Ο Πειραιάς, μια πόλη σήμερα με περίπου 200.000 δημότες αλλά στην πραγματικότητα με υπερδιπλάσιους κατοίκους, ξεκίνησε την πορεία του λίγο μετά την επανάσταση του 1821. Οι μαρτυρίες που έχουμε για τον Πειραιά της προεπαναστατικής περιόδου είναι λίγες και προέρχονται κυρίως από περιηγητικά κείμενα. Ελάχιστο αρχειακό υλικό έχει διασωθεί. Μερικά διάσπαρτα έγγραφα βρίσκονται στη συλλογή του Ι.Α. Μελετόπουλου, κάποια άλλα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ενώ στα Εθνικά Αρχεία της Γαλλίας υπάρχουν οι αναφορές των Γάλλων προξένων, που καλύπτουν την περίοδο 1684-1791. [...]

Την οργάνωση του Ιστορικού Αρχείου, που εν τω μεταξύ έχει εμπλουτιστεί και με άλλες δωρεές, αναλαμβάνει, το 1964, ένας αρχαιολόγος με ενεργό συμμετοχή στην επιστημονική και πνευματική κίνηση του Πειραιά, ο Ανδρέας Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός, με συνεργάτη του τον Θεόδωρο Βλάσση, δημοσιογράφο. Αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας είναι μια σειρά από πολύτιμα ευρετήρια και αποδελτιώσεις, όλα χειρόγραφα. Η πρώτη αυτή προσπάθεια οργάνωσης δεν ολοκληρώθηκε γιατί ο Α. Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός παραιτήθηκε το 1967, και ο Θ. Βλάσσης πέθανε τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1971. Παρ` όλα αυτά, το Ιστορικό Αρχείο εξακολούθησε να λειτουργεί, έστω και χωρίς τα βασικά στελέχη του, με τη φροντίδα όμως της Κυβέλης Κωστέα, μοναδικής υπαλλήλου έκτοτε, προσφέροντας στοιχεία στην έρευνα και στις υπηρεσίες του Δήμου. Σ` αυτό το χρονικό διάστημα, μια σειρά από αξιόλογες επιστημονικές εργασίες, που είχαν ως κύρια πηγή το Ιστορικό Αρχείο, είδαν το φως της δημοσιότητας.

Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1985, η τότε δημοτική αρχή, στην προσπάθεια της να αναδιοργανώσει το Ιστορικό Αρχείο, προσλαμβάνει επιστημονικό προσωπικό. Το 1986 το Αρχείο μεταφέρεται εκ νέου, από τον 6ο όροφο του Δημαρχείου, όπου στεγάζεται από το 1972, σε νέο, λειτουργικότερο χώρο, στο κτίριο όπου έχει πρωτολειτουργήσει, στο Δημοτικό Θέατρο. [...]

(από το κείμενο του βιβλίου)