Πρόλογος
Κείμενα, επεξήγηση συντμήσεων
Εισαγωγικό σημείωμα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Η ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
Ο άνθρωπος, όπως τον βλέπουν τα περί προσευχής κεφάλαια του αγίου Νείλου
Ι. Το σώμα του ανθρώπου
Η συμμετοχή του σώματος στην προσευχή
Ι. Θετικά
ΙΙ. Σιωπηρά
2. Η ψυχή του ανθρώπου
Ι. Το άλογον μέρος της ψυχής
το θυμικόν
το επιθυμητικόν
το βουλητικόν
ΙΙ. Το λογικόν μέρος της ψυχής
-Ο νους
-Η μνήμη
-Ο νους και η λειτουργία του
(1) Τα νοήματα, (2) οι λογισμοί, (3) τα θεωρήματα
-Παράγοντες, που επιδρούν στη λειτουργία του νου
Εξωτερικοί παράγοντες
Εσωτερικοί παράγοντες
Μια αναγκαία παρέκβαση: Η έννοια του πάθους
(α) Ερμηνεία του πάθους από τον άγιο Πέτρο το Δαμασκηνό
(β) Ερμηνεία του πάθους από τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή
-Άλλα χαρακτηριστικά του νου
-Ο εθισμός, η μηχανικότητα, η «αίσθησις»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ
Μια χρυσή βάση κι ένας χρυσός κύκλος
1. Η αυταπάρνηση ως αρνητική προϋπόθεση της καθαράς προσευχής
Ι. Απάρνηση των παθών μας
II. Απάρνηση των εμπαθών λογισμών
(α) Περικλοπή του νου, (β) σύλησις μνήμης, (γ) ενάντιοι λογισμοί, (δ) διαλογισμοί-φροντίδες, (ε) φύλαξη μνήμης, (ς) επιφυλακή, (ζ) ψιλά νοήματα, (η) «απάθεια» νου
2. Η αρετή ως θετική προϋπόθεση της καθαράς προσευχής
Ι. Προσδιορισμός της έννοιας «αρετή»
II. Η «τετράς των αρετών»
ΙΙΙ. Η «τετράς των αρετών» κατά τον άγιο Πέτρο το Δαμασκηνό
α) φρόνησις, β) σωφροσύνη, γ) ανδρεία, δ) δικαιοσύνη
IV. «Οι λόγοι των γεγονότων»
V. Η κλίμαξ των αρετών
α) σωματικές αρετές, β) ψυχικές-πνευματικές αρετές
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ
1. Τι είναι η προσευχή
Ι. Η προσευχή είναι ενέργεια του νου
ΙΙ. Έρως ψυχής θείος. Εκ-στατική φάση της προσευχής
III. «Μακαρία ομιλία». Στατική φάση της προσευχής
IV. Η «ουσιώδης γνώσις»
2. Ειδικότερη πρακτική άσκηση
Ι. Άσκηση του νου σε πειθαρχία
(α) Προσοχή και έλεγχος των συναισθηματικών και θυμικών καταστάσεων, (β) πειθαρχία μνήμης, (γ) πειθαρχία-έλεγχος φαντασίας, (δ) αγώνας να γίνουν απαθή τα διανοήματά μας, (ε) αναφορά «πρωτονοίας» στο Θεό
II. Επιμονή στην προσευχή παρά τις δυσκολίες ή τα όχι ευχάριστα συναισθήματά μας ή την κακή διάθεσή μας
ΙΙΙ. Η άσκηση στη νέκρωση του θελήματός μας
IV. Απόκτηση εθισμού και «αισθήσεως» προσευχής
(α) Σύννοια, (β) ευλάβεια, (γ) κατάνυξις, (δ) οδύνη της ψυχής, (ε) εξαγόρευσις πταισμάτων
V. Άσκηση σε ταπεινοφροσύνη
VI. Το ποιόν των σχέσεων με τους άλλους
VII. Σπουδή του αόρατου πολέμου
3. Προσευχή και οράματα
α) Οράματα, που αναφέρονται στο Θεό-θεοφάνειες
β) Οράματα, που αναφέρονται στους αγγέλους-αγγελοφάνειες
γ) Η στάση του προσευχόμενου έναντι των οραμάτων
4. Η ποιότητα της προσευχής
α) Η προσευχή καθ' εαυτήν (η ποιότητά της, ή έντασή της)
β) Η προσευχή εν σχέσει με εμάς τους ίδιους (η προσευχή και το σώμα μας, η προσευχή και ο εσωτερικός μας κόσμος)
γ) Η προσευχή εν σχέσει προς τον πλησίον μας
δ) Η προσευχή μας και ο Θεός
ε) Η προσευχή μας και οι αόρατοι πνευματικοί μας εχθροί
5. Τα αιτήματα της προσευχής
α) Αίτηση δακρύων
β) Αίτηση χαρίσματος προσευχής-ψαλμωδίας
γ) Αίτηση για την κάθαρση από πάθη
δ) Αίτηση «περί του ρυσθήναι από της αγνοίας και της λήθης»
ε) Αίτηση (περί του ρυσθήναι) «από παντός πειρασμού και εγκαταλείψεως»
ς) «Μη προσεύχου τα σα θελήματα γενέσθαι»
ζ) Αίτηση για τη δικαιοσύνη και τη βασιλεία του Θεού
η) Αίτηση για το Άγιο Πνεύμα και τον Μονογενή Υιό
θ) Τα «κεφάλαια» και η «Κυριακή Προσευχή»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
1. Η προσευχή εν σχέσει με τους συνανθρώπους μας
Ι. Ο άνθρωπος είναι πρόσωπο
ΙΙ. Η σχέση μου με τους άλλους επηρεάζει τη σχέση μου με το Θεό
ΙΙΙ. Αρνητική και θετική συμπεριφορά έναντι των άλλων
2. Η προσευχή εν σχέσει με τους δαίμονες
3. Η προσευχή εν σχέσει με τους αγίους αγγέλους
4. Ο Θεός και η προσευχή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΩΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑ
Ο προσευχόμενος ως «θεολόγος»
Κάποιες επιμαρτυρίες
Ο χρυσός κύκλος θεολογίας-προσευχής
Ένας καρπός-κριτήριο
Επίλογος
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ο Λόγος περί προσευχής του αγίου Νείλου του Ασκητού