Για τους θεμελιωτές του επιστημονικού σοσιαλισμού η βαθιά γνώση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας δεν ήταν στοιχείο ευρυμάθειας, αποθησαυρισμού γνώσεων. Ήταν όρος, απαραίτητη προϋπόθεση της γνώσης. Αυτή τους την κοινή πεποίθηση την αξιοποίησαν στο έπακρο με τις αναφορές τους, και με τις μεγάλες βαρυσήμαντες και με τις μικρές και "ανεκδοτολογικές", πετυχαίνοντας αυτό που κανένας ειδικός μελετητής της αρχαίας σκέψης δεν μπόρεσε να πετύχει: έκαναν την ελληνική σκέψη πάντα "επίκαιρη", συνδέοντάς τη με το σήμερα.

Οι αναφορές στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς από το "Κεφάλαιο", που συγκεντρώσαμε εδώ, δείχνουν τον αξιοθαύμαστο τρόπο με τον οποίο ο Μάρξ πετύχαινε αυτή τη σύνδεση του χθες με το σήμερα, δίνοντας ζωντάνια και επικαιρότητα στα μεγαλύτερα επιτεύγματα της αρχαίας σκέψης και στους μεγαλύτερους εκφραστές της. Δείχνουν πως, δίχως αυτή τη γνώση, η νεότερη σκέψη, ιστορική ή φιλοσοφική, θα μοιάζει με "θαύμα" που αναπήδησε από κάποια παρθενογένεση, χωρίς σύνδεση με την ιστορική νομοτέλεια και τη συνειδητοποίησή της από την ανθρώπινη σκέψη. Κι όταν ο Λένιν, μέσα στη φωτιά των επαναστατικών αγώνων, μελετάει το Μετά τα Φυσικά του Αριστοτέλη, μας δίνει ένα δίδαγμα που πρέπει υποχρεωτικά να το πάρουμε αν θέλουμε να είμαστε μαρξιστές.

Οι αναφορές του "Κεφαλαίου" στους αρχαίους συγγραφείς είναι ένας γνωστικός θησαυρός που δικαιούμαστε -και γι` αυτό οφείλουμε- να τον κάνουμε δικό μας. Πρώτη προσπάθεια είναι αυτή η μελέτη. Ελπίζω πως οι άλλοι, αξιότεροι, θα ξανασκύψουν σ` αυτό το θησαυρό για να βρουν τα πολύτιμα πετράδια που εμείς δεν κατορθώσαμε να βρούμε. Πρέπει να προσθέσω πως αυτή η μελέτη των αρχαίων συγγραφέων στο έργο του Μάρξ και του Ένγκελς έχει ξεκινήσει σε ώρες πολύ δύσκολες, μέσα στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, συνεχίστηκε κομματιαστά στις φυλακές και στα Γιούρα, και μόλις σήμερα μπορώ να δώσω το πρώτο μέρος της, με το "Κεφάλαιο".

Πιστεύουμε πως αυτή η σύνδεση της αρχαίας ελληνικής σκέψης και της σκέψης του Μάρξ, όπως και τα ερμηνευτικά κλειδιά που δίνει ο Μάρξ για την κατανόηση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, θα σταθούν το έναυσμα για να πλησιάσουν καλύτερα οι νεότερες, ιδιαίτερα, γενιές και το έργο του Μάρξ και το έργο των αρχαίων συγγραφέων.

Ε. Π.