Περίληψη και Συμπεράσματα

Μια από τις σημαντικότερες επιπτώσεις της κρίσης και της παγκόσμιας ύφεσης ήταν η αποσταθεροποίηση των δημοσίων οικονομικών, και κυρίως της δυναμικής του δημοσίου χρέους. Στην εργασία αυτή διερευνώ τους παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή τη δημοσιονομική αποσταθεροποίηση, αναλύω ομοιότητες και διαφορές μεταξύ χωρών και καταλήγω σε συμπεράσματα αναφορικά με την αποκατάσταση της δημοσιονομικής διατηρησιμότητας. Το πρώτο μέρος της εργασίας περιγράφει τις μακροοικονομικές και δημοσιονομικές συνέπειες της κρίσης. Στο δεύτερο μέρος ορίζεται η δημοσιονομική διατηρησιμότητα, και γίνεται η διάκριση μεταξύ της ασθενούς και της ισχυρής διατηρησιμότητας. Στο τρίτο μέρος, παρουσιάζονται εκτιμήσεις των πρωτογενών δημοσιονομικών ισοζυγίων που απαιτούνται για τη δημοσιονομική διατηρησιμότητα, πριν (2007), κατά τη διάρκεια (2009), και μετά από την κρίση (2011). Οι εκτιμήσεις αφορούν στις κυριότερες οικονομίες της ζώνης του ευρώ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Τα “απαιτούμενα” πρωτογενή δημοσιονομικά ισοζύγια συγκρίνονται με τα πραγματικά δημοσιονομικά ισοζύγια των διαφόρων χωρών, και υπολογίζεται η απαιτούμενη δημοσιονομική προσαρμογή για την αποκατάσταση της δημοσιονομικής διατηρησιμότητας. Στο τελευταίο μέρος της εργασίας παρουσιάζονται συμπεράσματα για την πολιτική της δημοσιονομικής προσαρμογής.

Τα γενικά συμπεράσματα έχουν ως εξής:

1. Όλες οι οικονομίες, τόσο εντός όσο και εκτός της Ευρωζώνης, χαρακτηρίζονταν από ισχυρή δημοσιονομική διατηρησιμότητα το 2007, την τελευταία χρονιά πριν την κρίση. Οι περισσότερες είχαν σημαντικά περιθώρια (αρνητική απόκλιση) σε σχέση με τα πρωτογενή ισοζύγια που απαιτούνταν για ισχυρή δημοσιονομική διατηρησιμότητα, και για το λόγο αυτό οι λόγοι δημοσίου χρέους προς ΑΕΠ είχαν πτωτική τάση.
2. Το 2009, τη χρονιά της μεγάλης ύφεσης, οι δημοσιονομικές πολιτικές μετατράπηκαν σε μη διατηρήσιμες σε όλες τις εξεταζόμενες οικονομίες. Λόγω της επίδρασης των αυτόματων σταθεροποιητών, της στήριξης των τραπεζικών ιδρυμάτων, και των δημοσιονομικών επεκτάσεων, τα πρωτογενή ισοζύγια έγιναν έντονα ελλειμματικά, ενώ διευρύνθηκε και η διαφορά μεταξύ πραγματικών επιτοκίων και του (αρνητικού πλέον) ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ.
3. Το 2011, η δημοσιονομική κατάσταση παραμένει μη διατηρήσιμη, με ελάχιστες εξαιρέσεις, παρά το γεγονός ότι έχει σημειωθεί παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη. Ωστόσο, η δημοσιονομική προσαρμογή που απαιτείται προκειμένου να επιτευχθεί η διατηρησιμότητα έχει μειωθεί σημαντικά σε σχέση με το 2009.

Επιπλέον συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν για τις περιφερειακές οικονομίες της Ευρωζώνης (Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ελλάδα και Ισπανία).

1. Οι περιφερειακές οικονομίες της Ευρωζώνης χαρακτηρίζονταν και αυτές από διατηρήσιμη δημοσιονομική κατάσταση κατά το 2007, πριν το ξέσπασμα της διεθνούς κρίσης.
2. Η δημοσιονομική επιδείνωση που υπέστησαν οι περιφερειακές οικονομίες το 2009, στο μέσον της κρίσης, ήταν πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με τις υπόλοιπες οικονομίες.
3. Η δημοσιονομική κατάσταση των περιφερειακών οικονομιών παραμένει έντονα μη διατηρήσιμη και το 2011, παρά τις προσπάθειες δημοσιονομικής προσαρμογής που έχουν προηγηθεί, καθώς η ανάκαμψη των οικονομιών αυτών είναι πολύ βραδύτερη και πιο ασθενική από τις υπόλοιπες οικονομίες που εξετάζουμε.

Τα συμπεράσματα με βάση τους κυκλικά διορθωμένους δημοσιονομικούς δείκτες παρουσιάζουν αξιοσημείωτες διαφορές σε σχέση με τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τους τρέχοντες δείκτες.

