Η σύγχρονη Διπλωματία διαμορφώθηκε με βάση το Συνέδριο της Βιέννης (1815), μετεξελίχθηκε σε πολυμερή μόνιμη Διπλωματία με την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών (1919), απέκτησε τυποποιημένους, υποχρεωτικούς κανόνες εφαρμογής με την υιοθέτηση της ιστορικής Σύμβασης για τις Διπλωματικές Σχέσεις (1961) και της Σύμβασης για τις Προξενικές Σχέσεις (1963), ενώ έκτοτε συμπληρώθηκε και από μια σειρά άλλων σημαντικών διεθνών πράξεων, κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο.
Στην απαρχή του 21ου αιώνα, τη λεγόμενη εποχή της παγκοσμιοποίησης, η Διπλωματία ασκείται και στο πλαίσιο δεκάδων Διεθνών Οργανισμών που λειτουργούν σε όλον τον πλανήτη. Συνεπώς, ανατέλλει μια νέα εποχή για τη Διπλωματία και αναμένονται περαιτέρω εξελίξεις σε τομείς που δεν ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένοι μέχρι πρότινος. Η Κοινοβουλευτική Διπλωματία είναι ένας από τους τομείς αυτούς, όπως επίσης και η Πολιτιστική Διπλωματία, ενώ σημαντική ώθηση αποκτά η Οικονομική και Επιχειρηματική Διπλωματία.
Το παρόν βιβλίο επιχειρεί να αναδείξει τις παραπάνω θεσμικές διαστάσεις, δηλαδή να παρουσιάσει εκτός από την “κλασσική” Διπλωματία, και τις “νέες μορφές” Διπλωματίας, τόσο στους φοιτητές/τριες, όσο και στους νέους επιστήμονες και σε όσους ενδιαφέρονται για τα διεθνή δρώμενα και τις προοπτικές ενάσκησης Διπλωματίας.
Προλογοσ....................................................................................................................................... ΙΧ
Συντομογραφιεσ......................................................................................................................... XVII
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
Τμήμα Ι
Η διπλωματία και το νομικό πλαίσιο ενάσκησής της
1.. Γενικά περί διπλωματίας................................................................................................................ 1
2.. Ορισμένα ιστορικά στοιχεία........................................................................................................... 2
3.. Η διπλωματία στη σύγχρονη εποχή................................................................................................ 5
4.. Μορφές διπλωματίας..................................................................................................................... 6
5.. Το διπλωματικό δίκαιο................................................................................................................... 7
5.1.. Πηγές..................................................................................................................................... 7
5.2.. Διεθνές έθιμο........................................................................................................................ 8
5.3.. Διεθνείς συνθήκες.................................................................................................................. 8
α) Πολυμερείς συνθήκες......................................................................................................... 8
β) Περιφερειακές διεθνείς συνθήκες..................................................................................... 10
γ) Διμερείς διεθνείς συνθήκες.............................................................................................. 11
5.4.. Εθνικό δίκαιο....................................................................................................................... 11
Τμήμα ΙΙ
Η ιδιότητα του διπλωματικού αντιπροσώπου
1.. Κτήση της ιδιότητας του διπλωματικού αντιπροσώπου................................................................. 12
2.. Προϋποθέσεις για την ένταξη στη διπλωματική υπηρεσία της Ελλάδας......................................... 12
3.. Η εκπαίδευση των διπλωματικών αντιπροσώπων στην Ελλάδα..................................................... 16
Τμήμα ΙΙΙ
Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ κρατών στο σύγχρονο διεθνές δίκαιο
1.. Ο θεσμός της πρέσβευσης........................................................................................................... 19
2.. Το σύγχρονο διεθνές νομικό πλαίσιο των διακρατικών διπλωματικών σχέσεων: Η Σύμβαση για τις Διπλωματικές Σχέσεις 22
3.. Η σύναψη διπλωματικών σχέσεων μεταξύ κρατών: Ο διορισμός του αρχηγού της διπλωματικής αποστολής 23
Διαπιστευτήρια έγγραφα – Ένα κλασικό υπόδειγμα διαπιστευτηρίων από τη διπλωματική πρακτική της Ελλάδας 26
4.... Ορισμένα πρόσθετα στοιχεία σχετικά με την έναρξη των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ κρατών 28
5.... Μέλη και δομή της διπλωματικής αποστολής.............................................................................. 30
5.1.... Μέλη................................................................................................................................ 30
5.2.... Δομή................................................................................................................................ 32
6.... Δύναμη της διπλωματικής αποστολής......................................................................................... 33
7.... Το Διπλωματικό Σώμα................................................................................................................ 33
