Η παρούσα επίτομη κοινωνιολογική μελέτη για τον κοινωνικό μετασχηματισμό των ποιμενικών ομάδων των Σαρακατσάνων της Θράκης, της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας και κατ` επέκταση των Σαρακατσάνων της Βαλκανικής Διασποράς (Αν. Θράκη και Μικρασία, Βουλγαρία, Σερβία) στηρίζεται σε πρωτογενές υλικό που κατεγράφη κατά τη διεξαγωγή Επιτόπιας Έρευνας σε εννέα νομούς στη δεκαετία του 1980 καθώς και το 1997 στη Ροδόπη και εξεδόθη το 1998 σε δύο τόμους. Η μελέτη στηρίχθηκε επίσης στις κυριώτερες έρευνες και μελέτες για τους Σαρακατσάνους καθώς και σε πηγές της Γραμμικής Β΄, τα Ομηρικά Έπη, τη γραμματολογία της κλασσικής περιόδου (Σοφοκλής, Αριστοτέλης, Αιλιανός, Αρριανός κ.ά.). Η διερεύνηση συμβόλων και σχεδίων της χριστιανικής τέχνης καθώς και των βυζαντινών κειμένων (Γεωργικά, Περί Ζώων), οι νομικοί θεσμοί (Εξάβιβλος, του Αρμενόπουλου) και τα χρονικά (Κεκαυμένος, Το Στρατηγικόν) έφεραν στο φως πολύτιμες πληροφορίες και αναφορές στους νομάδες προβατοτρόφους του ελλαδικού χώρου. Από την τουρκοκρατία και εντεύθεν οι πηγές, οι αναφορές στα δημοτικά τραγούδια, η συνεργασία ποιμένων και κλεφταρματολών έφεραν στο προσκήνιο της ιστορίας, της εθνογένεσης, της επαναστατικής διαδικασίας του 1821 και του Μακεδονικού Αγώνα, τη συμμετοχή και τον πρωταρχικό ρόλο των Σαρακατσάνων στη διαμόρφωση του έπους της ελληνικής πολεμικής αριστοκρατίας (noblesse guerriere), της στεριάς και της θάλασσας.
Η κάθοδος των Σαρακατσάνων από τα Βουνά στις πεδιάδες, η μετάβασή τους από τον ένα τρόπο παραγωγής στον άλλο, η κοινωνική δομή τους, η γεωργική εγκατάσταση αυτόν τον αιώνα με δική τους ευθύνη και σε συνεργασία με βορειοελλαδίτικες κοινότητες, οι συνθήκες εκμάθησης νέων οικονομικών ρόλων διαμέσου των επαγγελμάτων και της εκπαίδευσης, η αρμονική τους αστική ένταξη και η επιτυχής προσαρμογή της κλίμακας των παραδοσιακών τους αξιών στις ανάγκες και στις νέες συνθήκες οικονομικού και κοινωνικού βίου, συνιστούν το πολυδιάστατο επίτευγμα του κοινωνικού τους μετασχηματισμού.
Οι δεκάδες χιλιάδες Σαρακατσάνοι της Θράκης και Μακεδονίας οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται ως `Καθαρογέλληνες` (Νέστορας Μάτσας), αποτελούν παραδείγματα κοινωνικής συνεκτικότητας και εργατικότητας, αναζωογόνησαν την ελληνική ύπαιθρο του Βορρά, συνέβαλαν στην αγροτική ανάπτυξη και προσέφεραν στην ελληνική κοινωνία κατά το τελευταίο τέταρτο του αιώνα που φεύγει ικανά επιχειρησιακά και υπαλληλικά στελέχη, οικονομικούς παράγοντες, φωτισμένους επιστήμονες και πολύ αξιόλογους πολιτικούς άνδρες. [...]

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]