Ο Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904) θεωρείται ο πατέρας της νεοελληνικής ζωγραφικής παράδοσης στην Ελλάδα. Υπήρξε, μαζί με τον Νικόλαο Γύζη (1842-1901), από τους βασικότερους εκπροσώπους της ώριμης τρίτης γενιάς της Σχολής του Μονάχου. Το 1876, την εποχή δηλαδή που τα ακαδημαϊκά ήθη στο Παρίσι τάραζε η δεύτερη ομαδική έκθεση των ιμπρεσιονιστών, εκείνος βρισκόταν εκεί. Ωστόσο, γύρισε την πλάτη στον ιμπρεσιονισμό και επέστρεψε στον ακαδημαϊσμό του Μονάχου, ο οποίος, κατ` αυτόν, μπορούσε να ανταποκριθεί καλύτερα στις απαιτήσεις της ελληνικής κοινωνίας της εποχής του -εκείνης βεβαίως που ήταν σε θέση να παραγγείλει -και να αγοράσει- τους πίνακές του.
Ο Νικηφόρος Λύτρας επιχείρησε να συνδυάσει -μέσα από μια εκτενή εικονογραφία που περιλάμβανε θέματα από όλες τις μορφές του βίου- την ακαδημαϊκή του παιδεία με το αυθεντικό ενδιαφέρον για την ελληνική πραγματικότητα της εποχής του. Το αποτέλεσμα καταγράφεται κυρίως στις ηθογραφικές του παραστάσεις, τις οποίες ουσιαστικά εκείνος εγκαινίασε στη νεοελληνική ζωγραφική -υπενθυμίζουμε ότι από το 1883 οι διαγωνισμοί του περιοδικού "Εστία" καθιέρωσαν την ηθογραφία στη λογοτεχνία.
Οι ηθογραφίες του Λύτρα περιλαμβάνουν σκηνές από την ελληνική επαρχία και τον αστικό βίο, την ελληνική οικογένεια της εποχής, τον κόσμο του παιδιού, καθώς και θέματα από την Ανατολή. Πασίγνωστα έργα όπως το περίφημο "Φίλημα", ο "Γαλατάς", ή τα "Κάλαντα" καθιέρωσαν μια μοναδική αποτύπωση του σύγχρονου κοινωνικού χώρου με τη μορφή ενός εικονογραφημένου χρονικού, το οποίο, όμως, υπερβαίνει το απλό ντοκουμέντο. Διότι, χάρη στην αδρότητα και σαφήνεια του σχεδίου καθώς και στη χρωματική ευαισθησία και γνώση, οδηγεί συχνά σε αριστουργηματικά αποτελέσματα.
Ο Λύτρας θεωρείται ανανεωτής και στον τομέα της προσωπογραφίας, όπου είναι φανερή η απόπειρα να υπερβεί τη νατουραλιστική εικόνα με την ψυχολογική καταγραφή του εικονιζομένου προσώπου.
Ο σημαντικός αυτός νεοέλληνας καλλιτέχνης δίδαξε σχεδόν σαράντα χρόνια στο "Σχολείον των Τεχνών" και έτσι επηρέασε αποφασιστικά τις επόμενες γενιές στη δική του κατεύθυνση.
Άρης Μαραγκόπουλος