Εμπειρική βίωση της θείας γνώσης

Προϋποθέσεις, δυνατότητες και όρια της θεολογικής γνωσιολογίας

Καραμπελιά, Μαρία Κ.

Κυκλοφορεί

ISBN: 978-960-9533-31-7

Σταμούλης Αντ., Θεσσαλονίκη, 4/2013

1η έκδ., Ελληνική, Νέα

€ 33.84 (περ. ΦΠΑ 6%)

Βιβλίο, Σκληρόδετο

24 x 17 εκ, 480 σελ.

Περιγραφή

Στόχος της παρούσας μελέτης αποτελεί η περιγραφή, κατανόηση και διάκριση των προϋποθέσεων, των δυνατοτήτων και των ορίων της θεολογικής γνωσιολογίας. Για την επίτευξή του από τους Πατέρες της Εκκλησίας επιλέγονται ο Μακάριος ο Αιγύπτιος, ο Ευάγριος Ποντικός και ο Διάδοχος Φωτικής. Η επιλογή αυτή οφείλεται στην αίγλη αλλά και στη γοητεία των χαρισματικών μορφών τους, που σημάδεψαν όχι μόνο την εποχή του 4ου και 5ου αιώνα αλλά και τη μεταγενέστερη ορθόδοξη θεολογία και πνευματικότητα. Σήμερα, είναι πλέον αναμφισβήτητη η συμβολή τους στη διαμόρφωση της ησυχαστικής κίνησης του 14ου αιώνα, ενός θεολογικού ρεύματος που οι απαρχές του εντοπίζονται στα χρόνια της γένεσης του ασκητικού μοναχισμού. Η διδασκαλία τους πηγάζει από τα προσωπικά τους βιώματα. Η φιλοσοφία τους είναι φιλοσοφία των πράξεων, αληθινή φιλοσοφία, που επιβεβαιώνει την προσωπική βίωση της θείας μέθεξης. Η απόλυτη σύζευξη δόγματος κατ άσκησης, θεωρίας και πράξης, διδασκαλίας και ζωής, οντότητας και πραγματικότητας στην προσωπική τους υπόσταση θεωρείται αυτονόητη. Αφιερώνοντας ολοκληρωτικά τον εαυτό τους στην ερωτική αναζήτηση του Θεού τελικά πέτυχαν το απόλυτο: να ενωθούν και να γνωρίσουν τον θεό μεταμορφώνοντας χαρισματικά ολόκληρη την ψυχο-πνευματικο-σωματική τους υπόσταση. Έτσι, μας προσκαλούν στην αναζήτηση του απόλυτα αγαθού, του μοναδικά αληθινού, του πραγματικά άξιου, δηλαδή του Τριαδικού Θεού. Η διδασκαλία τους, ανεκτίμητης αξίας για τον άνθρωπο κάθε εποχής, μεταδίδει στο σύγχρονο κόσμο όχι μόνο ένα μήνυμα ελπίδας αλλά και ένα υπόδειγμα αγωνιστικότητας, καθώς διακηρύττει ότι στην εν Χριστώ ζωή τα οράματα πραγματοποιούνται, τα θαύματα βιώνονται και τα μυστήρια αποκαλύπτονται, μια και τα πάντα μπορούν να συμβούν `χάριτι Θεού` τη στιγμή που ο άνθρωπος αποφασίζει οριστικά και αμετάκλητα να διαβεί τη στενή πύλη.
Συνεπώς, στην προκειμένη περίπτωση επιχειρείται ένας διάλογος και μια συνάντηση μεταξύ χαρισματικής και επιστημονικής θεολογίας. Η επιστημονική θεολογία υιοθετώντας τη διπλή μεθοδολογία της πατερικής σκέψης αναγνωρίζει τον ρόλο της στην `ακριβή έκδοση της ορθοδόξου πίστεως`, με αποτέλεσμα να συναισθάνεται τόσο το περιεχόμενο όσο και τα όριά της. Αυτό σημαίνει ότι η παρούσα εργασία επιδιώκει να διαφυλάξει ακέραιο τον χαρακτήρα της χαρισματικής θεολογίας παραμένοντας στην ακριβή περιγραφή των γνήσιων βιωμάτων της ορθόδοξης πνευματικότητας και ζωής.

