά σημεία....................................................... 36
α) Η αναγωγή της «μεταβίβασης στον παραχωρησιούχο του λειτουργικού κινδύνου του εγχειρήματος» σε γενικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της παραχώρησης..................................................... 37
β) Η μεταβίβαση του «λειτουργικού κινδύνου» ο οποίος δεν απαιτείται πλέον να είναι «ουσιώδης» και η επιλεκτική συμπερίληψη στην έννοιά του των κινδύνων ζήτησης ή προσφοράς ή αμφοτέρων 39
γ) Η παντελής έλλειψη αναφοράς στο χρηματοδοτικό-επενδυτικό βάρος............ 44
δ) Η συνειδητή απουσία επίσημης ευρωπαϊκής πολιτικής ως προς τη νομική σύνδεση ΣΔΙΤ και παραχωρήσεων – Η αναμφισβήτητη νομική ποικιλομορφία και πρακτική διάσταση του φαινομένου της παραχώρησης στα διάφορα Κράτη-Μέλη – Το εύρος εγχειρημάτων ΣΔΙΤ που καλύπτει η νέα Οδηγία 2014/23/ΕΕ.. 48
Γ. Η πρακτική σύγχυση που δημιουργείται από τη συμπερίληψη, για τους σκοπούς εφαρμογής της Οδηγίας, των περιπτώσεων αποπληρωμής του παραχωρησιούχου-επενδυτή απευθείας από την αναθέτουσα αρχή ή τον αναθέτοντα φορέα ....................................................................................................................................... 51
α) Η υιοθέτηση μοντέλου παραχώρησης ως τρόπος αποπληρωμής του αναδόχου-επενδυτή 51
β) Η συγχρηματοδοτική συμβολή της παραχωρούσας αρχής ως κατ’ εξαίρεση και συμπληρωματική αμοιβή στον παραχωρησιούχο.................................................................................................... 61
γ) Η νομική κάλυψη από τον διευρυμένο ορισμό της σύμβασης παραχώρησης περιπτώσεων υιοθέτησης του μοντέλου PFI .................................................................................................................................. 64
i. Η διευκρινιστική επισήμανση εκ του Προοιμίου σε συνδυασμό με την ειδική διάταξη 64
ii. Οι R & D contracts............................................................................................... 70
iii. Τα “shadow tolls”............................................................................................... 71
3) Γενικότερα για τη συνταγματικότητα της επιβολής και είσπραξης διοδίων τελών από ιδιωτικά εργολαβικά σχήματα ............................................................................................................................................ 74
Α. Η κριθείσα από τη ΣτΕ 690/2013 συνταγματικότητα................................................ 74
Β.. Επιφυλάξεις ως προς την εμφατική επίκληση της εκπλήρωσης λόγων δημοσίου συμφέροντος 80
Γ.. Περιπτώσεις αντισυνταγματικότητας οι οποίες δεν καλύπτονται από τη συγκεκριμένη απόφαση 85
IIΙ. ΣΥΜΒΑΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ................................ 90
1) Έργα..................................................................................................................................... 93
2) Υπηρεσίες............................................................................................................................ 98
IV. ΑΝΑΘΕΤΟΥΣΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΤΟΝΤΕΣ ΦΟΡΕΙΣ....................................................... 103
1) Έννοια................................................................................................................................. 103
2) Οι ειδικότερες περιπτώσεις σύναψης συμβάσεων παραχώρησης από παραχωρούσες αρχές που συνιστούν δημόσια νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού δικαίου...................................................................................... 108
V. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ.......................................................................................................... 122
1) Έννοια-διακρίσεις............................................................................................................... 122
2) Διαδικαστικοί κανόνες διευκόλυνσης της επιχειρηματικής συμμετοχής στους ευρωπαϊκούς διαγωνισμούς παραχώρησης ............................................................................................................................................ 127
3) Προστασία επιχειρηματικού απορρήτου........................................................................ 131
4) Δάνεια εμπειρία.................................................................................................................. 137
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ
I. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ................................................................................................................ 143
1) Αρχή της ελεύθερης διαχείρισης από τις δημόσιες αρχές.............................................. 143
2) Χρηματικά όρια και υπολογισμός της αξίας του εγχειρήματος..................................... 150
3) Εφαρμοστέο δίκαιο στα μικτά εγχειρήματα παραχώρησης.......................................... 154
Α. Γενικές περιπτώσεις...................................................................................................... 154
Β. Ειδικές περιπτώσεις....................................................................................................... 159
II. ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ.............................................................................................................................. 164
