Η έκθεση του Μιχάλη Μανουσάκη "Ο χώρος του χρόνου" συνεχίζει κατά τρόπο ευκταίο το εκθεσιακό πρόγραμμα "Επέστρεφε", ως δεύτερη κατά σειρά παραγωγή, μετά την εναρκτήρια με τα θεατρικά κοστούμια και προσωπεία του Γιάννn Μετζικώφ. Σκοπός του προγράμματος είναι να παρουσιαστεί στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων το εικαστικό έργο καλλιτεχνών, ήδη καταξιωμένων αλλά και νεώτερων, με καταγωγή και βιώματα από την Κρήτη.
Ως μόττο αυτής της σειράς εκθέσεων προτάσσεται ο τίτλος του γνωστού ποιήματος του Κωνσταντίνου Καβάφη ("Επέστρεφε", 1912). Σαφώς αυτή η σύνθεση του αλεξανδρινού ποιητή έχει έντονα αισθαντικό, ερωτικό χαρακτήρα. Μήπως όμως δεν είναι έντονα συγκινησιακή και πλήρης αισθήσεων, άρα εν τέλει κατά κάποιο τρόπο ερωτική η βιωματική σχέση με τον τόπο καταγωγής; Ακόμα και ασυνείδητα, η σωματική μνήμη εγγράφει στο εσώτερο ψυχοπνευματικό υπόβαθρο τα ερεθίσματα που δέχεται κανείς από τον τόπο των πρώτων βιωμάτων του, από τον κόσμο της καταγωγής του. Κι αυτό το απόθεμα, πάλι ηθελημένα η μπ, εκφαίνεται τελικά στη δράση του ατόμου, πόσο μάλλον σε έργα πρωτίστως δημιουργικά, όπως de facto είναι αυτά των καλλιτεχνών. Ο Μιχάλης Μανουσάκης, γέννημα-θρέμμα Χανιώτης, ζει και σταδιοδρομεί πλέον με έδρα την Αθήνα, τόσο με το πρωτότυπο καλλιτεχνικό έργο του, παρουσιασμένο ήδη σε πλειάδα σημαντικών ατομικών και ομαδικών εκθέσεων, όσο και με τη διδασκαλία του στην Ανωτάτη σχολή Καλών Τεχνών. Σε ό,τι πάντως κι αν επιχειρεί, η Κρήτη και ιδίως η πόλη των Χανίων είναι παρούσα.
Και στην προκείμενη έκθεση, ο αρχετυπικός τόπος της καταγωγής του είναι αυτός που σηματοδοτεί την εικονοπλασία του ζωγραφικού χώρου του. Αυτόν τον έντονα βιωματικό κόσμο του, εμψυχωμένο από τις φασματικές συμβολικές φιγούρες του, παρουσιάζει ο Μιχάλης Μανουσάκης στη γενέθλια πόλη του, "επιστρέφοντας" σε αυτήν ακόμη μία φορά, προφέροντάς της κατ` ουσίαν την προσωπική του ματιά στα πράγματα, τη δική του εκδοχή της ζωής.
Θοδωρής Κουτσογιάννnς
Δρ ιστορίας της τέχνης, Επιμελητής του εκθεσιακού προγράμματος