Με τον `Αρχαιολόγο` ο Καρκαβίτσας παίρνει θέση και στο περιβόητο γλωσσικό ζήτημα - έχουν προηγηθεί τα «Ευαγγελικά» και τα «Ορεστειακά», 1901 και 1903 αντιστοίχως, με νεκρούς και τραυματίες και στις δύο περιπτώσεις - , υπερασπιζόμενος τη δημοτική και θυμίζοντας, σε πολλά σημεία, τις θέσεις του Ψυχάρη στο `Ταξίδι μου` (1888). Κυρίως, όμως, ο `Αρχαιολόγος` αποτελεί μια κραυγή εναντίον της ανιστόρητης προγονοπληξίας, όταν αυτή καταντάει να είναι μία «στείρα παρελθοντολογία κι όχι υπεύθυνος θαυμασμός προς έναν κόσμο που παρήγαγε ένα βέβαιο πολιτισμό. Ο Καρκαβίτσας έγραψε τον `Αρχαιολόγο` για ν` αντιδράσει στην επιφανειακή προγονική καύχηση, όταν αυτή περιφρονεί τη σημερινή τύχη και πρόοδο του έθνους».

[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]