1. Με βάση τους κυκλικά διορθωμένους δείκτες, δεν ισχύει το συμπέρασμα ότι όλες οι εξεταζόμενες οικονομίες χαρακτηρίζονταν από ισχυρή δημοσιονομική διατηρησιμότητα το 2007, την τελευταία χρονιά πριν την κρίση. Η Ιρλανδία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία, από τις περιφερειακές οικονομίες της Ευρωζώνης, αλλά και η Βρετανία και η Γαλλία, δεν χαρακτηρίζονταν από διατηρήσιμα διαρθρωτικά πρωτογενή ισοζύγια. Το γεγονός ότι τα τρέχοντα πρωτογενή ισοζύγιά του υποδείκνυαν μία διατηρήσιμη δημοσιονομική κατάσταση, οφειλόταν στις ευνοϊκές επιδράσεις του οικονομικού κύκλου. Δηλαδή στο ότι το 2007 ο ρυθμός ανάπτυξής τους ξεπερνούσε το μακροχρόνιο ρυθμό ανάπτυξης.
2. Το 2009, τη χρονιά της μεγάλης ύφεσης, τα κυκλικά προσαρμοσμένα πρωτογενή ισοζύγια δεν υποδείκνυαν έλλειψη δημοσιονομικής διατηρησιμότητας  σε όλες τις εξεταζόμενες οικονομίες. Το κυκλικά προσαρμοσμένο πρωτογενές ισοζύγιο στο Βέλγιο, τη Γερμανία,, την Ιταλία, την Αυστρία, την Φινλανδία, τη Δανία και τη Σουηδία παρέπεμπε σε μία διατηρήσιμη δημοσιονομική κατάσταση ακόμη και το 2009. Αντίθετη ήταν η κατάσταση στις υπόλοιπες οικονομίες, και κυρίως στη Βρετανία και τις περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης.
3. Για το 2009, τα συμπεράσματα για τις περιφερειακές οικονομίες της Ευρωζώνης (Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ελλάδα και Ισπανία) παραμένουν. Και με βάση τους κυκλικά προσαρμοσμένους δείκτες, η δημοσιονομική επιδείνωση που υπέστησαν οι περιφερειακές οικονομίες το 2009, στο μέσον της κρίσης, ήταν πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με τις υπόλοιπες οικονομίες,.
4.  Με βάση τους κυκλικά προσαρμοσμένους δείκτες, το 2011, οι περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης, αλλά και η Βρεταννία, έχουν επιτύχει σημαντική προσαρμογή στο κυκλικά διορθωμένο πρωτογενές ισοζύγιό τους, και βρίσκονται πολύ κοντά στην επίτευξη της δημοσιονομικής διατηρησιμότητας. Οι τεράστιες αποκλίσεις που εξακολουθούν και υπάρχουν με βάση τους τρέχοντες (μη κυκλικά προσαρμοσμένους) δείκτες οφείλονται στο γεγονός ότι οι οικονομίες αυτές δεν έχουν ακόμη ανακάμψει επαρκώς.
5. Τέλος, με βάση τους κυκλικά διορθωμένους δείκτες, τόσο η Ευρωζώνη στο σύνολό της, όσο και η Ιαπωνία, χαρακτηρίζονται το 2011 από διατηρήσιμη δημοσιονομική κατάσταση. Αντίθετα, στις ΗΠΑ, προκειμένου να επιτευχθεί δημοσιονομική διατηρησιμότητα απαιτείται μία βελτίωση του κυκλικά διορθωμένου πρωτογενούς ισοζυγίου της τάξης των τριών (3) εκατοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ.

Με βάση τη θεωρητική και εμπειρική ανάλυση σε αυτή την εργασία, μπορούν να εξαχθούν τα ακόλουθα συμπεράσματα πολιτικής:

1. Τα περιθώρια της δημοσιονομικής πολιτικής για υποβοήθηση και ενίσχυση της ανάκαμψης είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Σε όλες τις οικονομίες, αλλά ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, τη Βρετανία και τις περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης, απαιτείται περαιτέρω βελτίωση των πρωτογενών τους ισοζυγίων, προκειμένουν να ενισχυθεί η διατηρησιμότητα της δημοσιονομικής πολιτικής.
2. Οι περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης, παρά την πρόοδο που έχουν σημειώσει, πρέπει να συνεχίσουν τις προσπάθειες δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά θα πρέπει ταυτόχρονα να επινοήσουν μέτρα μικροοικονομικού και διαρθρωτικού χαρακτήρα που θα υποβοηθήσουν την ανάκαμψη των οικονομιών τους, ώστε να επιτύχουν σταθεροποίηση αρχικά, και μείωση κατόπιν, του λόγου του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ με μικρότερο οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Το ίδιο ισχύει και για την Ιαπωνία.
3. Οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να συνεχίσουν να υποβοηθούν την ανάκαμψη, αλλά και τα προβλήματα ρευστότητας που αντιμετωπίζουν κυρίως οι περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης, παρέχοντας επαρκή ρευστότητα.
4. Οι χώρες της ευρωζώνης θα πρέπει να ενισχύσουν τους μηχανισμούς στήριξης που ενεργοποίησαν το 2010, καθώς είναι έντονη η ανάγκη στην ευρωζώνη για ένα δανειστή ύστατης προσφυγής που θα συμβάλλει στην έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση δημοσιονομικών κρίσεων εμπιστοσύνης.
5. Με δεδομένους τους δημοσιονομικούς περιορισμούς θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση σε αναπτυξιακού χαρακτήρα διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και μικροοικονομικά κίνητρα σε όλες τις εξεταζόμενες οικονομίες.
6. Στα μέτρα των απαιτήσεων της δημοσιονομικής σταθερότητας, θα πρέπει να προστατευθεί ο χαρακτήρας του κοινωνικού κράτους, ώστε να υπάρξει η μέγιστη δυνατή μέριμνα για τους οικονομικά αδύνατους.