8.... Το έργο των διπλωματικών αντιπροσώπων................................................................................ 34
9.... Υποχρεώσεις των διπλωματικών αντιπροσώπων και του κράτους όπου υπηρετούν.................... 36
10.. Τα προνόμια και οι ασυλίες των διπλωματικών αντιπροσώπων................................................... 37
10.1.. Γενικά............................................................................................................................... 37
10.2.. Δικαιολογητική βάση των διπλωματικών προνομίων και ασυλιών..................................... 38
10.3.. Απαραβίαστο.................................................................................................................... 40
α) Υποθέσεις σχετικά με το απαραβίαστο που λύθηκαν εξωδικαστικά............................... 42
β) Υποθέσεις ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου του ΟΗΕ............................................... 44
αα). Υπόθεση του Διπλωματικού και Προξενικού Προσωπικού των Ηνωμένων Πολιτειών στην Τεχεράνη (ΗΠΑ κατά Ιράν) ....................................................................................................................... 44
Πραγματικά περιστατικά........................................................................................ 45
Η απόφαση του Δικαστηρίου................................................................................. 46
ββ). Υπόθεση σχετικά με ένοπλες δραστηριότητες στο έδαφος του Κονγκό (Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό κατά Ουγκάντας) ....................................................................................................................... 47
10.4.. Ετεροδικία........................................................................................................................ 48
10.5.. Εξαιρέσεις από την αστική ετεροδικία............................................................................... 50
11.. Παραίτηση από την ετεροδικία................................................................................................... 53
12.. Άλλα προνόμια.......................................................................................................................... 55
13.. Επέκταση των διπλωματικών προνομίων και ασυλιών σε άλλες κατηγορίες προσώπων............... 56
14.. Persona non grata...................................................................................................................... 58
15.. Η γλώσσα και τα έγγραφα της διπλωματίας................................................................................ 60
16.. Ο τερματισμός των διπλωματικών σχέσεων................................................................................ 61
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΞΕΝΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
1.... Γενικές παρατηρήσεις................................................................................................................. 65
2.... Το σύγχρονο διεθνές νομικό πλαίσιο των προξενικών σχέσεων: Η Σύμβαση για τις Προξενικές Σχέσεις 65
3.... Ο διορισμός των προξενικών αρχών.......................................................................................... 66
4.... Το προσωπικό της προξενικής αρχής.......................................................................................... 67
5.... Επίτιμοι Πρόξενοι...................................................................................................................... 69
6.... Διπλωματικές και προξενικές λειτουργίες: ομοιότητες και διαφορές............................................ 70
7.... Η διεθνής αποστολή και θέση των προξένων............................................................................. 71
8.... Υποχρεώσεις του κράτους διαμονής........................................................................................... 72
9.... Διευκολύνσεις προς προξενικές αρχές........................................................................................ 72
9.1.... Υποθέσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου............................................................................... 74
α). Υπόθεση σχετικά με τη Σύμβαση της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις (Παραγουάη κατά ΗΠΑ) 74
Πραγματικά περιστατικά.............................................................................................. 74
Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου......................................................................... 75
β) Υπόθεση LaGrand (Γερμανία κατά ΗΠΑ)........................................................................ 77
Πραγματικά περιστατικά.............................................................................................. 77
Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου......................................................................... 78
γ) Avena και λοιποί Μεξικανοί υπήκοοι (Μεξικό κατά ΗΠΑ)............................................... 81
