Βυζαντινή φιλοσοφία και εικονολογία

Αραμπατζής, Γιώργος, ερευνητής φιλοσοφίας

Κυκλοφορεί

ISBN: 978-960-354-296-4

Καρδαμίτσα, Αθήνα, 4/2012

1η έκδ., Ελληνική, Νέα

€ 14.93 (περ. ΦΠΑ 6%)

Βιβλίο, Χαρτόδετο

24 x 17 εκ, 208 σελ.

Περιγραφή

Για τον Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλο, η βυζαντινή τέχνη συνιστά μία αποκάλυψη της βυζαντινής σκέψης. Το παρόν βιβλίο είναι αποτέλεσμα μίας έρευνας επάνω στην κατηγορία του ηθικο-αισθητικού σε σχέση με την βυζαντινή φιλοσοφία, έρευνα η οποία βρήκε μία πρώτη έκφραση σε σχετικό άρθρο μου (βλ. βιβλιογραφία), σε αντιπαραβολή προς την πρωτότυπη έκφραση της εν λόγω κατηγορίας στην σκέψη του Κίρκεγκααρντ. Ότι η πρώτη πρόσβαση στην βυζαντινή κουλτούρα είναι ηθικο-αισθητικής τάξης αποτελεί μάλλον κάτι το αυτονόητο και είναι αποστολή της φιλοσοφικής σκέψης να διερευνήσει περαιτέρω την πρώτη αυτή προφάνεια. Αν η βυζαντινή εικονογραφία αποτελεί αυθεντική έκφραση του βυζαντινού ηθικο-αισθητικού, κι οπωσδήποτε είναι τέτοια, σε αυτή την περίπτωση η θεωρία της εικονολογίας παρέχει στην έρευνα ένα όργανο ικανό να προσπεράσει τα εικονογραφικά δεδομένα και να διεισδύσει στον λόγο της αναφερθείσας πρώτης προφάνειας. Από τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι η παρούσα εργασία δεν ασχολείται με την βυζαντινή εικόνα per se ούτε με την αισθητική της βυζαντινής εικονογραφίας αλλά στοχεύει, όπως είπαμε, στην περιχάραξη της κατηγορίας του ηθικο-αισθητικού στο πλαίσιο της βυζαντινής διανόησης. Το αντικείμενο επομένως του βιβλίου αναφέρεται, ειδικότερα, στην φιλοσοφική εικονολογία ως έρευνα του εικονιστικού και ως φιλοσοφική ανθρωπολογία.
Όμως, η κατηγορία του ηθικο-αισθητικού αποτελεί μία δύσκολη υπόθεση που υψώνει ισχυρές αντιστάσεις στις περιγραφικές και προσδιοριστικές επιθέσεις εναντίον της. Έτσι, η ανάλυσή της απαιτεί μία διπλή τακτική: αφ` ενός, μία παρουσίαση, όσο γίνεται συνολική, των σχετικών διερευνήσεων στον τομέα αυτό και, αφ` ετέρου, μία συναναστροφή με τις νεωτερικές απόπειρες σχετικά με το ηθικο-αισθητικό που, έστω και ακροθιγώς, προσεγγίζουν το ζήτημα, από την σκοπιά της χριστιανικής φιλοσοφίας φερ` ειπείν, έστω και από γενική άποψη. Η αναφορά στο νεωτερικό κρίθηκε, εδώ, αναγκαία επειδή, ακριβώς, η βυζαντινή εικονολογία έχει καταστεί μία επίκαιρη υπόθεση. Υπό αυτούς τους όρους, είναι δύσκολο να φιλοδοξήσει κανείς σε τελικά αποτελέσματα. Μπορεί να ελπίζει, όμως, ότι εντάσσεται στην πορεία μίας πρόσφορης έρευνας. Ο Μαξ Βέμπερ έλεγε ότι η ανάληψη μίας επιστημονικής έρευνας είναι υπόθεση που τίθεται απολύτως κάτω από τη σκέπη του τυχαίου και της σύμπτωσης. Απέναντι στον σκεπτικισμό που γεννιέται από την επικυριαρχία του τυχαίου, οφείλει να τεθεί ως γεγονός ότι η Βυζαντινή φιλοσοφία είναι ένας τομέας που σταδιακά ενδιαφέρει όλο και περισσότερους. Είναι καθήκον των ερευνητών να διανοίξουν οδούς στη γενική έρευνα και να θέσουν ζητήματα επιστημονικού διαλόγου στο αυξανόμενο αυτό κοινό.