[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ
1. Το νόημα της εκ του μη όντος δημιουργίας
Η διάκριση μεταξύ κτιστού ακτίστου
Η σχέση και η απόσταση μεταξύ Δημιουργού και δημιουργίας
Η διάκριση ουσίας και ενεργειών
Η άρρηκτη σχέση μεταξύ οντολογίας και γνωσιολογίας
Συμπεράσματα
2. Η θέση του ανθρώπου στη δημιουργία του Θεού
Ο ρόλος της θεογνωσίας στην ανθρώπινη ζωή
Οι δυο φάσεις της δημιουργίας στην ευαγριανή σκέψη
Ο τριμερής διαχωρισμός των λογικών όντων
Ο άνθρωπος ως το κατ' εικόνα Θεού δημιούργημα
Το επεισόδιο της πτώσης: τα αίτια και οι συνέπειές της
Ο άνθρωπος ως ενιαία ψυχοσωματική ύπαρξη
Η εμφάνιση του κακού στην ιστορία του κόσμου
Σύνοψη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. Η ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΤΙΣΗΣ
1. Ενανθρώπηση του Λόγου
Η επίδραση της ενανθρώπησης στη γνώση του Θεού
Ο Θεός Λόγος ως το επίκεντρο της ιστορίας
Ο Χριστός ως δημιουργός και ανακαινιστής του κόσμου
Το περιεχόμενο της αναδημιουργίας
Το χριστολογικό δόγμα
α) Στον Μακάριο
β) Στον Ευάγριο
γ) Στον Διάδοχο
Κατακλείδα
2. Θέωση του ανθρώπου
Η σχέση μεταξύ απολύτρωσης και θεογνωσίας
Το οντολογικό περιεχόμενο της απολύτρωσης
Η επίδραση του απολυτρωτικού έργου στο χριστιανικό βίο
Οι γνωσιολογικές συνέπειες της θέωσης
Ανακεφαλαίωση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. Η ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
1. Βαθμίδες
Η άρρηκτη σχέση μεταξύ χριστολογίας και συνδημιουργίας
Η συμβολή της ευαγριανής ορολογίας στην καθιέρωση των βαθμίδων
Διευκρινήσεις της ευαγριανής ορολογίας
α) Η διάκριση μεταξύ θεωρίας και βαθμίδας
β) Η έννοια της θεωρίας
γ) Η 'θεωρία' και ο 'θεωρητικός'
δ) Ανθρωπολογική εφαρμογή των βαθμίδων
ε) Συνοπτικό σχεδιάγραμμα
Τα στάδια της πνευματικής ζωής στον Μακάριο
Η διάκριση των βαθμίδων στον Διάδοχο
α) Υιοθέτηση της τριαδικής κλίμακας
β) Η σχέση μεταξύ αγάπης και θεολογίας
γ) Η έννοια της θεολογίας
δ) Η τελική διαμόρφωση των βαθμίδων
Νοηματική σύγκλιση των βαθμίδων
Η πραγματικότητα της αλληλοπεριχώρησης των βαθμίδων
2. Πρακτική
Η 'πρακτική' ως η στενή και τεθλιμμένη οδός
Το περιεχόμενο του αγώνα στο στάδιο της 'πρακτικής'
Προσδιορισμός της πηγής των λογισμών
Ο ρόλος του Βαπτίσματος και η έννοια της παραχώρησης
Η αντίσταση του ανθρώπου απέναντι στους πειρασμούς
Η δύναμη της 'συμμετρίας' και η αρχή της 'συνεργίας'
Η 'απάθεια' ως το άνθος της πρακτικής
α) Η απάθεια ως συνεργιακό αγαθό
β) Το περιεχόμενο της απάθειας
γ) Η απάθεια ταυτόσημη της πνευματικής αίσθησης - πληροφορίας
δ) Η απάθεια συνώνυμη της διάκρισης
Κατακλείδα
3. Φυσική
Ο γνωσιολογικός χαρακτήρας της 'φυσικής'
Η γνώση ως εμπειρία αγάπης και μονόδρομος ελευθερίας
Η κοινωνική διάσταση της χριστιανικής γνώσης
α) Η έννοια της δικαιοσύνης
β) Η κοινωνική εφαρμογή της δικαιοσύνης
γ) Η επιδίωξη της θείας δόξας ως ο μοναδικός σκοπός της κοινωνικής δράσης
Διάκριση μεταξύ χριστιανικής γνώσης και κοσμικής σοφίας
Το περιεχόμενο της κάθαρσης στη βαθμίδα της 'φυσικής'
Η αποκάλυψη της γνώσης τον καιρό της προσευχής
Επίλογος
4. Θεολογία
Η σχέση και διάκριση μεταξύ 'φυσικής' και 'θεολογίας'
Το περιεχόμενο της κάθαρσης στη βαθμίδα της 'θεολογίας'
Η θέση της προσευχής στη βαθμίδα της θεολογίας
α) Ο χαρακτήρας της
β) Το περιεχόμενό της
γ) Η όραση της θείας δόξας στον 'τόπο' ή 'θρόνο' του Θεού
Το νόημα της 'ουσιώδους γνώσεως'
Το καταληπτό και το ακατάληπτο του Θεού
Σύνοψη
ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ
SUMMARY
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Πηγές
2. Βοηθήματα
Α) Ελληνικά
Γενικά
Ειδικά
Β) Ξενόγλωσσα
Γενικά
Ειδικά
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