10.. Προνόμια και ασυλίες των προξενικών λειτουργών.................................................................... 82
Κ. Κούφα (Γνωμοδότηση), Ηετεροδικίατουπροξενικούυπαλλήλου. Αρμενόπουλος (1981)............. 83
11.. Τερματισμός των προξενικών σχέσεων....................................................................................... 99
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
1.. Οι Ειδικές Αποστολές................................................................................................................. 101
1.1.. Γενικές παρατηρήσεις......................................................................................................... 101
1.2.. Η Σύμβαση για τις Ειδικές Αποστολές................................................................................. 102
2.. Η διεθνής προστασία των διπλωματικών αντιπροσώπων............................................................ 103
2.1.. Γενικές παρατηρήσεις......................................................................................................... 103
2.2.. Η Σύμβαση για την πρόληψη και τιμωρία των Εγκλημάτων που στρέφονται κατά των διεθνώς προστατευομένων προσώπων, συμπεριλαμβανομένων των διπλωματικών αντιπροσώπων................................................. 104
α) Τοποθέτηση της Σύμβασης για τα Προστατευόμενα Πρόσωπα στο πλαίσιο του γενικού διεθνούς δικαίου των διπλωματικών σχέσεων .................................................................................................................................. 104
β) Περιεχόμενο και αποτελεσματικότητα της Σύμβασης...................................................... 106
3.. Διπλωματία και διεθνείς οργανισμοί.......................................................................................... 111
3.1.. Γενικές παρατηρήσεις......................................................................................................... 111
3.2.. Γνωμοδοτήσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου......................................................................... 113
α) Γνωμοδότηση για την εφαρμογή του άρθρου VI, τμήματος 22 της Σύμβασης για τα Προνόμια και Ασυλίες των Ηνωμένων Εθνών του 1949..................................................................................................................................... 113
β) Γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη Διαφορά σχετικά με την ετεροδικία ειδικού εισηγητή της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1998-1999)............................................................................................ 116
3.3.. Η Σύμβαση για την Αντιπροσώπευση Κρατών στις Σχέσεις τους με Διεθνείς Οργανισμούς Οικουμενικού Χαρακτήρα 119
4.. Καθεστώς του διπλωματικού ταχυδρόμου και του διπλωματικού σάκκου που δεν συνοδεύεται από ταχυδρόμο 120
5.. Εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση............................................................................................... 121
5.1.. Προνόμια και ασυλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των οργάνων, οργανισμών και των υπαλλήλων της 121
α) Πηγές και πεδίο εφαρμογής........................................................................................... 121
β) Ο θεμελιώδης κανόνας του Πρωτοκόλλου...................................................................... 123
γ)... Προνόμια για τα περιουσιακά στοιχεία, κεφάλαια, στοιχεία ενεργητικού και απαλλαγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης 124
δ) Επικοινωνίες και ταυτότητες........................................................................................... 125
ε) Προνόμια και ασυλίες για τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Ευρωβουλευτές)...... 126
στ) Προνόμια και ασυλίες για τους αντιπρόσωπους των κρατών μελών που συμμετέχουν στις εργασίες των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης................................................................................................................................... 127
ζ)... Προνόμια και ασυλίες για τους υπαλλήλους και το λοιπό προσωπικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης 127
η) Αποστολές τρίτων κρατών διαπιστευμένες στην Ευρωπαϊκή Ένωση................................ 129
θ).. Τα προνόμια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων 129
5.2.. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης και οι διπλωματικές αποστολές της Ευρωπαϊκής Ένωσης 130
α).. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 130
β) H Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) της ΕΕ ως οιονεί διπλωματική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ................................................................................................................................ 132
γ) Οι επίσημες αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε τρίτες χώρες και διεθνείς οργανισμούς 134
5.3.. Προξενική και διπλωματική προστασία των Ευρωπαίων πολιτών σε τρίτες χώρες............... 139
ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ
1.. Διπλωματία και σύγχρονες προκλήσεις...................................................................................... 143
