Η χιλιόχρονη και πλέον ιστορία της Βόνιτσας μας κληροδότησε το κάστρο, λαμπρό μνημείο πολεμικής αρχιτεκτονικής και διάφορα άλλα διάσπαρτα αρχαιολογικά ίχνη ενός ελληνο-ρωμαϊκού παρελθόντος που σηματοδότησαν οι δύο πόλεις του Θυρρείου και του Ανακτορίου και οι μνήμες της μάχης του Ακτίου.
Τις πρώτες μαρτυρίες για την Βόνιτσα μας τις έδωσε η εκκλησιαστική ιστορία, καθώς η πόλη μας είχε συνδεθεί μέσα στους αιώνες με την επισκοπή Ναυπάκτου και Άρτας.
Η επισκοπή Βονδίτζης, σύμφωνα με τα `Τακτικά` του Λέοντος Στ` του Σοφού (886-912), του Πατριάρχου Νικολάου Μυστικού (901-907) και του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου (912-959), υπάγονταν στη νέα, τότε, μητρόπολη Ναυπάκτου που είχε στη δικαιοδοσία της ολόκληρη τη Δυτική Ελλάδα, η οποία είχε περάσει πια στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία της Κωνσταντινούπολης.
Μια άλλη πρώιμη αναφορά χρονολογείται από το 1213-1214 όταν ο Μιχαήλ Δούκας αποκατέστησε την ορθόδοξη επισκοπή στο Δυρράχιο, διώχνοντας τον λατίνο επίσκοπο και εγκαθιστώντας αρχιεπίσκοπο τον Δοκειανό. Όπως παρατηρεί ο Ducelier την κίνηση αυτή ανέχθηκε αρχικά το Πατριαρχείο που είχε τότε μεταφερθεί στη Νίκαια και ο πατριάρχης Μανουήλ Σαραντινός έστειλε στη Βόνιτσα πατριαρχικό έπαρχο για να αναγνωρίσει τους επισκόπους της Ηπείρου και Αλβανίας, θέτοντας σαν όρο, ότι στο μέλλον όφειλαν να απευθύνονται στον Κωνσταντινουπόλεως (και στον αυτοκράτορα στη Νίκαια) για τις εκλογές και χειροτονίες τους. [...]

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]