Οι Έμποροι των Εθνών

"Πάντοτε είχα την εντύπωση ότι το παπαδιαμαντικό μυθιστόρημα "Οι Έμποροι των Εθνών" (δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Μη Χάνεσαι" από τις 8.11.1882 ως τις 8.2.1883) κουβαλούσε, τουλάχιστο στον τίτλο του, μέρος του "Εμπόρου της Βενετίας". Πίστευα ότι ο Παπαδιαμάντης έβλεπε στη Βενετία μια από τις ελιοτικές "ανύπαρχτες πολιτείες", έναν τερατώδη Σάυλοκ, μια σαράφισσα των λαών. "Ωστόσο το δάνειο από τον Σαίξπηρ, που τον ήξερε καλά ο Παπαδιαμάντης, μου φαινόταν πλάγιο. Είχα την υποψία ότι η έκφραση "Έμποροι των εθνών", ανεξάρτητα από το αν αναφερόταν και σε άλλα κράτη εκτός από τη Βενετία, ήταν κοινός τόπος στη διάρκεια του 19ου αιώνα. [...]

"Η χρονική περίοδος στην οποία εκτυλίσσεται η δράση των ηρώων του μυθιστορήματος είναι τα τέλη του 12ου αιώνα και η αρχή του 13ου, παραμονές της τέταρτης Σταυροφορίας, που έδωσε το προθανάτιο πλήγμα στην Κωνσταντινούπολη. Πρωταγωνιστής στους "Εμπόρους των Εθνών" ένα ιστορικό πρόσωπο, ο Μάρκος Σανούτος, ο επιφανέστερος γόνος του οίκου των Σανούτων ή Σανούδων. Φιλήδονος, φιλόδοξος, γόης και μηδενιστής, αποπλανά την κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος Αυγούστα, γυναίκα του σωτήρα του και ευπατρίδη της Νάξου Ιωάννη Μούχρα, και την απάγει στη Βενετία. Εκείνη τον ερωτεύεται με πάθος ακατανίκητο, ωστόσο τον εγκαταλείπει και γίνεται μοναχή σε μοναστήρι της Πάτμου, ενώ ο Μούχρας θέλει να εκδικηθεί τον απαγωγέα, αλλά δεν κατορθώνει παρά μόνο να τον πληγώσει. Και οι δύο αναζητούν επίμονα την Αυγούστα, που εγκαταλείπει το μοναστήρι..."

(Από το προλογικό κείμενο "Ανύπαρχτη Πολιτεία" του φιλολογικού επιμελητή της έκδοσης Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου).