`Μακεδονικός Αγών` λέγεται ένας παράξενος πόλεμος, κυρίως ελληνοβουλγαρικός, που είχε την ιδιοτυπία να γίνεται σε ξένο έδαφος, τούρκικο. Ήταν ουσιαστικά καυγάς για το δέρμα αρκούδας που είχεν ακόμη πολλά δόντια και νύχια. Η Τουρκία διατηρούσε τότε σ` εκείνα τα μέρη, `τα τρία βιλαέτια` Μοναστηρίου, Θεσσαλονίκης και Σκοπίων ή Κοσόβου, 200.000 στρατό. Στο Μοναστήρι, έδρα του 3ου Σώματος Στρατού ή ακριβέστερα της 3ης Στρατιάς, υπήρχαν πάντοτε επί ποδός πολέμου 10.000 τουλάχιστο στρατιώτες και περισσότερα από 100 κανόνια. Η στρατιωτική θητεία των Τούρκων ήταν 7 όλα χρόνια. Και τους καλούσαν πάλι συχνότατα να υπηρετήσουν πολλούς μήνες ως έφεδροι (ρεντίφ). Οι πλούσιοι πλήρωναν 50 λίρες αντισήκωμα (μπεντέλ) και γλύτωναν τη στράτευση. Έχει καθιερωθή η άποψη ότι ο πόλεμος αυτός βάσταξε από το 1904 έως το 1908, όταν επικράτησε η Νεοτουρκική μεταπολίτευση, το περίφημο `χουριέτ` (ελευθερία), και κατέβηκαν αντάρτες και κομιτατζήδες στις πόλεις, όπου έγιναν δεκτοί απ` τους Νεοτούρκους με στρατιωτικές μουσικές, ανθοδέσμες, στεφάνια, προσφωνήσεις και φιλιά... Το σωστότερο όμως, νομίζω, είναι ότι ο αγώνας άρχισε το 1900 και τελείωσε το 1912 με τους Βαλκανικούς πολέμους. Τον Σεπτέμβριο του 1900 οι κομιτατζήδες πυροβόλησαν πισώπλατα και ετραυμάτισαν τον οπλαρχηγό Κώτα, που βάδιζε ανύποπτος μαζί τους. Είχαν βάλει κιόλας μπροστά το θεάρεστο έργο της σφαγής των Ελλήνων `Γραικομάνων`. (...) Οι αξιωματικοί που έδρασαν τότε, είτε στα μακεδονικά βουνά, είτε στα προξενεία και τις άλλες αποστολές, πρωτοστάτησαν στο κίνημα του Γουδί το 1909 με τα γνωστά αποτελέσματα, τη μετάκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου, τη σύντονη στρατιωτική προπαρασκευή, τους Βαλκανικούς και τους άλλους πολέμους. Οι αξιωματικοί αυτοί είχαν αναβαπτισθή στην εθνική πάλη και συνειδητοποιήσει τους άμεσους κινδύνους απ` τη στρατιωτική μας αδυναμία. Ο όρος `Μακεδονία` είναι και αυτός μπερδεμένος όσο ήταν τότε και το `Μακεδονικό Ζήτημα`. Με τον όρο `Μακεδονία`, που είναι απλή γεωγραφική έκφραση, έχει δημιουργηθή σωστός τραγέλαφος. Δεν ήταν βέβαια πολύ καθαρά και πάγια και τα όρια του αρχαίου Μακεδονικού βασιλείου, αφού άρχισε απ` την περιοχή Βοΐου και Άργους Ορεστικού και μετακίνησε έπειτα την πρωτεύουσά του στην Έδεσσα και αργότερα στην Πέλλα. Ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος άπλωσαν την κυριαρχία τους στο Δούναβη και στον Ινδό ποταμό, μα κανένας ποτέ δεν σκέφθηκε να ονομάση αυτήν την έκταση Μακεδονία. Προς βορράν το Μακεδονικό βασίλειο συνόρευε με τη Δαρδανία (περιφέρεια των σημερινών Σκοπίων) και δεν είχε πολύ φιλικές σχέσεις μαζί της. Πάντως δεν αναφέρεται κανένας απ` τους στρατηγούς ή ακολούθους του Μ. Αλεξάνδρου που να ήταν από μέρη των Σκοπίων, του Κουμανόβου, του Τετόβου. Το μεσαίωνα είχεν ονομασθή Μακεδονία η... Θράκη! Η μεγάλη `Μακεδονική` δυναστεία του Βυζαντίου πήρε αυτό το όνομα, γιατί ο ιδρυτής της Βασίλειος ο `Μακεδών` είχε γεννηθή στην περιοχή της Αδριανούπολης! Στα νεώτερα χρόνια έπαθε η Μακεδονία ακόμη χειρότερα. Την έβαλαν σε κλίνη Προκρούστου και την μάκραιναν ή την κόνταιναν `κατά τα καλά και συμφέροντα`. Οι Βούλγαροι ιδίως εφρόντισαν με πολλήν επιμονή να χαρακτηρίζεται `Μακεδονία` όλη η έκταση, που έμεινε με τη συνθήκη του Βερολίνου έξω απ` τα σύνορα της Βουλγαρίας - Σερβίας. Αν η Νις και η Βράνια -που διεκδικούσαν οι Βούλγαροι- δεν είχαν τότε παραχωρηθή στο σερβικό βασίλειο, Θα αποτελούσαν σίγουρα αναφαίρετο τμήμα της `Μακεδονίας`, `σάρκα εκ της σαρκός της`. Το παράδειγμα των Βουλγάρων ακολούθησαν και μάλιστα πλειοδότησαν τα Σκόπια. και η `λαϊκή δημοκρατία` τους. Γι` αυτούς γνήσιοι, καθαρόαιμοι, αναμφισβήτητοι `Μακεδόνες` είναι οι κάτοικοι των Σκοπίων, του Κουμανόβου και όλων εκείνων των μερών, που άνηκαν στη Δαρδανία και ήταν ολότελα ξένα στην ιστορική Μακεδονία. (...)

[Απόσπασμα από το κείμενο της εισαγωγής της έκδοσης]