Συνδυασμός "ανατομίας και φυσιολογίας" του νευρικού συστήματος είναι η οργανολογία του Φραντς Γκαλ -αυτό τον όρο χρησιμοποιούσε ο ίδιος -ένα ολοκληρωμένο θεωρητικοπρακτικό "σύστημα" που θα προσφέρει "χρήσιμα δεδομένα" στην ιατρική, την ηθική, την εκπαίδευση, τη νομοθεσία και το οποίο θα ονομαστεί φρενολογία στην Αγγλία το 1816.


Με αυτό το τελευταίο όνομα έγιναν γνωστές και διάσημες οι ιδέες του Γκαλ, με αυτό το όνομα εντάχθηκαν στο μεγάλο επιστημονικό ρεύμα που, από την αρχαιότητα έως σήμερα, τοποθετεί τις ψυχονοητικές λειτουργίες στον εγκέφαλο, αναζητώντας εκεί συγκεκριμένες εντοπίσεις. Η φρενολογία δεν είναι ένας κρίκος που προστίθεται σε κάποια μακρά αλυσίδα "επιστημονικών δεδομένων" που απλώς αθροίζουν σχετική γνώση στη διάρκεια αυτής της μακραίωνης πορείας.


Ανάμεσα στην εκπνοή του 18ου και την αυγή του 19ου αιώνα, η φρενολογία εγκαινιάζει μια καινοτόμο επιστημονική στροφή: για πρώτη φορά επισύρεται η προσοχή στο φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, όπου χαρτογραφούνται συγκεκριμένες περιοχές και συγκεκριμένες λειτουργίες που έχουν τον αντίκτυπό τους στα οστέινα μορφώματα του κρανίου, εξ ου και η αντίστοιχη κρανιοσκοπική σημειολογία που προτείνει. Πρόκειται για "επινόηση" του εγκεφαλικού φλοιού, η πραγματική "ανακάλυψή" του, που θα οδηγήσει στη σύγχρονη νευροψυχολογία, θα είναι έργο κατοπινότερο (μεταξύ 1861 και 1875) και εκτός φρενολογίας, η οποία θα οδεύσει τελικά προς τον τσαρλατανισμό.


Στο χώρο των σύγχρονων νευροεπιστημών, αλλά και ευρύτερα στο χώρο των ιδεών, συζητείται σήμερα έντονα η "κληρονομιά" του Φραντς Γκαλ: τσαρλατάνος ή πρόδρομος; "Η ιστορία της φρενολογίας" του Ζόρζ Λαντερί-Λορά υπερβαίνει αυτή την απλουστευτική διχοτομία, όντας ταυτόχρονα ένα πολύτιμο μάθημα μεθοδολογίας στην ιστορία των επιστημών.

(ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)