1) Εξαιρέσεις οι οποίες εφαρμόζονται σε συμβάσεις παραχώρησης που ανατίθενται από αναθέτουσες αρχές και αναθέτοντες φορείς................................................................................................................................. 165
2) Εξαιρέσεις στον τομέα των λαχειοφόρων αγορών......................................................... 171
3) Ειδικές εξαιρέσεις στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών................................... 179
4) Ειδικές εξαιρέσεις στον τομέα του ύδατος...................................................................... 179
5) Συμβάσεις παραχώρησης που ανατίθενται σε συνδεδεμένη επιχείρηση..................... 184
6) Συμβάσεις παραχώρησης που ανατίθενται σε κοινοπραξία ή σε αναθέτοντα φορέα που συμμετέχει σε κοινοπραξία ............................................................................................................................................ 185
7) Αποκλεισμός δραστηριοτήτων που είναι άμεσα εκτεθειμένες στον ανταγωνισμό..... 186
8) Συμβάσεις παραχώρησης μεταξύ φορέων του δημόσιου τομέα (ομοιογενείς)........... 188
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ
ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ
I. ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ.................................. 197
1) Κεφάλαιο Ι (Γενικές αρχές)................................................................................................. 197
Α. Γενικές αρχές, γνωστοποιήσεις και δημοσιεύσεις...................................................... 197
Β. Ηλεκτρονική διαθεσιμότητα εγγράφων και κανόνες που εφαρμόζονται στην επικοινωνία 214
Γ. Καταπολέμηση της διαφθοράς και πρόληψη σύγκρουσης συμφερόντων............. 215
2) Κεφάλαιο II (Διαδικαστικές εγγυήσεις).............................................................................. 218
Α. Τεχνικές και λειτουργικές απαιτήσεις.......................................................................... 218
Β. Διαδικαστικές εγγυήσεις............................................................................................... 219
Γ. Επιλογή και ποιοτική αξιολόγηση των υποψηφίων................................................... 221
Δ. Κριτήρια ανάθεσης....................................................................................................... 238
ΙΙ. ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ................................. 248
1) Υπεργολαβία....................................................................................................................... 250
2) Τροποποίηση συμβάσεων παραχώρησης κατά τη διάρκεια εκτέλεσής τους.............. 255
3) Διάρκεια και λύση της σύμβασης παραχώρησης........................................................... 265
Α. Διάρκεια........................................................................................................................ 265
Β. Λύση............................................................................................................................... 270
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ,
ΑΝΑΤΙΘΕΜΕΝΕΣ-ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
I. ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ............................................ 281
II. ΑΝΑΤΙΘΕΜΕΝΕΣ ΕΞΟΥΣΙΕΣ, ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ............ 288
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ............................................................................................................................ 293
I. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ.......................................................................................................................... 293
1. Εγχειρίδια, Συλλογικά Έργα, Κείμενα Επιτροπών............................................................ 293
2. Άρθρα, Γνωμοδοτήσεις, Παρατηρήσεις-Σχόλια σε δικαστικές αποφάσεις.................. 296
II. ΕΛΛΗΝΙΚΗ................................................................................................................................ 302
1. Εγχειρίδια, Συλλογικά Έργα, Κείμενα Επιτροπών............................................................ 302
2. Άρθρα, Γνωμοδοτήσεις, Παρατηρήσεις-Σχόλια σε δικαστικές αποφάσεις.................. 303
III. ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ........................................................................................................... 307
Παράρτημα Ι – Ν. 4413/2016 «Ανάθεση και εκτέλεση συμβάσεων παραχώρησης - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2014/23/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Φεβρουαρίου 2014 σχετικά με την ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης (ΕΕ L 94/1/28.3.2014) και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 148/8.8.2016)..... 311
Παράρτημα ΙΙ – Πίνακες Αντιστοίχισης Άρθρων..................................................................... 395
1. Ν. 4413/2016 και Οδηγίας 2014/23/ΕΕ.............................................................................. 395
2. Οδηγίας 2014/23/ΕΕ και Ν. 4413/2016.............................................................................. 396
ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ.......................................................................................................... 399