Το έργο Permutαtionen [Αντιμεταθέσεις] για κλαρινέτο και κρουστά, LWN 64 (1957) είναι ένα από τα τελευταία έργα της πρώτης δημιουργικής περιόδου του Ανέστη Λογοθέτη (1921-1994), δύο περίπου χρόνια πριν να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη γραφική απεικόνιση της μουσικής του. Φαίνεται μάλιστα πως η μεγάλη αλλαγή στα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποίησε ο συνθέτης από το 1959 ως το τέλος της ζωής του αποτέλεσε το βασικό παράγοντα για να παραμείνει το έργο ανεκτέλεστo για περισσότερο από μισό αιώνα. Η στικτογραφική τεχνική σύνθεσης που ακολουθεί ο Λογοθέτης στο συγκεκριμένο έργο του, συνδέεται άμεσα με τον ολικό σειραΐσμό, ο οποίος είχε ήδη αναπτυχθεί πλήρως κατά την περίοδο εκείνη στην Ευρώπη, και είναι απολύτως εναρμονισμένη με το πνεύμα αναζήτησης νέων τρόπων οργάνωσης των μουσικών παραμέτρων με τη βοήθεια της μαθηματικής μοντελοποίησης. Στο σύντομο αυτό κομμάτι, διάρκειας 3 1/2 λεπτών, ο συνθέτης προσπαθεί να εξαντλήσει όλους τους πιθανούς μετασχηματισμούς του ρυθμού, της δυναμικής και της κατανομής των μουσικών οργάνων, πάνω σε μια βασική χρονική μονάδα 1,33 δευτερολέπτου, η οποία υποδιαιρείται σε μέτρο 7/16. Επιλέχθηκαν επτά τύποι αντιμετάθεσης για τη ρυθμική οργάνωση της διάρκειας των φθόγγων και των παύσεων σε κάθε μουσικό μέτρο, σε συνδυασμό με όλους τους τύπους αντιμετάθεσης της υποδιαίρεσης της ίδιας χρονικής μονάδας σε πέντε ισομερή συστατικά μέρη. Οι ακολουθίες φθόγγων στο κλαρινέτο προήλθαν από προβολές διαστημάτων πέμπτης και τέταρτης συγκεκριμένων ομάδων φθόγγων, οι οποίες δημιουργήθηκαν από την ενσωμάτωση δύο δωδεκάφθογγων κύκλων και των αναστροφών τους. Τα κρουστά αποτελούνται από επτά διαφορετικά όργανα: έξι βασικά (τρίγωνο, πιάτο, woodblock, ταμπούρο, στρατιωτικό τύμπανο, γκρανκάσα) και ένα γκονγκ. Η διαμοίραση του μουσικού υλικού στα έξι βασικά κρουστά γίνεται αλεατορικά, με επιλογή 75 από τους συνολικά 720 πιθανούς συνδυασμούς κατανομής του μουσικού υλικού σε 6 όργανα (6!=720). Η επιλογή της δυναμικής κάθε φθόγγου γίνεται με βάση έναν πολύπλοκο μαθηματικό τύπο, τα αποτελέσματα του οποίου μεταφράζονται με βάση μία αριθμητική κλίμακα από το 1 έως το 5, όπου το 1 αντιστοιχεί στη μικρότερη δυναμική (pp) και το 5 στη μεγαλύτερη (ff).

Γιάννης Σαμπροβαλάκης