[Απόσπασμα από το κείμενο της εισαγωγής της έκδοσης]

Εισαγωγή
1. Εικονογραφία και εικονολογία (α) πρώτες διευκρινίσεις
(β) το παράδειγμα του Andre Grabar
(γ) το βάρος της εικονομαχίας
(δ) το επιστημικό πρόβλημα
(ε) λόγος της αυθεντίας και εικόνα
2. Νεο-μεσαιωνισμός, αποφατική θεολογία ως παρα-φιλοσοφία και εικονολογία
(α) το ζήτημα της δομικής ομολογίας
(β) η συμβολή του Φουκώ
3. Βυζαντινισμός
(α) σημασιολογικά πεδία του 'βυζαντινισμού '
(β) βυζαντινισμός και φιλολογία
4. Οι επιστημικές προϋποθέσεις της μελέτης της βυζαντινής φιλοσοφίας και η ανάδειξη του ηθικο-αισθητικού
(α) η ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας για την βυζαντινή σκέψη
(β) ο Β. Ν. Τατάκης και η πρώιμη επαφή του με την κατηγορία του ηθικο-αισθητικού
(γ) η ανάδειξη του ηθικο-αισθητικού
(δ) το υπαρξιακό ηθικο-αισθητικό
5. Ερμηνευτικές διανοίξεις του εικονισμού
(α) αναλογία του Είναι
(β) κοσμοθεωρία
(γ) οντολογισμός
(δ) οι εικόνες της υπέρβασης
6. Ενάντια στην προοπτική
(α) γενεαλογία του εικονισμού και κριτική της φυσιοκρατίας
(β) εικονικότητα και σάρκα
7. Εικονικότητα του μεσαιωνικού ελληνικού χώρου
(α) εισαγωγή: το ελληνικό εικονολογικό ιδανικό κατά την φιλοσοφία του αναστοχασμού
(β) το εικονικό φαντασιακό κατά τους Πλωτίνο και Πρόκλο
(γ) το ηθικο-αισθητικό κατά τον ψευδο-Διονύσιο Αρεοπαγίτη
(δ) η βυζαντινή εικονολογία ως εικονολογία του τυπικού και του παραδοσιοκρατικού
(ε) φαινομενολογία του εικονικού βυζαντινισμού
(στ) η βυζαντινή εικόνα ως έκφραση του παραμυθητικού Υψηλού
(ζ) η εικονοκλασία ως εικονο-ηθικισμός
(η) η κατηγορία της αφηγηματικότητας
(θ) βυζαντινισμός και λαϊκότητα
8. Η βυζαντινή εικονογραφία ως μεσαιωνική εικονολογία. Δυο κριτικο-ερμηνευτικές απόπειρες
(α) εικονογραφία και εξέλιξη της βυζαντινής ερμηνευτικής
(β) Χρήσεις της εικόνας
9. Το ηθικο-αισθητικό στην θεολογικο-φιλοσοφική σκέψη
(α) ιστορικότητα
(β) η διευθέτηση του αναπαραστατικού χώρου
10. Βυζαντινή νοησιαρχία και εικονολογία
(α) η άνοδος της ηθικής νοησιαρχίας
(i) εισαγωγή
(ii) Μιχαήλ Ψελλός
(iii) Ιωάννης Ιταλός
(iv) ο Κύκλος των σχολιαστών της Άννας Κομνηνής
(v) Γεώργιος Γεμιστός Πλήθος
(vi) ο Αναγεννησιακός ανθρωπισμός
β) μια πρωτο-τυπολογία της βυζαντινής εικονολογικής νοησιαρχίας
11. Το οντολογικό πρόβλημα
(α) εισαγωγή
(β) η καταγωγική δυναμική
(γ) το ερώτημα περί του Άλλου
Βιβλιογραφία
(α) Πηγές
(β) Βυζαντινή Διανόηση και Εικονολογία
(γ) Φιλοσοφία και Εικονολογία
Ευρετήρια
(α) Ευρετήριο Ονομάτων
(β) Ευρετήριο Εννοιών
English Summary