Θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς το παρόν δοκίμιο ως οιονεί βιογραφική νουβέλα καθώς η γνωστή τάση του Τόμας Μαν να εμπλέκει στη δομή της μυθιστοριογραφίας του τον δοκιμιακό λόγο, εμφανίζεται εδώ αντεστραμμένη: το δοκίμιο του `Γκαίτε και Τολστόι` έχει την υφή ενός πολυπρόσωπου αφηγήματος όπου γύρω από τα πρόσωπα των δύο βασικών χαρακτήρων του διαγράφονται με λιγότερο ή περισσότερο έντονες γραμμές διάφορες φιγούρες του εποχικού περίγυρου που καθόρισε την προσωπικότητά τους και -διαδραστικά- καθορίστηκε απ` αυτήν.
Έτσι, κατ` ουσίαν, ο Τόμας Μαν δεν παρουσιάζει απλώς το δίδυμο `Γκαίτε και Τολστόι` αλλά κατασκευάζει ως ερμηνευτικό του εργαλείο ένα γερμανορωσικό τετράγωνο (Γκαίτε-Τολστόι / Σίλλερ-Ντοστογιέφσκι) στις πλευρές του οποίου δομείται ολόκληρο αυτό το δοκίμιο κινούμενο παλινδρομικά από τους δύο `μείζονες` ομολόγους (Γκαίτε-Τολστόι) στους δύο `ελάσσονες` (Σίλλερ-Ντοστογιέφσκι). Η, κατ` οικονομίαν, χρήση των όρων `μείζων-ελάσσων` δεν γίνετ` εδώ τυχαία αλλά παρακολουθεί την ερμηνεία του Τόμας Μαν. Σύμφωνα μ` αυτήν, η καλή υγεία, η μακροζωία και η αρχοντικότητα διακρίνουν τους γαλήνιους και θεοειδείς αριστοκράτες (Γκαίτε και Τολστόι) από τους ασθενικούς, λιγόζωους και παράφορους πληβείους (Σίλλερ και Ντοστογιέφσκι). Μέσα σ` αυτό το δίπολο βλέπουμε λοιπόν τη διαπάλη (η οποία διαλαμβάνει και τη συμπλοκή ως σύμπλεξη) του κλασικού με το ρομαντικό στοιχείο, ήτοι της `φύσης` με την `τέχνη` και του `υγιούς` με το `νοσηρό`. Στο σημείο αυτό, το ερμηνευτικό τετράγωνο του Τόμας Μαν περιχαρακώνει και πάλι ένα από τα κεντρικά και αέναα μοτίβα του που διαπερνάει σαν κόκκινη γραμμή τα σημαντικότερα έργα του, από τον `Τόνιο Κραίγκερ` και τον `Θάνατο στη Βενετία` έως το `Μαγικό Βουνό` και τον `Φάουστους`, δίνοντάς του τη σύντομη και κομψή έκφραση που του υπέβαλλε η φόρμα του δοκιμίου.
Ο μεταφραστής οφείλει ευχαριστίες στον Στέφανο Ροζάνη και στον Νίκο Σκουτερόπουλο για την πολύτιμη βοήθειά τους στο εγχείρημά του.