2.. Κοινοβουλευτική διπλωματία και Ελλάδα: πρακτική και θεσμικό πλαίσιο.................................... 148
3.. Οι κανονιστικές και θεσμικές αρμοδιότητες της Ελληνικής Βουλής............................................... 150
3.1.. Η κύρωση διεθνών συνθηκών............................................................................................ 150
3.2.. Η παρέμβαση του νομοθετικού σώματος σε ζητήματα εδαφικής ακεραιότητας και εθνικής ασφάλειας 152
3.3.. Άσκηση κοινοβουλευτικού ελέγχου.................................................................................... 153
3.4.. Συμμετοχή σε κοινοβουλευτικές επιτροπές......................................................................... 155
3.5.. Προ ημερησίας διατάξεως ενημερώσεις – ειδικές ημερήσιες διατάξεις............................... 157
4.. Οι πολιτικές και διπλωματικές πρωτοβουλίες της Ελληνικής Βουλής............................................ 159
4.1.. Συμμετοχή σε κοινοβουλευτικές ομάδες φιλίας.................................................................. 159
α) Δημιουργία επαφών με τους διπλωματικούς πράκτορες της χώρας με την οποίαν συνδέονται 161
β) Συμμετοχή ΚΟΦ σε εκδηλώσεις και συσκέψεις............................................................... 162
γ) Επισκέψεις αποστολών ξένων κοινοβουλίων στην Ελλάδα και ΚΟΦ στην αλλοδαπή........ 162
4.2.. Συμμετοχή σε κοινοβουλευτικές συνελεύσεις διεθνών οργανισμών.................................... 163
5.. Η Λειτουργία της Διακοινοβουλευτικής Ένωσης και η απαίτηση για «Ανοιχτή Διπλωματία» στον 21ο αιώνα 165
ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ
ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ:Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ
ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ
1.. Το ιστορικό πλαίσιο................................................................................................................... 171
2.. Η έννοια της σύγχρονης πολιτιστικής διπλωματίας...................................................................... 173
3.. Θεσμοί άσκησης πολιτιστικής διπλωματίας................................................................................. 175
3.1. Το κράτος........................................................................................................................... 175
3.2. Διεθνείς οργανισμοί........................................................................................................... 178
α) Πολιτισμός και Συμβούλιο της Ευρώπης......................................................................... 178
β) Πολιτιστική διπλωματία και ΕΕ........................................................................................ 180
γ) Πολυμερής πολιτιστική διπλωματία: η περίπτωση της UNESCO....................................... 186
ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
1.. Εισαγωγή: Διπλωματία και Οικονομία........................................................................................ 189
2.. Διπλωματία της Οικονομίας....................................................................................................... 192
2.1.. Οικονομική διπλωματία..................................................................................................... 193
2.2.. Επιχειρηματική διπλωματία................................................................................................ 199
2.3.. Διπλωματία της διεθνούς οικονομικής διακυβέρνησης........................................................ 202
3.. Οικονομικές Κυρώσεις............................................................................................................... 206
3.1.. Λόγοι επιβολής οικονομικών κυρώσεων............................................................................ 208
3.2.. Μορφές οικονομικών κυρώσεων........................................................................................ 211
3.3.. Οι οικονομικές κυρώσεις ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής............................................... 212
4.. Διπλωματία της οικονομίας και διεθνής πολιτική........................................................................ 213
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΡΟΞΕΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ.................................................................................... 219
ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ............................................................................................. 223
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ........................................................................................................ 228
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ..................................................................... 229
ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΥΠΟΣ....................................................................................................................... 232
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ....................................................................... 233